Tibor Déry
Ten artykuł od 2017-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Tibor Déry (ur. 18 października 1894 w Budapeszcie, zm. 18 sierpnia 1977 tamże) – jedna z najważniejszych postaci literatury węgierskiej; poeta, pisarz, dramaturg i eseista, znany skandalista. Przedstawiciel surrealizmu, nazywany przez Györgya Lukácsa „największym analitykiem ludzkiej kondycji naszych czasów”. W dużej mierze inspirował się egzystencjalizmem.
Życie
Urodził się w zamożnej rodzinie mieszczańskiej, która od małego przygotowywała go do kariery przedsiębiorcy wielkoprzemysłowego. Ukończył Akademię Handlową, przez krótki czas pracował jako urzędnik w fabryce wuja. Debiutował w 1917 w najbardziej znaczącym wówczas czasopiśmie literackim Nyugat. Po opublikowaniu swojej pierwszej powieści Lia, autorowi wytoczono proces o obrazę moralności. W następnych latach zorganizował strajk robotników i wstąpił do partii komunistycznej. Był członkiem Dyrektoriatu Pisarzy. Po stłumieniu rewolucji przebywał na emigracji w Czechosłowacji, Austrii, Francji i Niemczech, gdzie zamieszkał na stałe aż do czasu przejęcia władzy przez Hitlera. Na emigracji szukał nie tylko ucieczki przed więzieniem, ale przede wszystkim swobody twórczej, która spotykała się w ojczyźnie pisarza ze sprzeciwem zacofanych kół. Po powrocie do kraju Déry miał trudności z wydawaniem własnych dzieł; pisał więc do szuflady i utrzymywał się z przekładów.
Twórczość
W początkowej fazie swojej twórczości wierny realizmowi oraz powieści psychologicznej z elementami autobiografii, później autor powieści fantastycznych o moralno-społecznym wydźwięku. Był głównym twórcą węgierskiego surrealizmu i dadaizmu. W Polsce znany zwłaszcza dzięki powieści Pan A.G. w X. podejmującej temat wolności nieskrępowanej ramami porządku społecznego i jej egzystencjalnych konsekwencji.
Pisarstwo Déryego cechuje przy tym skłonność do wyrafinowanej ironii, groteski, absurdu w stylu kafkowskim w obrazowaniu socjalistycznej rzeczywistości, a także gry słownej i makabreski. Pisarz chętnie obnaża również kicz i masowość współczesnego świata, jak w prześmiewczym fabularyzowanym eseju Wyimaginowany reportaż z amerykańskiego pop-festiwalu.
Dzieła
- Lia, 1917.
- Az óriáscsecsemő, 1926.
- A befejezetlen mondat, 1937. (wydana w 1947)
- Szemtől-szembe, 1945.
- Alvilági játékok, 1946.
- Tükör, 1947.
- Jókedv és buzgalom, 1948.
- Itthon, 1948.
- A tanúk, 1948.
- Felelet, 1950-1952.
- Simon Menyhért születése, 1953.
- Talpsimogató, 1954.
- Ló meg az öregasszony, 1955.
- Niki. Egy kutya története (Niki. Historia pewnego psa), 1956.
- G. A. úr X-ben, 1964.
- A kiközösítő, 1966.
- Ítélet nincs, 1969.
- Képzelt riport egy amerikai pop-fesztiválról, 1971.
- A napok hordaléka, 1972.
- Kedves bóper..., 1973.
- Újabb napok hordaléka, 1975.
- Kyvagiokén?, 1976.
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Gustaw Herling-Grudziński, Przedmowa do „Niki”. lewicowo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-15)].
- ISNI: 0000 0000 8339 4172
- VIAF: 14768732
- LCCN: n50001744
- GND: 118524828
- NDL: 00437726
- LIBRIS: 64jmr5cq1n5dn0b
- BnF: 11899724n
- SUDOC: 026825961
- SBN: RAVV029489
- NLA: 35035038
- NKC: jn20010602259
- DBNL: dery001
- BNE: XX904798
- NTA: 070438285
- BIBSYS: 90176717
- CiNii: DA00993997
- Open Library: OL4281903A
- PLWABN: 9810570499605606
- NUKAT: n96022929
- J9U: 987007463388905171
- PTBNP: 37075
- CANTIC: a11554320
- NSK: 000169613
- ΕΒΕ: 85540
- BLBNB: 000391635
- KRNLK: KAC199633511
- LIH: LNB:PKA;=vN
- NSZL: 360
- WorldCat: lccn-n50001744