Theodor van Eupen

Theodor van Eupen

SS-Hauptsturmführer
Data i miejsce urodzenia	24 kwietnia 1907 Düsseldorf
Data i miejsce śmierci	11 grudnia 1944 Lipówka
Przebieg służby
Lata służby	do 1944
Formacja	Schutzstaffel
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa

Theodor van Eupen (ur. 24 kwietnia 1907 w Düsseldorfie, zm. 11 grudnia 1944 w Lipówce) – zbrodniarz hitlerowski, komendant niemieckiego obozu Treblinka I, a pod koniec 1944 r. niemieckiego obozu pracy w Młodzawach Dużych i SS-Hauptsturmführer^[1].

Życiorys

Był adwokatem. Członek SS o nr identyfikacyjnym 4528 , decyzją z dnia 21 października 1941 roku został awansowany na SS-Hauptsturmführera^[2].

Był komendantem karnego obozu pracy Treblinka I od lata 1941 do 23 lipca 1944 (czyli przez cały okres istnienia obozu). Brał również udział w styczniu 1943 w deportacjach warszawskich Żydów do obozu zagłady Treblinka II.

Około 15 sierpnia 1944 roku przybył do Chrobrza wraz z oddziałem SS liczącym 50 żołnierzy. Przez pewien czas stacjonował w Młodzawach Dużych, gdzie był komendantem znajdującego się tam niemieckiego obozu pracy, przez który przeszło około 20 tysięcy Polaków, a przeciętny stan zaludnienia wynosił 1000 osób. [...] Posiłki więźniów były bardzo liche. Pilnującymi byli tam sami Niemcy z SS. Ci się bardzo ordynarnie i źle obchodzili, tak z ludźmi z obozu, jak i z ludnością (z zeznań wójta gminy Chroberz, Piotra Gila, złożonych 9 października 1945 roku i 4 czerwca 1947 roku). Więźniowie z tego obozu pracowali przy kopaniu dużych (głębokości ponad 2,5 m i szerokości u góry ok. 6,5 m) rowów przeciwczołgowych stanowiących część niemieckiej linii umocnień A1 – „Venus”. Za uchylanie się od pracy karano śmiercią – między innymi w Młodzawach Dużych Niemcy zastrzelili 3 kobiety. W obozie tym podczas ucieczki z obozu został zastrzelony [28 grudnia 1944 r.] przez wartownika Michał Zadara ze wsi Michałowice (z zeznań P. Gila złożonych 4 czerwca 1947 roku). Żołnierze oddziału von Eupena maltretowali ludność polską przez bicie i szczucie psami, zwłaszcza tych, którzy ociągali się przy pracach ziemnych (z zeznań Gerarda Labudy złożonych w 1970 r.). Po pewnym czasie przeniósł się do Chrobrza, gdzie jego pluton SS urządził sobie własny „Stützpunkt" w gospodarstwie Edmunda Wojtasika [...] Głównym zadaniem tego oddziału SS było nadzorowanie i mobilizowanie do kopania rowów wszystkich zdolnych do pracy mieszkańców wsi nadnidziańskich, włącznie z kobietami i młodzieżą od wczesnych godzin rannych aż do wieczora. SS-mani egzekwowali te czynności z niezwykłą brutalnością, nie cofając się przed strzelaniem do ludzi w domach i na wykopach (ze wspomnień G. Labudy)^[2].

Lipówka, miejsce gdzie stał dom w którym zginął Theodor van Eupen 11 grudnia 1944 r., fot. K. Berkowicz, 27.02.2021

Jeziorko Rachwalec, w którym 11 grudnia 1944 r. ukryto zwłoki Theodora van Eupena i 3 żołnierzy zabitych w zamachu w Lipówce, fot. K. Berkowicz, 28.02.2021

Zabity został 11 grudnia 1944 r. we wsi Lipówka w wyniku zasadzki zorganizowanej przez oddział partyzancki "Awangarda" dowodzony przez Wasyla Tichonina. Do zamachu doszło przed zabudowaniami wsi, na drodze od strony Pińczowa, Ostrzelany przez partyzantów samochód zapalił się, a jadący nim Niemcy zaczęli uciekać. Zastrzeleni zostali wtedy dwaj niemieccy podoficerowie i jeden lotnik, sam Theo van Eupen przedostał się opłotkami na drugą stronę wsi i, niezauważony przez mieszkańców, schronił się na strychu ostatniego domu, znajdującego się ok. 150 m przed odejściem drogi na Dziewięczyce. Niedługo potem do zabudowań dotarli partyzanci poszukujący uciekiniera. Rosjanin, grożąc bronią, kazał Wincentemu Bartosikowi wejść na strych, osłaniając się w ten sposób przed ewentualnym ostrzelaniem. Na strychu, pod pamułą leżała wiązka słomy, spod której wystawały buty. Rosjanin serią z karabinu zabił ukrywającego się Niemca, po czym zrzucił jego ciało ze strychu do sieni i pozostawił przerażonym domownikom. Po pewnym czasie partyzanci radzieccy zabrali ciała zabitych Niemców na podwody, wywieziono je poza wieś wrzucono do stawu zwanego Rachwalec znajdującego się już na terenie sąsiedniej wsi - Węchadłowa^[2].

Tożsamość SS-Hauptsturmführera potwierdziły znalezione przy nim dokumenty. Jak stwierdził Norbert Michta Najcenniejszą jednak zdobycz partyzantów stanowiła mapa operacyjna z naniesioną dyslokacją wojsk niemieckich nad Wisłą [...] Portfel hauptsturmführera otrzymał na pamiątkę Dowódca okręgu PPR i AL „Wiślica” Franciszek Kucybała – „Stary Franek”^[2][3].

Następnego dnia zwłoki zostały wydobyte z jeziorka przez specjalnie przybyły oddział niemiecki i przewiezione do Lipówki a następnie do Jędrzejowa, gdzie miał zostać pochowany 13 grudnia 1944 r.. Jak podaje Norbert Michta Niemcy wybrali wtedy 13 osób spośród miejscowej ludności na rozstrzelanie. Udało się jednak hitlerowców przekonać, że napad był dziełem nieznanych ludziom skoczków rosyjskich, zaś W. Ważniewski na podstawie meldunków i dokumentów niemieckich podaje, że jako zakładników zabrali dziewięciu sołtysów z okolicznych wsi, lecz po czterech dniach ich zwolnili^[2].

13 grudnia Niemcy rozpoczęli operację „Schneesturm”, która miała na celu zlikwidowanie partyzantów radzieckich przebywających w okolicy lasów sancygniowskich, uderzyli z trzech kierunków, od Gór przez Lipówkę na Teodorów, od strony Działoszyc i od strony Książa Wielkiego przez Janowice i Rzemiędzice, spacyfikowali wówczas kilka okolicznych wsi, m.in. Trzonów, położony 6 km od miejsca zamachu, Bugaj, Gaik-przysiółek Zaryszyna, Sadek i zabili co najmniej 64 mieszkańców tych wsi oraz spalili wiele zabudowań^[2][4].

Przypisy

Bibliografia

• Obóz w Treblince
• Karina Berkowicz. Ucieczka z fortyfikacyjnego obozu pracy w Młodzawach Dużych [kierowanego przez zbrodniarza niemieckiego Theo van Eupena (1907-1944)] w relacji Stanisławy Popek. „Świętokrzyskie”. 28(32), s. 40-57 (o Eupenie s. 49-57), 2021. Kielce. [dostęp 2022-03-27].