Witamina B₁

Witamina B₁

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) kation 3-[(4-amino-2-metylopirymidyn-5-ylo)metylo]-5-(2-hydroksyetylo)-4-metylotiazoliowy Inne nazwy i oznaczenia tiamina, aneuryna[1]
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C12H17N4OS
Masa molowa	265,36 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS	59-43-8, 67-03-8
PubChem	1130
SMILES OCCC1=C(C)[N+](CC(C=NC(C)=N2)=C2N)=CS1
InChI InChI=1S/C12H17N4OS/c1-8-11(3-4-17)18-7-16(8)6-10-5-14-9(2)15-12(10)13/h5,7,17H,3-4,6H2,1-2H3,(H2,13,14,15)/q+1 InChIKey JZRWCGZRTZMZEH-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Temperatura rozkładu 248–260 °C (chlorowodorek)
Niebezpieczeństwa Numer RTECS XI7350000
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Witamina B₁, tiamina – heterocykliczny związek chemiczny, złożony z pierścieni tiazolowego i pirymidynowego, połączonych mostkiem metylenowym.

Tiaminę wyodrębnił w 1911 roku z otrębów ryżowych Kazimierz Funk. On też zaproponował dla niej i podobnych jej, niezbędnych ludziom do życia, substancji nazwę witamina (związek jest aminą, a Funk słusznie zakładał, że podobnych substancji jest więcej, ale błędnie, że wszystkie są aminami). Wyniki badań i swoje wnioski opublikował początkowo, wskutek niechęci przełożonych, w artykułach przeglądowych On the chemical nature of the substance which cures polyneuritis in birds induced by a diet of polished rice oraz The etiology of the deficiency diseases. Beri-beri, polyneuritis in birds, epidemic dropsy, scurvy, experimental scurvy in animals, infantile scurvy, ship beri-beri, pellagra^[2].

Forma aktywna

DPT – difosfotiamina – pirofosforan tiaminy (TPP) – kokarboksylaza. Reszta pirofosforanowa jest wbudowywana do tiaminy przy udziale transferazy, dawcą pirofosforanu jest ATP.

Funkcja biochemiczna

• dekarboksylacja oksydacyjna α-ketokwasów karboksylowych, np.:
  • kwasu pirogronowego;
  • kwas α-ketoglutarowego (α-oksoglutarowego);
  • α-ketokwasów powstałych w procesie transaminacji aminokwasów rozgałęzionych;
• udział w reakcji transketolacji odbywającej się w cyklu pentozowym.

Rola w organizmie

Rozpuszczalna w wodzie, odgrywa zasadniczą rolę w procesach oddychania tkankowego, głównie w przemianie węglowodanów, jest częścią składową koenzymu karboksylazy (pirofosforanu tiaminy). Wzmaga czynność acetylocholiny, hamuje esterazę cholinową, działa synergicznie z tyroksyną i insuliną, pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych. Tiamina przyspiesza gojenie się ran i wykazuje działanie uśmierzające ból.

Dzienne zapotrzebowanie dorosłego człowieka na witaminę B₁ wynosi 1,1 mg dla kobiet i 1,2 mg dla mężczyzn^[3].

Skutki niedoboru

• zaburzenia czynności centralnego układu nerwowego: osłabienie, zmęczenie, oczopląs, zaburzenia pamięci, koncentracji, depresja,
• niewydolność krążenia: przyspieszona akcja serca, powiększenie wymiarów serca, obrzęki kończyn górnych i dolnych,
• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: utrata łaknienia, nudności, wymioty, biegunka, ból z okolic brzucha, brak apetytu, zmniejszenie masy ciała.

W przypadku silnej awitaminozy B₁ może wystąpić choroba beri-beri, objawiająca się zaburzeniami pracy neuronów i włókien mięśniowych, powodującymi ból kończyn, osłabienie mięśni, drżenie, niewydolność układu krążenia.

Normalnie odżywiając się, nie można doprowadzić do niedoboru witaminy B₁. Problemem jest niedobór wit. B₁ wywołany spożywaniem alkoholu. W tym przypadku można rozpoznać takie objawy jak:

• encefalopatia Wernickego;
• psychoza Korsakowa;
• delirium tremens.

Skutki nadmiaru

Nadmiar witaminy B₁ nie jest szkodliwy^[3], nawet przy spożywaniu jej w ilości 50 mg dziennie. Wynika to prawdopodobnie z zahamowania jej wchłaniania przy dawkach przekraczających 5 mg^[4]. Hiperwitaminoza możliwa jest tylko w przypadku przyjmowania witaminy B₁ w formie zastrzyków. Objawy: osłabienie, obrzęki, poty, nudności, zmęczenie, duszność, obrzęk krtani, zawroty głowy, drżenie mięśni, zaburzenia rytmu serca, reakcje alergiczne, a w skrajnych przypadkach może dojść do śmierci – śmiertelny wstrząs tiaminowy.

Źródła witaminy

Szczególnie dużo witaminy B₁ jest w tkankach aktywnych metabolicznie (wątroba, serce), a także w produktach zbożowych grubego przemiału, mięsie, wędlinach (szczególnie w wieprzowinie), roślinach strączkowych (grochu, fasoli) oraz drożdżach, orzechach, słoneczniku, rybach, owocach i warzywach.

Tiamina jest zgromadzona głównie w warstwie zewnętrznej ziaren zbóż, dlatego procesy technologiczne polegające na łuskaniu i polerowaniu zubażają w nią mąkę. Tiaminę rozkłada tiaminaza, enzym obecny w surowych rybach.

Przypisy