Tołkiny

Tołkiny
osada
Ilustracja
Kościół pw. MB Ostrobramskiej, XIV-XV w.
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

kętrzyński

Gmina

Korsze

Sołectwo

Tołkiny

Liczba ludności (2010)

136

Strefa numeracyjna

89

Tablice rejestracyjne

NKE

SIMC

0479132

Położenie na mapie gminy Korsze
Mapa konturowa gminy Korsze, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Tołkiny”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Tołkiny”
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego
Mapa konturowa powiatu kętrzyńskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Tołkiny”
Ziemia54°06′30″N 21°13′13″E/54,108333 21,220278
Brama pałacowa
Stacja kolejowa
Zabudowa Tołkin

Tołkiny (niem. Tolkynen, Tolksdorf[1]) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Korsze. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Osada jest siedzibą sołectwa, do którego oprócz Tołkin należą jeszcze: Chmielnik, Dzikowina i Starynia[2].

Położenie geograficzne

Osada jest położona w południowej części gminy Korsze. Pod względem historycznym miejscowość leży w Prusach Dolnych, na obszarze dawnej pruskiej Barcji. Pod względem fizycznogeograficznym Tołkiny są położone na Pojezierzu Mrągowskim, z wyjątkiem okolic stacji kolejowej, które leżą na Nizinie Sępopolskiej[3]. Na południe od osady rozciąga się Tołkiński Las (niem. Tolksdorfer Wald[4]).

Przez osadę prowadzi kryta asfaltem droga powiatowa: nr 1691N łącząca Reszel z Dzikowiną, a także linia kolejowa nr 38: BartoszyceKorszeKętrzynEłkBiałystok, z przystankiem kolejowym w Tołkinach.

Historia

Nazwa wsi pochodzi od pruskiego słowa tolk – tłumacz (za Licharewą).

Pierwsze wzmianki o Tołkinach pochodzą z lat 1419 i 1440. Wieś była w posiadaniu rodziny Tolk do pierwszych lat XVI wieku, następnie prawie do końca XVII Tołkiny były w posiadaniu rodu zu Eulenburg z Prosny. Na przełomie XVII i XVIII w. wieś należała do rodu von der Groeben. Pod koniec XVIII w. wieś należała do przedstawiciela rodziny von Bonin, a później von Borcke. W roku 1929 majątek ziemski w Tołkinach miał powierzchnię 872 ha.

Ostatnia na Tołkinach przedstawicielka rodziny von Borcke zamężna była za zu Dohna-Schlobitten, który za udział w spisku związanym z zamachem na Hitlera stracony został 14 września 1944 w Berlinie. Wówczas Tołkiny zostały zarekwirowane, a w pałacu urządzono lazaret. Pałac w Tołkinach został spalony przez żołnierzy Armii Czerwonej w 1945 r.

Po 1945 r. w Tołkinach powstał PGR, który w ostatnim okresie jego funkcjonowania wchodził w skład PPGR Kombinatu Rolnego w Garbnie jako Zakład Rolny w Tołkinach.

Według jednej z hipotez tolkienistów przodkowie słynnego angielskiego pisarza J.R.R. Tolkiena wywodzili się z rodu Tolk i zamieszkiwali tereny dzisiejszych Tołkin[5][6][7][8].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[9]:

  • zespół pałacowy, XVIII-XIX: – brama, – most, pocz. XIX; obora, XVIII/XIX; stodoła, XIX; park, pozostałości ruin pałacu z XVI w. Pałac w Tołkinach przebudowany był w 1650 r. i w pierwszej połowie XVIII w., a w połowie XIX w. dobudowano ryzality boczne.
  • kościół, przed reformacją był to kościół filialny parafii w Kraskowie (około roku 1528). Po reformacji, wraz z Kraskowem kościół w Tołkinach został włączony do ewangelickiej parafii w Garbnie. Po II wojnie światowej przejęli go katolicy. Współcześnie kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej w Tołkinach należy do parafii w Garbnie. Jest to świątynia gotycka, o charakterze obronnym, z przełomu XIV i XV wieku, wzniesiona na wzgórzu. Kościół salowy, z zakrystią od strony północnej, murowany jest z cegły, na kamiennej podmurówce. W przyziemiu posiada ostrołukowy portal o obramieniu uskokowym. Wieża dobudowana została w XV w. a podwyższono ją w XVI i ponownie w XIX w. Wewnątrz świątyni umieszczona jest tablica ku czci hrabiego Henryka zu Dohne-Tolksdorf, który był zamieszany w przeprowadzony 20 lipca 1944 zamach na Adolfa Hitlera, za co go powieszono[10].

Przypisy

  1. RÖSSEL (RESZEL). Skala 1:100 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1928.
  2. Obwieszczenie NR 1/2017 Rady Miejskiej w Korszach z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Statutu Gminy Korsze (pol.). 4 stycznia 2018. [dostęp 2022-04-30].
  3. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: geoserwis mapy (pol.). [dostęp 2022-05-05].
  4. Jan Oryńczak: Środowisko geograficzne. W: Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic. Olsztyn: Pojezierze, 1978, s. 34, seria: Z dziejów miasta i powiatu.
  5. Czy Tolkienowie pochodzili z Warmii?
  6. Tołkiny na Warmii gniazdem rodu Tolkienów?
  7. Tolkien pochodzi z Mazur?. [dostęp 2012-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-15)].
  8. To prawdziwa sensacja: Tolkien pochodzi z MazurGazeta Wyborcza Olsztyn
  9. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31.12.2017 woj. warmińsko-mazurskie
  10. Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 122

Bibliografia

  • Kętrzyn z dziejów miasta i okolic (s. 236-237), wyd. „Pojezierze”, Olsztyn, 1978.
  • Mariusz Wyczółkowski, Tołkiny – dobra rycerskie rodziny Tolk, Piramida – Informator Kętrzyński nr 2, Kętrzyn, 1997 (s. 1-3)
  • Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, Mieczysław Wieliczko, Bronisław Magdziarz (red.), Janina Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246.

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Kętrzyn County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Kętrzyn County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 54.37 N
  • S: 53.92 N
  • W: 21.00 E
  • E: 21.62 E
Korsze (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
2008-02 Tołkiny 01.jpg
Autor: Ralf Lotys (Sicherlich), Licencja: CC BY 2.5
stacja kolejowa w Tołkinie.
2008-02 Tołkiny 07.jpg
Autor: Ralf Lotys (Sicherlich), Licencja: CC BY 2.5
Tołkiny - rzymskokatolicki kościół filialny p.w. Matki Bożej Ostrobramskiej, XIV-XV w. wraz z cmentarzem przykościelnym
2008-02 Tołkiny 11.jpg
Autor: Ralf Lotys (Sicherlich), Licencja: CC BY 2.5
Tołkiny - brama pałacowa wraz z najbliższym otoczeniem w promieniu 50-100 m. i parkiem krajobrazowym