Theremin

Theremin wyprodukowany przez przedsiębiorstwo Roberta Mooga
Próbka dźwięku thereminu. Melodia to fragment kantaty Herz und Mund und Tat und Leben J.S. Bacha
Efekty dźwiękowe możliwe do uzyskania na thereminie
Thereministka Clara Rockmore i Lew Termen, wynalazca thereminu[1]

Theremin (eterofon, termenvox) – instrument muzyczny z grupy elektrofonów elektronicznych skonstruowany przez rosyjskiego fizyka i wynalazcę Lwa Termena. Dźwięki produkowane przez theremin są ubogie harmonicznie i przypominają w swym brzmieniu wycie, jęk, kobiecy głos, gwizd, piłę, flet, skrzypce lub inne instrumenty[1][2].

Działanie

Theremin działa na podobnej zasadzie co Audion Piano. Termen wykorzystał wyraźną niedoskonałość tego typu urządzenia, objawiającą się w zakłóceniach pracy, gdy w polu jej działania znajdowało się ciało ludzkie. Instrument jest dostrojony do wzorcowej częstotliwości, zmienianej przełącznikiem. Dodatkowe modulacje, powodujące zmiany w częstotliwości dźwięku, powodowane są ruchem rąk wokół jednej z anten; z pomocą drugiej z nich, w podobny sposób, reguluje się jego głośność[3].

Historia

W ZSRR zbudowano 600 egzemplarzy tego instrumentu. W 1928 Termen uzyskał amerykański patent na to urządzenie. W USA theremin był produkowany przez RCA, a jego tranzystorowa modyfikacja przez przedsiębiorstwo Roberta Mooga[4].

Zastosowanie

Theremin znalazł szerokie zastosowanie, w szczególności w ścieżkach dźwiękowych do filmów[2].

Po raz pierwszy użył go w 1945 Miklós Rózsa w psychologicznym dreszczowcu noir Urzeczona Alfreda Hitchcocka, w scenach nawrotów lęku u głównego bohatera, granego przez Gregory’ego Pecka; za tę muzykę przyznano mu Oscara[5]. W 1951 theremin wkroczył do filmów z gatunku science-fiction po tym, jak w obrazie Dzień, w którym zatrzymała się Ziemia (reż. Robert Wise) jego dźwięk towarzyszył „latającemu talerzowi”[3].

Specyficzna „magia” instrumentu spowodowała pewne zainteresowanie nim przez muzyków rockowych jeszcze w latach 60. i 70. Powszechnie acz niewłaściwie uważa się, że grupa The Beach Boys wykorzystała instrument przy nagrywaniu piosenki „Good Vibrations” (w rzeczywistości użyto imitującego dźwięk thereminu instrumentu „electro-theremin”)[6].

W 1967 na swoim debiutanckim albumie studyjnym Safe as Milk awangardowa grupa muzyczna Captain Beefheart and His Magic Band użyła thereminu w utworach „Electricity” i „Autumn's Child”[7].

Rockowa grupa Led Zeppelin użyła w przeboju „Whole Lotta Love” z 1969, a jej gitarzysta Jimmy Page regularnie wykorzystywał theremin podczas występów scenicznych (zarówno z udziałem zespołu, jak i solo czy w towarzystwie Roberta Planta)[8].

Jean Michel Jarre używał sterownika MIDI opartego na tej zasadzie w „Oxygene 10” i na wielu koncertach, między innymi na Przestrzeni Wolności w Stoczni Gdańskiej. Również obecnie podczas swoich koncertów Jarre korzysta z theremina[9].

W 1997 Jim Parker wykorzystał theremin jako instrument solowy głównego motywu muzycznego serialu Morderstwa w Midsomer i motyw ten, jeden z symboli serii, pozostaje niezmieniony przez cały czas produkcji serialu (w 2014 serial był nadal kręcony)[10].

W czerwcu 2011 Sting wykorzystał instrument w trakcie wykonania utworu „Moon over Bourbon Street” podczas koncertu w gdańsko-sopockiej Ergo Arenie[11].

Instrumenty zainspirowane thereminem

Theremin dał początek całej rodzinie instrumentów, w których używano ruchów ciała ludzkiego jako zasady tworzenia i modulowania dźwięku. Do najbardziej znanych należały fale Martenota skonstruowane przez Maurice’a Martenota w 1928 oraz La Croix Sonore utworzony i używany przez awangardowego artystę Nikołaja Obuchowa w latach 1929–1934. Idea zastosowana została również w sterownikach MIDI (kontrola dłonią) i instrumentach wirtualnych (portamento).

Film biograficzny

W 1994 powstał dokumentalny film biograficzno-muzyczny o życiu i twórczości Lwa Termena Theremin: An Electronic Odyssey, w którym wynalazca wystąpił jako on sam wraz z Lidiją Kawiną[12].

Thereminiści

Przypisy

  1. ↑ a b Theremin | Muzykoteka Szkolna, muzykotekaszkolna.pl [dostęp 2021-10-26].
  2. ↑ a b Creepy Music and Soviet Spycraft: The Amazing Life of Leon Theremin, Discover Magazine [dostęp 2021-10-26] (ang.).
  3. ↑ a b Theremin tajemniczy instrument, który doprowadza początkujących do "rozpaczy"/XIII Festiwal Nauki w Krakowie, Nauka w Polsce [dostęp 2021-10-26] (pol.).
  4. ↑ Alan S. Lenhoff, Classic keys : keyboard sounds that launched rock music, Denton, TX 2019, ISBN 1-57441-786-X, OCLC 1130902390 [dostęp 2021-10-26].
  5. ↑ Jack Sullivan: Hitchcock’s Music. Yale University Press, 2006, s. 110–111, 117. ISBN 978-0300136180. (ang.).
  6. ↑ Thom Holmes, Electronic and experimental music : Pioneers in technology and composition, wyd. 2nd ed, New York: Routledge, 2002, ISBN 0-415-93643-8, OCLC 49786143 [dostęp 2021-10-26].
  7. ↑ Peter Buckley, The rough guide to rock, wyd. 3rd ed., expanded and completely rev, London: Rough Guides, 2003, ISBN 1-84353-105-4, OCLC 59305933 [dostęp 2021-10-26].
  8. ↑ Karin Bijsterveld, José van Dijck, Sound souvenirs : audio technologies, memory and cultural practices, Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009, ISBN 978-90-485-1058-0, OCLC 475675423 [dostęp 2021-10-26].
  9. ↑ JEAN MICHEL JARRE - "Koncert W Stoczni/Live From Gdansk", Onet Kultura, 16 stycznia 2006 [dostęp 2021-10-26] (pol.).
  10. ↑ Dmitri Zakharine, Nils Meise, Electrified voices : medial, socio-historical and cultural aspects of voice transfer, Göttingen 2013, ISBN 978-3-8471-0024-9, OCLC 843863869 [dostęp 2021-10-26].
  11. ↑ admin, THEREMIN - KWANTOWY INSTRUMENT WYKORZYSTUJĄCY WYŁĄCZNIE ENERGIĘ RĄK, Odkrywamy Zakryte, 8 lutego 2021 [dostęp 2021-10-26] (pol.).
  12. ↑ Theremin: An Electronic Odyssey

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Rockmore and Termen.jpg
Clara Rockmore and Leon Termen birthday celebrate
Epro theremin middle bach.ogg
Just some tone of an Etherwave epro theremin by Moog played in the middle range. The player is the italian thereminist Fabio Pesce. The tune is the beginning of "Jesu, Joy of Man's Desiring" by Johann Sebastian Bach.
Etherwave Theremin Kit.jpg
Autor: Hutschi, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Etherwave Theremin from Robert Moog's kit
Waves in F (sound experiment).ogg
Autor: Luisalvaz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Waves in F (sound experiment). Animoog for Ipad