Tlenek azotu

Tlenek azotu
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
konst.	tlenek azotu, monotlenek azotu, tlenek azotu(2+)
	Inne nazwy i oznaczenia
Stocka	tlenek azotu(II)
inne	archaicznie: tlennik azotu
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	NO
Masa molowa	30,01 g/mol
Wygląd	bezbarwny i bezwonny gaz
	Identyfikacja
Numer CAS	10102-43-9
PubChem	145068
DrugBank	DB00435
SMILES
	[N]=O
InChI
	InChI=1S/NO/c1-2
	InChIKey
	MWUXSHHQAYIFBG-UHFFFAOYSA-N
Właściwości
	Gęstość
	0,0013402 g/cm³ (0 °C, 1013 hPa); gaz
	Rozpuszczalność w wodzie
	67 mg/l (10 °C)
Temperatura topnienia	−163,6 °C
Temperatura wrzenia	−151,74 °C
Punkt krytyczny	−93 °C; −6,485 MPa
Budowa
Moment dipolowy	0,15872 D
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-06-24]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanego źródła
Zwroty H	H270, H314, H331
Zwroty P	P220, P261, P280, P305+P351+P338, P310
	Europejskie oznakowanie substancji
	oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne
	Na podstawie podanego źródła
Utleniający; (O)	Toksyczny; (T)
Zwroty R	R8, R23, R34, R44
Zwroty S	S7, S36/37/39, S23, S45
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	0 4 0 OX
Numer RTECS	QX0525000
	Podobne związki
Podobne związki	tlenek fosforu, tlenek węgla
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Tlenek azotu (nazwa Stocka: tlenek azotu(II)), NO – nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenków azotu, w którym azot występuje na II stopniu utlenienia.

W temperaturze pokojowej jest to bezbarwny gaz o temperaturze topnienia −163,6 °C i temperaturze wrzenia −151,7 °C. Ma jeden niesparowany elektron (jest rodnikiem), stąd jest niestabilny i bardzo reaktywny. W powietrzu samorzutnie reaguje z tlenem, tworząc trujący dwutlenek azotu NO₂.

Znaczenie biologiczne tlenku azotu

Jest związkiem o dużej aktywności biologicznej. Spełnia wiele ważnych funkcji fizjologicznych u ssaków (również u człowieka). Ze względu na niewielkie rozmiary cząsteczki i lipofilowość, tlenek azotu łatwo przenika przez błony biologiczne bez pośrednictwa układów transportujących.

W organizmie tlenek azotu powstaje z grupy guanidynowej z L-argininy w reakcji katalizowanej przez kilka izoform enzymu syntazy tlenku azotu (NOS). W reakcji konieczna jest obecność tlenu cząsteczkowego i kofaktorów: NADPH, FAD, tetrahydrobiopteryny (BH₄).

Zanim odkryto, że tlenek azotu jest produkowany w organizmie, istniało określenie na nieznany związek powodujący rozkurcz mięśniówki gładkiej – śródbłonkowy czynnik rozluźniający (EDRF – Endothelium-derived relaxing factor), który później okazał się być tlenkiem azotu. EDRF odkrył i scharakteryzował Robert F. Furchgott, który otrzymał za to Nagrodę Nobla w 1998 roku, razem ze swoimi współpracownikami: Louisem Ignarro i Feridem Muradem.

Niektóre z działań tlenku azotu w fizjologii i stanach chorobowych:

reguluje napięcia naczyń krwionośnych i co za tym idzie ciśnienia tętniczego krwi (poprzednio znany jako EDRF)
hamuje agregację płytek krwi i leukocytów
w ośrodkowym układzie nerwowym pełni funkcję neuromodulatora (np. wpływ na pamięć)
w obwodowym układzie nerwowym działa jak neurotransmiter i wpływa na motorykę przewodu pokarmowego, funkcje neuroendokrynne i lokalny przepływ krwi
ma wpływ na wiele mechanizmów immunologicznych,
bierze udział w procesie erekcji członka.

Podczas pandemii COVID-19, wiosną 2020 r., Jan Martel, Yun-Fei Ko, John D. Young i David M. Ojcius sugerowali, że wdychanie powietrza przez nos powoduje lepsze natlenienie krwi i na dodatek, dzięki wytwarzanemu w nosie tlenkowi azotu, pomaga zwalczać zakażenie koronawirusem, blokując jego replikację w płucach^[6]. Korzystny wpływ NO na COVID-19 potwierdzali także Fabio Luigi Massimo Ricciardolo, Francesca Bertolini, Vitina Carriero, Marieann Högman, Raj Parikh, Carolyn Wilson, Janice Weinberg, Daniel Gavin, James Murphy, Bijan Safaee Fakhr, Steffen B. Wiegand, Riccardo Pinciroli, Stefano Gianni i Caio C. A. Morais^[7]^[8]^[9].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Nitric oxide (ZVG: 1080) (ang. • niem.) w bazie GESTIS, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung (IFA). [dostęp 2012-04-28].
↑ ^a ^b David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-78, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
↑ ^a ^b ^c Nitric oxide (nr 295566) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-06-24]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 9-51, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
↑ Tlenek azotu (nr 295566) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-06-24]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ JanJ. Martel JanJ. i inni, Could nasal nitric oxide help to mitigate the severity of COVID-19?, „Microbes and Infection”, 22 (4), 2020, s. 168–171, DOI: 10.1016/j.micinf.2020.05.002, ISSN 1286-4579 [dostęp 2020-11-20] (ang.).
↑ Fabio Luigi MassimoF.L.M. Ricciardolo Fabio Luigi MassimoF.L.M. i inni, Nitric oxide’s physiologic effects and potential as a therapeutic agent against Covid-19, „Journal of Breath Research”, 2020, DOI: 10.1088/1752-7163/abc302, ISSN 1752-7163, PMID: 33080582 [dostęp 2020-11-20] .
↑ RajR. Parikh RajR. i inni, Inhaled nitric oxide treatment in spontaneously breathing COVID-19 patients, „Ther Adv Respir Dis”, 2020, DOI: 10.1177/1753466620933510, PMID: 32539647, PMCID: PMC7298422 [dostęp 2020-11-20] (ang.).
↑ Bijan SafaeeB.S. Fakhr Bijan SafaeeB.S. i inni, High Concentrations of Nitric Oxide Inhalation Therapy in Pregnant Patients With Severe Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), „Obstetrics and Gynecology”, 2020, DOI: 10.1097/AOG.0000000000004128, ISSN 1873-233X, PMID: 32852324 [dostęp 2020-11-20] .

[GESTIS-1] Nitric oxide (ZVG: 1080) (ang. • niem.) w bazie GESTIS, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung (IFA). [dostęp 2012-04-28].

[CRC-2] David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-78, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[Aldrich-3] Nitric oxide (nr 295566) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-06-24]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CRC-MD-4] David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 9-51, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[Aldrich-US-5] Tlenek azotu (nr 295566) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-06-24]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[6] JanJ. Martel JanJ. i inni, Could nasal nitric oxide help to mitigate the severity of COVID-19?, „Microbes and Infection”, 22 (4), 2020, s. 168–171, DOI: 10.1016/j.micinf.2020.05.002, ISSN 1286-4579 [dostęp 2020-11-20] (ang.).

[7] Fabio Luigi MassimoF.L.M. Ricciardolo Fabio Luigi MassimoF.L.M. i inni, Nitric oxide’s physiologic effects and potential as a therapeutic agent against Covid-19, „Journal of Breath Research”, 2020, DOI: 10.1088/1752-7163/abc302, ISSN 1752-7163, PMID: 33080582 [dostęp 2020-11-20] .

[8] RajR. Parikh RajR. i inni, Inhaled nitric oxide treatment in spontaneously breathing COVID-19 patients, „Ther Adv Respir Dis”, 2020, DOI: 10.1177/1753466620933510, PMID: 32539647, PMCID: PMC7298422 [dostęp 2020-11-20] (ang.).

[9] Bijan SafaeeB.S. Fakhr Bijan SafaeeB.S. i inni, High Concentrations of Nitric Oxide Inhalation Therapy in Pregnant Patients With Severe Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), „Obstetrics and Gynecology”, 2020, DOI: 10.1097/AOG.0000000000004128, ISSN 1873-233X, PMID: 32852324 [dostęp 2020-11-20] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Tlenek azotu

Znaczenie biologiczne tlenku azotu

Przypisy

Media użyte na tej stronie