Theodor Haase

Theodor Haase
Theodor Karl Haase
ilustracja
Kraj działania

Austria

Data i miejsce urodzenia

14 lipca 1834
Lwów

Data i miejsce śmierci

27 marca 1909
Cieszyn

Miejsce pochówku

Bielsko-Biała

Pastor parafii w Bielsku
Okres sprawowania

1859–1876

Pastor parafii w Cieszynie
Okres sprawowania

1876–1909

Wyznanie

luteranizm

Kościół

ewangelicki

Theodor Haase (ur. 14 lipca 1834 we Lwowie, zm. 27 marca 1909 roku w Cieszynie) – niemiecki polityk i pastor ewangelicki, członek Rady Miasta Bielsko od 1859, senior śląskich ewangelików od 1865, czołowy działacz Niemieckiej Partii Postępowej na Śląsku Austriackim, związany z nurtem Związku Ślązaków Austriackich, poseł Śląskiego Sejmu Krajowego od 1876, deputowany austriackiej Rady Państwa od 1879, morawsko-śląski superintendent Kościoła ewangelicko-augsburskiego od roku 1882, członek Izby Panów austriackiej Rady Państwa od 1905[1].

Biografia i działalność

Był synem ewangelickiego superintendenta Galicji i Bukowiny Adolfa Theodora. Od 1859 roku był pastorem i radcą miejskim w Bielsku, od roku 1865 seniorem śląskich ewangelików. Był również wydawcą pisma „Neuprotestantische Blätter”. W roku 1876 przeniósł się do Cieszyna, gdzie zdobył mandat posła Śląskiego Sejmu Krajowego. Należał, obok burmistrza CieszynaJana Demela, Rudolfa Bukowskiego – radcy prawnego Komory Cieszyńskiej i posła śląskiego Śląskiego Sejmu Krajowego, bielskiego fabrykanta Gustawa Josephy’ego, jednym z liderów Niemieckiej Partii Postępowej (Deutsche Fortschrittpartei) na Śląsku Austriackim. Związani oni byli z nurtem Związku Ślązaków Austriackich, którego współzałożycielem był burmistrz Jan Demel. Od roku 1867 Leopold Otto polski pastor z Kongresówki, szerzył tu idee polskie na łamach „Zwiastuna Ewangelickiego”. W opozycji od 7 października 1877 roku, ks. dr Teodor (Theodor) Haase wydawał polskojęzyczny, ewangelicki tygodnik „Nowy Czas. Tygodnik polityczny”, zaliczany przez polskich badaczy w poczet tzw. „prasy ślązakowskiej”. Rysy osobowości Haasego znalazły odbicie na łamach „Nowego Czasu”. Pismo to dystansowało się od „Silesii” […] można było [na jego łamach] spotkać nawet tendencje propolskie i antyniemieckie. Od sierpnia 1885 roku dotychczasowy charakter pisma uległ zmianie […] Poprzez nawoływanie do „zgody narodów i ludów” – w tym także Polaków i Niemców – poprzez piętnowanie polskich stronnictw narodowych za nacjonalizm, pismo chciało osłabić siłę oddziaływania tych ugrupowań […] i starało się o wytworzenie uczuciowego związku z monarchią habsburską[2]. W roku 1895 „Nowy Czas” napisał: Lud nasz bardziej zbliżony jest do ludu niemieckiego, z którym sąsiaduje na zachód niż do ludu polskiego w Galicji. […] Ta mieszana, śląska narodowość jest koniecznym wynikiem rozwoju historycznego, jaki lud nasz przechodził; przed kilkoma wiekami został odłączony od Polski, przeszedł pod wiele lepsze rządy niemieckie i zachowując język pierwotny, nabył przez zetknięcie z wysoką cywilizacją niemiecką owych właściwości, którymi góruje nad ludem, zostającym ciągle pod rządami polskimi[3]. W opozycji do „Nowego Czasu” polską agitacją wśród ewangelików zajmował się „Dziennik Cieszyński”, związany z Polskim Stronnictwem Narodowym utworzonym w Cieszynie przez dr Jana Michejdę. Stronnicy Związku Ślązaków Austriackich i czytelnicy, związanego z nim „Nowego Czasu” byli nazywani „ruchem ślązakowskim”. Orientacja ta osiągnęła znaczny rozmach na terenie powiatów sądowych: frydeckiego, strumieńskiego i skoczowskiego. Szwagier Haasego – Franciszek Obraczaj, jako reprezentant „śląskiego stronnictwa postępowego” (prekursora Śląskiej Partii Ludowej) w latach 1878-1884 był posłem Śląskiego Sejmu Krajowego z okręgu pozamiejskiego Frydek-Bogumin, równolegle reprezentował też cały Śląsk Cieszyński na forum austriackiej Rady Państwa[4]. W 1879 roku pastor Theodor Haase został wybrany również deputowanym wiedeńskiej Rady Państwa z okręgu miejskiego CieszynStrumieńSkoczówJabłonków. Tam od roku 1905 dożywotnio zasiadał w Izbie Panów. W roku 1882 został podniesiony do godności morawsko-śląskiego superintendenta kościoła ewangelicko-augsburskiego. Teodor (Theodor) Haase posługiwał się też językiem polskim, wydał dwie staropolskie postylle (Grzegorza z Żarnowca i Mikołaja Reja). W pełni popierał prawo Ślązaków do konfesyjnej polszczyzny, lecz równie zdecydowanie zwalczał ugrupowania polskie. Polski historyk Józef Chlebowczyk zaliczył Haasego do „najwybitniejszych indywidualności Śląska Austriackiego pod koniec XIX wieku”[5].

Plastyka na nagrobku Haasego

Zmarł w 1909 r. i został pochowany na nowym cmentarzu ewangelickim w Bielsku.

Kontrowersje

Polscy narodowcy zarzucali Haasemu niemiecki nacjonalizm i germanizację Ślązaków. Zarzuty te skomentowała redakcja „Nowego Czasu”, kilkanaście lat po śmierci swego założyciela: Doktorowi Haasemu był nacjonalizm zupełnie obcym. Do tego był zanadto żarliwym staroliberałem austriackim, który znał i nade wszystko stawiał austriackość. Młodsi teologowie narodowo-niemieccy […] uskarżali się nieraz nawet na nieprzychylność Haasego. Tendencji germanizacyjnych nie można mu więc na żaden wypadek zarzucić. Nacjonalistów polskich, ale też nie kochał. Dlaczego zyskał ten człowiek taką popularność u ludu naszego na Śląsku? Zapewne […] dlatego, że duch jego był niby spokrewniony z duchem ludu ewangelicko-śląskiego […] musi to każdemu dać dużo do myślenia, że wystąpienie w r. 1905 skoczowskiego kierownika szkolnego p. Józefa Kożdonia z hasłami ślązakowskimi, które zaczął głosić przez założony przez siebie tygodnik „Ślązak”, tak szybko zyskały rozgłos i wzięcie […] u ludu śląskiego[6]

Przypisy

  1. Dariusz Jerczyński, Orędownicy niepodległości Śląska.
  2. Piotr Dobrowolski, Pismo ślązakowskie – tygodnik „Ślązak” (1909-1923), „Zaranie Śląskie”, Katowice 1970.
  3. „Nowy Czas” 1.02.1895.
  4. Dariusz Jerczyński, Orędownicy niepodległości Śląska, Zabrze 2005.
  5. Prof. Piotr Dobrowolski za Józefem Chlebowczykiem, Wybory i świadomość społeczna na Śląsku Cieszyńskim w drugiej połowie XIX wieku. Przyczynek do badań nad kształtowaniem się świadomości i aktywności społecznej w okresie kapitalizmu, Katowice 1966.
  6. Cośmy chcieli? II. Idea Haasego, „Nowy Czas” nr 49, 4.12.1927.

Bibliografia

  • Dariusz Jerczyński, Orędownicy niepodległości Śląska, Zabrze: Narodowa Oficyna Śląska, 2005, ISBN 83-919589-4-9, OCLC 749595039.
  • Ryszard Janik: Diecezja cieszyńska w 80-lecie złączenia z luterańskim Kościołem w Polsce. Bielsko-Biała: Diecezja Cieszyńska Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, 1998, s. 52-59.
  • Eduard Kneifel: Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Eging: 1968, s. 220. (niem.).
  • Franz Heiduk: Oberschlesisches Literatur-Lexikon. Teil 1. A – H. Berlin, Gebr. Mann Verlag, 1990, s. 139.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Bb cem 047.jpg
Autor: Rumilk, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bielsko-Biała.Cemetery at Listopadowa street.47
Theodor Haase.JPG
Theodor karl Haase (1834-1909), Lutheran theologian and Politician of Austrian Empire