Tkanina z Bayeux

Tkanina z Bayeux

Tkanina w muzeum
Rodzaj	tkanina
Data powstania	XI w.
Medium	haft
Wymiary	68,38 × 0,5 m

Katedra w Bayeux – miejsce przechowywania i dorocznej prezentacji tkaniny w okresie średniowiecza

Replika tkaniny w Reading Museum

Detal upamiętniający pojawienie się komety Halleya

Tkanina z Bayeux (ang. Bayeux Tapestry, fr. Tapisserie de Bayeux) – ręcznie haftowane płótno przedstawiające podbój Anglii przez Wilhelma I Zdobywcę i bitwę pod Hastings w 1066 roku; dzieło sztuki świeckiej; cenne ikonograficzne źródło historyczne.

W roku 2007 została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata.

Pochodzenie

Pochodzenie tkaniny nie jest udokumentowane^[1]. Na podstawie analizy samej tkaniny, specjaliści w większości zgadzają się, że tkanina została wykonana w XI w., niedługo po inwazji na Anglię^[1]. Niektóre źródła datują jej powstanie na okres przed 1092 rokiem^[2]. Jako że tkanina wykazuje podobieństwa z XI-wiecznymi pracami angielskimi, niektórzy uznają jej angielską proweniencję – nie zostało to jednak jednoznacznie potwierdzone^[2]. Za angielskim pochodzeniem dzieła przemawiać miały również błędy w inskrypcjach łacińskich oraz użycie imion anglosaskich^[3].

W XVIII w. jej autorstwo przypisywano królowej Matyldzie (1031–1083), żonie Wilhelma, nie jest to jednak teza potwierdzona^[2][1].

Tkanina mogła powstać na zlecenie biskupa Odona z Bayeux (1049–1097), przyrodniego brata Wilhelma I^[2][1]. Teza ta postawiona w 1824 roku przez Honoré François Delauneya zyskała wielu zwolenników^[4].

Od 1732 roku argumentowano, że tkanina powstała dla uczczenia konsekracji katedry Odona w Bayeux w 1077 roku^[5]. Hipoteza ta uległa jednak tezie o sekularnym charakterze dzieła, które miało zdobić wnętrza rezydencji prywatnej^[5].

Historia

Początkowo tkanina była najprawdopodobniej wystawiana w różnych miejscach – kościołach i klasztorach na terenie Normandii i Anglii^[6]. Pierwsza wzmianka na jej temat pochodzi ze spisu majątkowego katedry w Bayeux z 1476 roku^[1]. Tkanina była wystawiana na widok publiczny raz do roku – była wywieszana w nawie katedry w okresie od 24 czerwca do dnia wigilii rocznicy konsekracji świątyni^[1][a]. Była ponownie wzmiankowana przez intendenta Caen N.J. Faucaulta na początku XVIII w.^[1] W 1724 roku Antoine Lancelot (1675–1740) sporządził raport na temat tkaniny dla Akademii Inskrypcji i Literatury Pięknej^[1].

Po raz pierwszy zabytek został gruntownie zbadany i opisany w latach 1729–1730 przez benedyktyńskiego uczonego Bernarda de Montfaucona (1655–1741), który opublikował wyniki swojej pracy w dziele Les monuments de la monarchie française^[1]. Obiektem zainteresowali się także angielscy antykwariusze – w 1752 roku Andrew Ducarel (1713–1785), a w latach 1818–1820 Charles Alfred Stothard (1786–1821)^[1].

W 1792 roku tkanina została skonfiskowana przez państwo, by przykryć wozy bojowe^[1]. Została jednak uratowana dzięki interwencji prawnika z Bayeux, Léonarda Leforestiera^[1]. W 1804 roku dzieło zostało wystawione w paryskim Luwrze w kontekście planowania przez Napoleona inwazji na Anglię^[1]. Następnie tkanina została zwrócona mieszkańcom Bayeux^[1] i od 1842 roku udostępniona na stałe dla publiczności^[6]. Była przechowywana w bibliotece miejskiej, a w 1913 roku wraz ze zbiorami bibliotecznymi została przeniesiona do dawnego domu diakona katedry^[1]. Po 1860 roku została poddana kompleksowej restauracji, materiał został zacerowany w 120 miejscach i załatany w 518 miejscach^[7]. W 1885 roku sporządzono wierną kopię dzieła, która znajduje się w Reading Museum w Reading w Wielkiej Brytanii^[8].

II wojnę światową tkanina przetrwała w Luwrze, gdzie była badana przez niemieckiego historyka Herberta Jankuhna (1905–1990)^[1].

Od 1983 roku zabytek wystawiony jest w XVII-wiecznym gmachu seminarium w Bayeux, gdzie urządzono muzeum poświęcone tkaninie^[1].

W roku 2007 tkanina z Bayeux została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata^[9]. W 2018 roku Wielka Brytania i Francja podpisały porozumienie o wypożyczeniu tkaniny Wielkiej Brytanii w 2022 roku – poprzednie starania brytyjskie o wypożyczenie dzieła, by uświetnić koronację królowej w 1953 roku czy 900. rocznicę bitwy pod Hastings w 1966 roku były odrzucane^[10].

Opis

Wymiary

Tkanina ma długość 68,38 m^[7][b]. Złożona jest z 9 paneli o szerokości 0,5 metra i różnej długości – od 13,90 do 2,43 m^[7].

Materiał

Tkanina wykonana jest z materiału płóciennego^[7]. Haft wykonano przy użyciu przędzy wełnianej w 10 odcieniach^[7] (niektóre źródła wymieniają osiem kolorów: popielaty, żółty, jasny i ciemny zielony, trzy odcienie niebieskiego – jeden tak ciemny, że niemal czarny – i czerwony^[12]). Kolory przędzy uzyskano poprzez farbowanie jej trzema barwnikami – kolor czerwony uzyskano poprzez zastosowanie marzany, żółty poprzez zastosowanie rezedy żółtawej, a niebieski i zielony poprzez użycie barwnika indygo pozyskanego z urzetu barwierskiego^[7].

Tkanina była przymocowana do innego materiału, który wywieszany był w nawie katedry w Bayeux^[7]. Na tym podkładzie znaleziono numery oznaczające indywidualne sceny, które naniesiono pod koniec XVIII w.^[7] W 1724 roku tkanina została podszyta podszewką^[7].

Haft

Inskrypcje i wzory liniowe wykonano przy użyciu stębnówki – ozdobnego ściegu na wierzchniej stronie materiału tworzącego nieprzerwaną linię^[7]. Większe powierzchnie pokryto ściegiem łączącym^[7]. Ścieg łańcuszkowy dodano podczas współczesnych prac restauracyjnych^[11]. Przy hafcie pracowało jednocześnie wiele osób^[7].

Na płótnie nie odkryto żadnych śladów szkiców czy wskazówek odnośnie do użycia kolorów^[11]. Przyjmuje się jednak, że musiał istnieć jakiś wzór^[11].

Na materiale widnieją wizerunki 626 postaci^[13], 202 koni, 55 psów i 505 innych zwierząt, a także przedstawienia 37 budowli, 41 statków i 49 drzew^[14].

Tkanina ma trzy pasy poziomie ciągnące się na całej jej długości – pomiędzy górnym a dolnym pasem o szerokości 7 cm znajduje się pas środkowy o szerokości 33 cm^[7][11]. Historia podboju Anglii ukazana jest w pasie środkowym, natomiast pas dolny i górny ukazują motywy ikonograficzne, których związek ze scenami pasa środkowego nie jest do końca określony^[15]. W pasach dolnych i górnych umieszczono przedstawienia zwierząt (m.in. ptaków, lwów, psów, jeleni i wielbłądów) oraz stworzeń fikcyjnych (m.in. smoków ziejących ogniem, gryfów czy centaurów)^[15]. Na początku tkaniny zidentyfikowano postaci z bajek Fedrusa (15? p.n.e.–50? n.e.) (m.in. lisa i kruka, wilka i jagnię, wilka i żurawia)^[15]. Dolny pas przedstawia również sceny z życia codziennego (m.in. sceny polowań i pracy w polu) oraz przedstawienia nagich kobiet i mężczyzn, których związek z historią pasa środkowego pozostaje niejasny^[15].

Sceny pasa środkowego

Na płótnie w pasie środkowym wyhaftowano kilkadziesiąt scen przedstawiających podbój Anglii przez Wilhelma I Zdobywcę w 1066 roku i wydarzenia go poprzedzające. Przy scenach znajdują się inskrypcje po łacinie^[16].

Opowieść zaczyna się od podróży Harolda II do Normandii – lądowania w Ponthieu, spotkania z księciem Wilhelmem, wyprawy do Bretanii i złożenia przysięgi na relikwie z Bayeux^[17]. Następnie ukazany jest powrót Harolda do Anglii i jego koronacja na króla Anglii po śmierci Edwarda Wyznawcy^[17]. Dalej przedstawiono przygotowania Wilhelma do inwazji na Anglię i jego przeprawę przez kanał La Manche^[17]. Całość kończą sceny bitwy pod Hastings w 1066 roku^[17].

Przedstawienie historii inwazji jest ogólnie zbieżne z przekazami kronikarzy z XI w. takich jak: Wilhelm z Jumieges, Wilhelm z Poitiers czy Orderic Vitalis^[17].

Tkanina upamiętnia także pojawienie się komety Halleya, co miało miejsce w tym samym roku co bitwa pod Hastings^[18].

Scena	Inskrypcja[c]	Tłumaczenie[d]	Zdjęcie
1	EDWARD[US][e] REX	Król Edward
2–3	UBI HAROLD DUX ANGLORUM ET SUI MILITES EQUITANT AD BOSHAM ECCLESIA[M]	Gdzie Harold, duke Anglików i jego rycerze jadą do kościoła w Bosham
4	HIC HAROLD MARE NAVIGAVIT	Tu Harold żeglował przez morze
5	ET VELIS VENTO PLENIS VENIT IN TERRA WIDONIS COMITIS	i z żaglami wypełnionymi wiatrem przybył do ziemi hrabiego Wido
6	HAROLD	Harold	Detal
7	HIC APPREHENDIT WIDO HAROLDU[M]	Oto Wido pojmał Harolda
8	ET DUXIT EUM AD BELREM ET IBI EUM TENUIT	i zaprowadził go do Beaurainville, gdzie go przetrzymywał
9	UBI HAROLD ⁊[f] WIDO PARABOLANT	Gdzie Harold i Wido rozmawiają
10	UBI NUNTII WILLELMI DUCIS VENERUNT AD WIDONE[M]	Gdzie posłańcy księcia Wilhelma przyszli do Wido
	TUROLD	Turold[g]
11	NUNTII WILLELMI	Posłańcy Wilhelma
12	HIC VENIT NUNTIUS AD WILGELMUM DUCEM	Oto posłaniec przychodzi do księcia Wilhelma
13	HIC WIDO ADDUXIT HAROLDUM AD WILGELMUM NORMANNORUM DUCEM	Oto Wido prowadzi Harolda do księcia Normanów Wilhelma
14	HIC DUX WILGELM[US] CUM HAROLDO VENIT AD PALATIU[M] SUU[M]	Oto książę Wilhelm idzie z Haroldem do jego pałacu
15	UBI UNUS CLERICUS ET ÆLFGYVA	Gdzie pewien kleryk i Ælfgyva...[h]	Detal
16	HIC WILLEM[US] DUX ET EXERCITUS EIUS VENERUNT AD MONTE[M] MICHAELIS	Oto książę Wilhelm i jego armia doszli do Mont Saint-Michel
17	ET HIC TRANSIERUNT FLUMEN COSNONIS	a tu przesli przez rzekę Couesnon	Detal
	HIC HAROLD DUX TRAHEBAT EOS DE ARENA	Oto duke Harald wyciągnął ich z piasku
18	ET VENERUNT AD DOL ET CONAN FUGA VERTIT	i doszli do Dol i Conan rzucił się do ucieczki
	REDNES	Rennes
19	HIC MILITES WILLELMI DUCIS PUGNANT CONTRA DINANTES	Oto rycerze księcia Wilhelma walczą z Dinan	Detal
20	ET CUNAN CLAVES PORREXIT	i Conan oddał klucze
21	HIC WILLELM[US] DEDIT ARMA HAROLDO	Oto Wilhelm dał broń Haroldowi
22	HIE (sic!)[i] WILLELM[US] VENIT BAGIAS	Oto Wilhelm przybył do Bayeux
23	UBI HAROLD SACRAMENTUM FECIT WILLELMO DUCI	Gdzie Harold złożył przysięgę księciu Wilhelmowi
24	HIC HAROLD DUX REVERSUS EST AD ANGLICAM TERRAM	Oto duke Harold wrócił na ziemię angielską
25	ET VENIT AD EDWARDU[M] REGEM	i poszedł do króla Edwarda
26	HIC PORTATUR CORPUS EADWARDI REGIS AD ECCLESIAM S[AN]C[T]I PETRI AP[OSTO]LI	Oto ciało króla Edwarda jest niesione do kościoła św. Piotra apostoła[j]
27	HIC EADWARDUS REX IN LECTO ALLOQUIT[UR] FIDELES	Oto król Edward na łożu przemawia do swoich wiernych zwolenników	Detal
28	ET HIC DEFUNCTUS EST	i tu umiera
29	HIC DEDERUNT HAROLDO CORONA[M] REGIS	Oto przekazali koronę króla Haroldowi
30	HIC RESIDET HAROLD REX ANGLORUM	Oto siedzi król Anglików Harold	Detal
31	STIGANT ARCHIEP[ISCOPU]S	Arcybiskup Stigand
32	ISTI MIRANT[UR] STELLA[M]	Ci [ludzie] podziwiali gwiazdę[k]
33	HAROLD	Harold
34	HIC NAVIS ANGLICA VENIT IN TERRAM WILLELMI DUCIS	Oto angielski statek przybył do ziemi księcia Wilhelma
35	HIC WILLELM[US] DUX JUSSIT NAVES [A]EDIFICARE	Oto książę Wilhelm wydaje rozkaz budowy statków
36	HIC TRAHUNT NAVES AD MARE	Oto ciągną statki do morza
37	ISTI PORTANT ARMAS AD NAVES ET HIC TRAHUNT CARRUM CUM VINO ET ARMIS	Ci [ludzie] niosą broń na statki i tu ciągną wóz z winem i bronią
38	HIC WILLELM[US] DUX IN MAGNO NAVIGIO MARE TRANSIVIT ET VENIT AD PEVENESÆ	Oto książę Wilhelm przebył morze na wielkim statku i przyszedł do Pevensey
39	HIC EXEUNT CABALLI DE NAVIBUS	Oto konie opuszczają statki
40	ET HIC MILITES FESTINAVERUNT HESTINGA UT CIBUM RAPERENTUR	i oto rycerze pospieszyli do Hastings zabrać żywność	Detal
41	HIC EST WADARD	Oto jest Wadard[l]
42	HIC COQUITUR CARO ET HIC MINISTRAVERUNT MINISTRI	Oto gotowane jest mięso i tu słudzy [je] podają
43	HIC FECERUN[T] PRANDIUM	Oto mają posiłek
	HIC EPISCOPUS CIBU[M] ET POTU[M] BENEDICIT	Oto biskup błogosławi jedzenie i picie	Detal
44	ODO EP[ISCOPU]S WILLEM[US] ROTBERT	Odon z Bayeux, Wilhelm, Robert
45	ISTE JUSSIT UT FODERETUR CASTELLUM AT HESTENGA	Rozkazał by zbudowano zamek w [obozie w] Hastings	Detal
	CEASTRA[m]	obozie
46	HIC NUNTIATUM EST WILLELM[O] DE HAROLD[O]	Oto Wilhelmowi powiedziano o Haroldzie
47	HIC DOMUS INCENDITUR	Oto pali się dom
48	HIC MILITES EXIERUNT DE HESTENGA ET VENERUNT AD PR[O]ELIUM CONTRA HAROLDUM REGE[M]	Oto rycerze zostawili Hastings i poszli na bitwę z królem Haroldem	Detal
49	HIC WILLELM[US] DUX INTERROGAT VITAL[EM] SI VIDISSET HAROLDI EXERCITU[M]	Oto książę Wilhelm pyta Vitala[n] czy widział armię Harolda
50	ISTE NUNTIAT HAROLDUM REGE[M] DE EXERCITU WILLELMI DUCIS	Ten opowiada królowi Haroldowi o armii księcia Wilhelma
51	HIC WILLELM[US] DUX ALLOQUITUR SUIS MILITIBUS UT PREPAREN[T] SE VIRILITER ET SAPIENTER AD PR[O]ELIUM CONTRA ANGLORUM EXERCITU[M]	Oto książę Wilhelm przemawia swoich rycerzy, by przygotować się mężnie i mądrze do bitwy z armią Anglików
52	HIC CECIDERUNT LEWINE ET GYRD FRATRES HAROLDI REGIS	Oto padli Leofwine i Gyrth, bracia króla Harolda
53	HIC CECIDERUNT SIMUL ANGLI ET FRANCI IN PR[O]ELIO	Oto Anglicy i Francuzi padli w walce w tym samym czasie	Detal
54	HIC ODO EP[ISCOPU]S BACULU[M] TENENS CONFORTAT PUEROS	Oto biskup Odon, trzymając kij, zachęca chłopców
55	HIC EST WILLEL[MUS] DUX	Oto jest książę Wilhelm
56	E[USTA]TIUS	Eustachy	Detal
	HIC FRANCI PUGNANT ET CECIDERUNT QUI ERANT CUM HAROLDO	Oto walczą Francuzi i zabili tych co byli z Haroldem
57	HIC HAROLD REX INTERFECTUS EST	Oto został zabity Harold	Detal
58	ET FUGA VERTERUNT ANGLI[o]	i Anglicy rzucili się do ucieczki	Detal

Znaczenie

Tkanina to nie tylko dzieło sztuki, ale cenne źródło historyczne na temat podboju Anglii przez Normanów^[2][28]. Brzegi tkaniny natomiast mają znaczenie dla badań średniowiecznych baśni^[2]. Tkanina zawiera niewiele odniesień do codziennego życia poza przedstawieniami ówczesnej broni i taktyki bitewnej^[2]. Dla poznania uzbrojenia wojowników z połowy XI w. jest to dzieło fundamentalne – jedno z dwóch najważniejszych (drugim jest o ok. 100 lat późniejszy Roman de Rou, którego autor, Robert Wace mógł korzystać z tkaniny jako źródła dla swego poematu)^[29].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Lucien Musset: The Bayeux Tapestry. Boydell Press, 2005. ISBN 978-1-84383-163-1. [dostęp 2019-02-20]. (ang.).
• Ewart Oakeshott: The archaeology of weapons: arms and armour from prehistory to the age of chivalry. Woodbridge, Suffolk, UK: Boydell Press, 1994. ISBN 0-85115-559-6. (ang.).
• Carola Hicks: The Bayeux Tapestry: The Life Story of a Masterpiece. Random House, 2011. ISBN 978-1-4070-6588-5. [dostęp 2019-02-20]. (ang.).
• Richard Jenkyns: Westminster Abbey: A thousand years of national pageantry. Profile Books, 2011. ISBN 978-1-84765-082-5. [dostęp 2019-02-24].
• Micheal Lewis: The Bayeaux Tapestry: Window to a World of Continuity and Change. W: Dawn M. Hadley, Christopher Dyer: The Archaeology of the 11th Century: Continuities and Transformations. Taylor & Francis, 2017. ISBN 978-1-315-31292-7. [dostęp 2019-02-24].
• Andrew Bridgeford: 1066: The Hidden History of the Bayeux Tapestry. HarperCollins UK, 2017. ISBN 978-0-00-739413-5. [dostęp 2019-02-24].