Ptasznikowate
.svg) | Ten artykuł od 2009-10 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| Theraphosidae | |||
| Thorell, 1869 | |||
Ptasznik kędzierzawy | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina | ptasznikowate | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Ptasznikowate (Theraphosidae) – rodzina pająków z podrzędu Opisthothelae i infrarzędu ptaszników (Mygalomorphae). Obejmuje ok. 1050 opisanych gatunków najczęściej dużych pająków o bardzo różnorodnym ubarwieniu.
Występowanie
Przedstawiciele rodziny występują na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy, jednak najliczniej reprezentowani są w strefie tropikalnej i subtropikalnej[1][2]. Największą różnorodność osiągają w krainie neotropikalnej, gdzie występuje prawie połowa znanych rodzajów. Liczni są także w krainie etiopskiej (około ¼ rodzajów) i orientalnej (ponad 10% rodzajów)[3]. W Europie występują tylko 2 rodzaje: Ischnocolus (śródziemnomorska Hiszpania i Sycylia) oraz Chaetopelma (Kreta)[4]. W Stanach Zjednoczonych (Nearktyka) występuje naturalnie tylko rodzaj Aphonopelma, za to reprezentowany tam przez ponad 50 gatunków. Zasiedlają Kalifornię, Nevadę, Kolorado, Kansas, Arizonę, Nowy Meksyk, Teksas oraz częściowo Missouri, Arkansas i Luizjanę[5].
Opis
Ptasznikowate to w większości duże pająki. Największe gatunki, jak Theraphosa blondi, dorastają do 10 cm długości ciała i 30 cm rozpiętości odnóży[6][1], podczas gdy samce najmniejszych gatunków, jak Aphonopelma paloma i Cyriocosmus elegans, osiągają dojrzałość przy długości ciała poniżej 1,5 cm[7][8]. Ich ciało porośnięte jest dwoma rodzajami włosków: krótszymi i dłuższymi, ochronnymi. U większych gatunków włoski ochronne są dłuższe i liczniejsze, przez co pająk wygląda na bardziej "puchatego", u mniejszych zaś są krótsze i silniej rozproszone nadając wygląd bardziej aksamitny[2].
Cechami rodziny o charakterze autapomorfii są dobrze rozwinięte kępki włosków przypazurkowych i scopulae. Ponadto występowanie scopulae na wszystkich stopach uznaje się za synapomorfię[9]. Wszystkie gatunki mają na opistosomie parzące włoski[2], a większość ma częściowo zredukowaną liczbę kolców na odnóżach dwóch ostatnich par. Podobnie jak Paratropididae mają dobrze rozwinięte płaty szczękowe[9].
Tryb życia
Ptaszniki żyją na drzewach, w dziuplach, w szczelinach skalnych lub w norkach wykopanych w ziemi. Zazwyczaj nie budują sieci łownych, polują aktywnie, głównie w nocy. Pajęczynę wykorzystują do budowy gniazda lub kokonów. Można je spotkać zarówno na terenach półpustynnych, jak i w chłodniejszych rejonach górzystych.
Ptaszniki, w zależności od gatunku, dojrzewają w ciągu 1-5 lat, samce nieznacznie szybciej. Duży wpływ na dorastanie ma temperatura i obfitość pokarmu (im wyższe wartości, tym szybszy metabolizm, dojrzewanie i krótsze życie). Samiec po ostatniej wylince ma kilka miesięcy życia, zwykle przestaje jeść, uzupełniając tylko zapasy płynów i wyrusza na poszukiwanie samicy. Podczas kopulacji często ginie zjedzony przez partnerkę. Samice mogą dożyć 20 lat.
Preferencje pokarmowe
Głównym pokarmem ptaszników są bezkręgowce, czasem drobne kręgowce. Wbrew nazwie, ptaki czy też gryzonie padają ich ofiarą nadzwyczaj rzadko.
Jad
W związku z tym, że ofiarami ptasznikowatych padają nie tylko bezkręgowce ale także drobne kręgowce z różnych gromad, ich jad działa toksycznie na szerokie spektrum gatunków. Skład jadu jest bardzo skomplikowany. Zawiera on różne peptydy, enzymy i substancje drobnocząsteczkowe. Spośród tych ostatnich wykryto m.in. jony potasu (K+), kwas cytrynowy, nukleotydy, histaminę, oktopaminę, serotoninę, acetylocholinę i acylopoliaminy. Głównym składnikiem są peptydy, których w jadzie ptasznikowatych wykryto do 2011 ponad 1000. Dominują wśród nich bogate w disiarczki peptydy o masie 2,6–7,2 Da, które działają neurotoksycznie. Określane są one jako theraphotoxines (od nazwy rodziny) i stanowią około 25% wszystkich znanych toksyn pajęczych. Około ⅓ z nich oddziałuje na kanały potasowe, około ¼ na kanały wapniowe i tyle samo na sodowe[1].
Wpływ na człowieka
Brak udokumentowanych przypadków śmierci od ukąszenia ptasznikowatego. W większości przypadków skutkiem ukąszenia jest krwawienie z pozostawionej rany i ból, rzadko nudności czy wymioty – nie jest więc groźne dla życia. Niektóre gatunki australijskie są jednak w stanie zabić psa, a ukąszenie niektórych gatunków azjatyckich i afrykańskich powodować może poważniejsze skutki u ludzi. Np. gatunki z rodzaju Poecilotheria wstrzykują jednorazowo bardzo dużą dawkę jadu, a skutki ich ukąszeń obejmują silny ból, opuchliznę, wymioty, utrzymujące się nawet przez kilka tygodni drgawki, problemy z oddychaniem, podwyższone tętno, a nawet utratę przytomności[1]. Do innych rodzajów uznawanych za silnie jadowite i agresywne należą m.in. Citharischius, Chilobrachys, Ornithoctonus, Selenocosmia, Ceratogyrus, Hysterocrates, Stromatopelma, Haplopelma, Heteroscodra i Pterinochilus.
Natomiast za stosunkowo niegroźne ptaszniki, o słabszym jadzie, uchodzą np. amerykańskie ptaszniki z rodzajów Brachypelma, Grammostola, Nhandu, Psalmopoeus, Trixopelma, Xenesthis, Vitalius, Phormictopus, Iridopelma, Bonnetina, Avicularia, Aphonopelma, Lasiodora.
Systematyka
Ptasznikowate są największą rodziną z infrarzędu ptaszników, a analizy filogenetyczne potwierdzają jej monofiletyzm[10]. Do marca 2017 opisano 1039 ich gatunków z 156 rodzajów[11]. Klasyfikuje się je w 11 podrodzinach[10]:
- Aviculariinae
- Eumenophorinae
- Harpactirinae
- Ischnocolinae
- Ornithoctoninae
- Schismatothelinae
- Selenogyrinae
- Selenocosmiinae
- Stromatopelminae
- Theraphosinae
- Thrigmopoeinae
Wykaz rodzajów według stanu na sierpień 2022 przedstawia się następująco[12]:
- Acanthopelma F. O. Pickard-Cambridge, 1897
- Acanthoscurria Ausserer, 1871
- Acentropelma Pocock, 1901
- Aenigmarachne Schmidt, 2005
- Agnostopelma Pérez-Miles & Weinmann, 2010
- Aguapanela Perafán & Cifuentes, 2015
- Amazonius Cifuentes & Bertani, 2022
- Annandaliella Hirst, 1909
- Anoploscelus Pocock, 1897
- Anqasha Sherwood & Gabriel, 2022
- Antikuna Kaderka, Ferretti, West, Lüddecke & Hüsser, 2021
- Antillena Fukushima & Bertani, 2017
- Aphonopelma Pocock, 1901
- Augacephalus Gallon, 2002
- Avicularia Lamarck, 1818
- Bacillochilus Gallon, 2010
- Batesiella Pocock, 1903
- Birupes Gabriel & Sherwood, 2019
- Bistriopelma Kaderka, 2015
- Bonnetina Vol, 2000
- Brachionopus Pocock, 1897
- Brachypelma Simon, 1891
- Bumba Pérez-Miles, Bonaldo & Miglio, 2014
- Cardiopelma Vol, 1999
- Caribena Fukushima & Bertani, 2017
- Catanduba Yamamoto, Lucas & Brescovit, 2012
- Catumiri Guadanucci, 2004
- Ceratogyrus Pocock, 1897
- Chaetopelma Ausserer, 1871
- Chilobrachys Karsch, 1892
- Chromatopelma Schmidt, 1995
- Citharacanthus Pocock, 1901
- Citharognathus Pocock, 1895
- Clavopelma Chamberlin, 1940
- Coremiocnemis Simon, 1892
- Cotztetlana Mendoza, 2012
- Crassicrus Reichling & West, 1996
- Cubanana Ortiz, 2008
- Cyclosternum Ausserer, 1871
- Cymbiapophysa Gabriel & Sherwood, 2020
- Cyriocosmus Simon, 1903
- Cyriopagopus Simon, 1887
- Cyrtopholis Simon, 1892
- Davus O. Pickard-Cambridge, 1892
- Dolichothele Mello-Leitão, 1923
- Encyocratella Strand, 1907
- Encyocrates Simon, 1892
- Ephebopus Simon, 1892
- Euathlus Ausserer, 1875
- Eucratoscelus Pocock, 1898
- Eumenophorus Pocock, 1897
- Eupalaestrus Pocock, 1901
- Euphrictus Hirst, 1908
- Euthycaelus Simon, 1889
- Grammostola Simon, 1892
- Guyruita Guadanucci et al., 2007
- Hapalopus Ausserer, 1875
- Hapalotremus Simon, 1903
- Haploclastus Simon, 1892
- Haplocosmia Schmidt & von Wirth, 1996
- Harpactira Ausserer, 1871
- Harpactirella Purcell, 1902
- Hemirrhagus Simon, 1903
- Heterophrictus Pocock, 1900
- Heteroscodra Pocock, 1899
- Heterothele Karsch, 1879
- Holothele Karsch, 1879
- Homoeomma Ausserer, 1871
- Hysterocrates Simon, 1892
- Idiothele Hewitt, 1919
- Iridopelma Pocock, 1901
- Ischnocolus Ausserer, 1871
- Kankuamo Perafán, Galvis & Pérez-Miles, 2016
- Kochiana Fukushima, Nagahama & Bertani, 2008
- Lampropelma Simon, 1892
- Lasiodora C. L. Koch, 1850
- Lasiodorides Schmidt & Bischoff, 1997
- Longilyra Gabriel, 2014
- Loxomphalia Simon, 1889
- Loxoptygus Simon, 1903
- Lyrognathus Pocock, 1895
- Magnacarina Mendoza, Locht, Kaderka, Medina & Pérez-Miles, 2016
- Mascaraneus Gallon, 2005
- Megaphobema Pocock, 1901
- Melloina Brignoli, 1985
- Melognathus Chamberlin, 1917
- Metriopelma Becker, 1878
- Miaschistopus Pocock, 1897
- Monocentropus Pocock, 1897
- Munduruku Miglio, Bonaldo & Pérez-MIles, 2013
- Murphyarachne Sherwood & Gabriel, 2022
- Mygalarachne Ausserer, 1871
- Myostola Simon, 1903
- Neischnocolus Petrunkevitch, 1925
- Neoheterophrictus Siliwal & Raven, 2012
- Neoholothele Guadanucci & Weinmann, 2015
- Neostenotarsus Pribik & Weinmann, 2004
- Nesiergus Simon, 1903
- Nesipelma Schmidt & Kovarik, 1996
- Nhandu Lucas, 1983
- Omothymus Thorell, 1891
- Ornithoctonus Pocock, 1892
- Orphnaecus Simon, 1892
- Ozopactus Simon, 1889
- Pachistopelma Pocock, 1901
- Pamphobeteus Pocock, 1901
- Pelinobius Karsch, 1885
- Phlogiellus Pocock, 1897
- Phoneyusa Karsch, 1884
- Phormictopus Pocock, 1901
- Phormingochilus Pocock, 1895
- Phrixotrichus Simon, 1889
- Plesiopelma Pocock, 1901
- Plesiophrictus Pocock, 1899
- Poecilotheria Simon, 1885
- Proshapalopus Mello-Leitão, 1923
- Psalistops Simon, 1889
- Psalmopoeus Pocock, 1895
- Psednocnemis West, Nunn & Hogg, 2012
- Pseudhapalopus Strand, 1907
- Pseudoschizopelma Smith, 1995
- Pterinochilus Pocock, 1897
- Pterinopelma Pocock, 1901
- Reichlingia Rudloff, 2001
- Reversopelma Schmidt, 2001
- Sahydroaraneus Mirza & Sanap, 2014
- Sandinista Longhorn & Gabriel, 2019
- Schismatothele Karsch, 1879
- Schizopelma F. O. Pickard-Cambridge, 1897
- Scopelobates Simon, 1903
- Selenocosmia Ausserer, 1871
- Selenogyrus Pocock, 1897
- Selenotholus Hogg, 1902
- Selenotypus Pocock, 1895
- Sericopelma Ausserer, 1875
- Sickius Soares & Camargo, 1948
- Sphaerobothria Karsch, 1879
- Spinosatibiapalpus Gabriel & Sherwood, 2020
- Stichoplastoris Rudloff, 1997
- Stromatopelma Karsch, 1881
- Taksinus Songsangchote, Sippawat, Khaikaew & Chomphuphuang, 2022
- Tapinauchenius Ausserer, 1871
- Theraphosa Thorell, 1870
- Thrigmopoeus Pocock, 1899
- Thrixopelma Schmidt, 1994
- Tliltocatl Mendoza & Francke, 2020
- Tmesiphantes Simon, 1892
- Trichognathella Gallon, 2004
- Trichopelma Simon, 1888
- Typhochlaena C. L. Koch, 1850
- Umbyquyra Gargiulo, Brescovit & Lucas, 2018
- Vitalius Lucas, Silva & Bertani, 1993
- Xenesthis Simon, 1891
- Yanomamius Bertani & Almeida, 2021
- Ybyrapora Fukushima & Bertani, 2017
Przypisy
- ↑ a b c d Volker Herzig, Glenn F. King: The Neurotoxic Mode of Actions of Venoms from the Spider Family Theraphosidae. W: Spider Ecophysiology pod redakcją Wolfgang Nentwig. Wolfgang Nentwig (red.). Springer-Verlag, 2013, s. 203-205. DOI: 10.1007/978-3-642-33989-9.
- ↑ a b c Richard J. Adams: Field Guide to the Spiders of California and the Pacific Coast States. Berkley, Los Angeles, London: University of California Press, 2014, s. 28, seria: California Natural History Guides.
- ↑ Marshal Hedin, Jason E. Bond. Molecular phylogenetics of the spider infraorder Mygalomorphae using nuclear rRNA genes (18S and 28S): Conflict and agreement with the current system of classification. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 41, s. 454–471, 2006. DOI: 10.1016/j.ympev.2006.05.017.
- ↑ Arthur E. Decae. Patterns of distribution and diversity in European mygalomorph spiders. „European Arachnology (Proceedings of the 24 th European Congress of Arachnology)”, s. 41–50, 2010. Natural History Museum.
- ↑ M. Warriner. Distribution and Taxonomic Status of Tarantulas in Arkansas (Theraphosidae: Aphonopelma). „Journal of the Arkansas Academy of Science”. 62, s. 107, 2008.
- ↑ Marek Żabka: rząd: pająki – Araneae. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 77. ISBN 978-83-01-16568-0.
- ↑ Mikhail F. Bagaturov: Cyriocosmus. [w:] Theraphosids of the World [on-line]. 2014. [dostęp 2017-03-19].
- ↑ Thomas R. Prentice. A new species of North American tarantula Aphonopelma paloma (Araneae: Mygalomorphae: Theraphosidae). „Journal of Arachnology”. 20 (3), s. 189—199, 1992. JSTOR: 3705879.
- ↑ a b R.J. Raven. The spider infraorder Mygalomorphae (Araneae): cladistics and systematics. „Bull. Am. Mus. Nat. Hist.”. 182, s. 1–180, 1985.
- ↑ a b José Paulo L. Guadanucci. Theraphosidae phylogeny: relationships of the ‘Ischnocolinae’ genera (Araneae, Mygalomorphae). „Zoologica Scripta”. 43 (5), s. 508–518, 2014. DOI: 10.1111/zsc.12065.
- ↑ Norman I. Platnick: Currently valid spider genera and species (2017-03-18). [w:] World Spider Catalogue [on-line]. [dostęp 2022-08-11].
- ↑ Norman I. Platnick: Family: Theraphosidae Thorell, 1869. [w:] World Spider Catalogue [on-line]. [dostęp 2022-08-11].
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Sarefo (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Autor: Thomas Schoch, Licencja: CC BY-SA 2.5
fried tarantulae in Skun in Cambodia
(c) Albertwap z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 2.5
Ptasznik Kedzierzawy, "Leszek" samica po ósmej wylince.