Togo

Republika Togijska
Republique togolaise
Flaga
Godło Togo
FlagaGodło
Dewiza: (fr.) Travail, Liberté, Patrie
(Praca, Wolność, Ojczyzna)
Hymn: Salut à toi, pays de nos aïeux
(Chwała tobie, kraju naszych pradziadów)
Położenie Togo
Język urzędowy

francuski

Stolica

Lomé

Ustrój polityczny

republika

Głowa państwa

prezydent Faure Gnassingbé

Szef rządu

premier Victoire Tomegah Dogbé

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


56 785 km²
~4,2%

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


7 965 055[1]
140 osób/km²

Waluta

frank CFA (XOF)

Niepodległość

od Francji
27 kwietnia 1960

Strefa czasowa

UTC ±0

Kod ISO 3166

TG

Domena internetowa

.tg

Kod samochodowy

RT

Kod telefoniczny

+228

Mapa Togo
(c) OCHA, CC BY 3.0
Wybrzeże Togo w 1885

Togo, Republika Togijska – państwo w zachodniej Afryce nad Zatoką Gwinejską. Graniczy z Ghaną, Beninem i Burkina Faso. Obecnie członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

Geografia

Togo położone jest w zachodniej Afryce, nad Zatoką Gwinejską. Graniczy od wschodu z Beninem, od zachodu z Ghaną, a od północy z Burkina Faso. Większość powierzchni państwa zajmują góry i tereny wyżynne. Na południu kraju znajduje się aluwialna nizina nadbrzeżna stopniowo przechodząc na północy w wyżynę. Na południowo-zachodnim brzegu kraju przebiega pasmo Gór Togo (Atakora). Togo posiada piaszczyste wybrzeże z licznymi lagunami i mierzejami. Średnie temperatury miesięczne wahają się w granicach 23–32 °C.

Historia

Od XII do XIV wieku na terenie Togo osiedliły się ludy pochodzące z Nigru[2]. Około roku 1471 tereny te zostały odkryte przez Portugalczyków[3]. W XIX wieku rozwinął się handel niewolnikami[2]. Do 1918 Togoland obejmował także część obecnej Ghany i był kolonią niemiecką. Po wybuchu I wojny światowej na terytorium kolonii wkroczyły wojska brytyjskie i francuskie.

W 1922 Togoland został podzielony między Wielką Brytanię i Francję. W 1941 roku przeciwnicy kolaborującego we Francji pronazistowskiego rządu marszałka Philippe Pétaina utworzyli Komitet Jedności Togijskiej a działacze ugrupowania do czasu zajęcia kraju przez aliantów byli poddani represjom[4]. Po II wojnie światowej obie części stały się terytorium powierniczym ONZ pod administracją Francji i Wielkiej Brytanii (Togo Francuskie i Togo Brytyjskie). W 1956 brytyjska część Togo, w wyniku plebiscytu, została przyłączona do brytyjskiego Złotego Wybrzeża (obecnie Ghana) i rok później znalazła się w granicach niepodległej Ghany. Część francuska zyskała status autonomicznej republiki w ramach Wspólnoty Francuskiej[5]. Autonomia nie zadowoliła jednak mieszkańców kraju którzy na czele z Sylvanusem Olympio domagali się pełnej niepodległości. Ruch niepodległościowy od 1956 do 1958 ruch narodowowyzwoleńczy był represjonowany. W 1960 roku Olympio, nie przyjął oferty Kwame Nkrumaha z Ghany który proponował połączenie Togo z Ghaną[6], a 27 kwietnia tego samego roku Togo uzyskało niepodległość. Rok później prezydentem Togo został Sylvanus Olympio, wówczas przywódca partii Jedność Togijska.

Po dwóch latach prezydentury Olympio nastąpił wojskowy zamach stanu. Sylvanus Olympio został zastrzelony przez kilku oficerów uczestniczących w spisku. Nowym przywódcą państwa został Nicolas Grunitzky. W 1967 Grunitzky został zastąpiony przez generała Gnassingbé Eyadémę w wyniku kolejnego puczu. Eyadéma wprowadził w kraju dyktaturę jednopartyjną a jako doktrynę polityczną przyjął antykomunizm oraz rozwinął na wielką skalę kult jednostki[7][8]. W 1969 utworzona została jedyna legalna partia polityczna, Zrzeszenie Ludu Togijskiego. W 1979 roku w Togo przywrócono rządy parlamentarne przy utrzymaniu monopartyjnego systemu politycznego. W 1980 została uchwalona konstytucja kraju. 11 lat później na skutek afrykańskiej demokratyzacji wprowadzono system wielopartyjny. W lipcu 1991 do Togo powrócił Gilchrist Olympio, syn zabitego w zamachu stanu prezydenta. Olympio wziął udział w procesie demokratyzacji kraju w ramach obrad Konferencji Suwerenności Narodowej. W wyniku prac komisji powołano nowy rząd i przejściowy parlament, a w 1992 roku Olympio powołał opozycyjną Unię Sił Zmiany. Demokratyzacja nie trwała długo bo już w maju 1992 roku konwój Olympio został zaatakowany na zlecenie syna prezydenta Eyademy, Ernesta Gnassingbe. W 1993 roku Eyadéma wygrał zbojkotowane przez opozycję wybory prezydenckie. W 1998 roku odbyły się kolejne sfałszowane wybory prezydenckie, przeciwnikiem urzędującego dyktatora był Olympio[9].

W 2005, po śmierci Eyademy będącego najdłużej urzędującym dyktatorem w Afryce, zgodnie z konstytucją, po opróżnieniu urzędu prezydenta obowiązki głowy państwa miały przypaść przewodniczącemu Zgromadzenia Narodowego. Funkcję tę sprawował wówczas Fambaré Ouattara Natchaba, jednocześnie szef armii, generał Zakari Nandja poinformował o przekazaniu funkcji prezydenta ministrowi Faure Gnassingbé, a więc synowi prezydenta Eyademy[10]. Unia Afrykańska ostro potępiła przejęcie władzy przez Gnassingbé oraz określiła je mianem wojskowego zamachu stanu[11]. Premierem kraju został natomiast Édouard Kodjo[12]. Faure Gnassingbé w trakcie prezydentury przeprowadził pewne reformy jednak w dalszym ciągu Togo pozostaje państwem autorytarnym gdzie łamane są prawa człowieka. Zwrotem w polityce okazało się wejście w 2010 roku do rządu dotychczasowej umiarkowanej części opozycji w tym Gilchrist Olympio[13]. W polityce zagranicznej Gilchrist kontynuował kurs ojca polegający na utrzymywaniu najbliższych stosunków z Zachodem a szczególnie z byłymi mocarstwami kolonialnymi – Francją i Niemcami, pewną zmianą okazało się natomiast zbliżenie do Chin[14].

Demografia

2005
Liczba ludności5 681 519
Ludność według wieku
0–14 lat43,2%
15–64 lat54,2%
ponad 64 lata2,6%
Wiek (mediana)
W całej populacji17,78 lat
Mężczyzn17,42 lat
Kobiet18,14 lat
Przyrost naturalny2,17%
Współczynnik urodzeń33,48 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów11,8 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji0,0 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu1,03 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat1,01 mężczyzn/kobiet
15–64 lat0,96 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat0,70 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji66,61 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej74,24 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej58,76 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji52,64 lat
Mężczyzn50,64 lat
Kobiet54,70 lat
Rozrodczość4,61 urodzin/kobietę

Struktura etniczna

Muzycy Ewe w wiosce Kouma-Konda, w pobliżu Kpalime
Grupa etniczna[15]JęzykLiczebność w tys.Procent ludności
Ewe (Gbe)Język ewe168122,03%
Kabije (Gur)Język kabije117815,44%
Waci (Gbe)Język gbe83810,98%
Mina (Gbe)Język gen4676,12%
Moba (Gur)Język mobae4295,62%
Gurma (Gur)Język gurma2813,68%
Lama (Gur)Język lama2663,49%
Kotokoli (Gur)Język tem2583,38%
Akposo (Kwa)Język ikposo2212,9%
Aja (Gbe)Język aja2152,82%
Basari (Gur)Język ntcham1882,46%
Nawdm (Gur)Język nawdm1742,28%
IfeJęzyk ife1461,91%
JorubaJęzyk joruba1191,56%
Borgu (Fulanie)Język borgu1081,42%

Religia

Struktura religijna w 2015 roku[16]:

Ustrój polityczny

Togo to republika. Według konstytucji z 1992 głową państwa jest prezydent, wybierany w głosowaniu powszechnym na 5 lat. Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego z wyborów powszechnych (81 deputowanych) o kadencji 5-letniej. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele, powoływanym przez prezydenta spośród większości parlamentarnej. Od 1969 roku Togo rządził Związek Ludu Togo (RPT). Wybory z 1993 roku okazały się sukcesem partii opozycyjnych, najwięcej mandatów zdobył Komitet Działania na rzecz Odnowy (CAR). RPT zdobył jednak o jeden mandat mniej niż CAR i dzięki pomocy mniejszych partii zdołał utrzymać status partii rządzącej. Wybory z 1999 roku zostały zbojkotowane przez opozycję i w parlamencie zasiedli praktycznie jedynie reprezentanci RPT[17].

Podział administracyjny

Togo dzieli się na 5 regionów i stolicę, razem stanowi to 30 prefektur i jedną gminę. Stolicą Togo jest Lomé.

Gospodarka

Kraj jest słabo rozwinięty gospodarczo. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca – 446 dolarów amerykańskich (2004). ONZ zalicza Togo do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państwa świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)[18].

Podstawą gospodarki jest rolnictwo – wytwarza ok. 34% produktu krajowego brutto i zatrudnia ok. 69% zawodowo czynnych. Grunty orne zajmują 11,3% powierzchni kraju, większość zajęta pod uprawę roślin żywieniowych, głównie manioku, jamsu, ryżu, kukurydzy, sorga, na pn. – prosa. Na eksport uprawia się kawę, bawełnę oraz orzeszki ziemne, orzeszki karité, kakaowiec (dawniej gł. uprawa eksportowa). Hodowla trzody chlewnej na pd., bydła na pn. Hoduje się też owce i kozy. Połowy ryb w lagunach i na morzu.

Togo posiada jedne z największych na świecie złóż fosforytów (na pd. w Akoupamé i Hahotoé) – wydobycie 2,1 mln ton w 2000 r. (754 tys. t w przeliczeniu na czysty składnik). Eksploatuje się także wapienie, marmury, sól. Produkcja energii elektrycznej w elektrowniach wodnych. Przemysł wytwarza 20,4% produktu krajowego brutto, obejmuje głównie niewielkie zakłady spożywcze i włókiennicze oraz cementownie. Rzemieślnicy wyrabiają tkaniny, produkty z liści palmowych i słomy, wyroby garncarskie.

Wywóz fosforytów (48% wartości eksportu – 1991), kawy (3,6%), kakao, bawełny do Holandii, Francji, Hiszpanii, USA. Import maszyn i środków transportu, żywności, tkanin bawełnianych, produktów naftowych z Chin Indii, Francji, Holandii, Niemiec oraz Wielkiej Brytanii.

Transport

Sieć transportowa słabo rozwinięta.

7,9 tys. km dróg kołowych, w tym 2,5 tys. km o utwardzonej nawierzchni. Główny port morski i lotnisko w Lomé, port wywozu fosforytów – Kpemé.

Transport kolejowy

Linie kolejowe (dł. 568 km) głównie w pd. części kraju. Podstawy sieci zbudowali Niemcy, poczynając od budowy linii LomeAnecho w 1905 (44 km, tzw. kolej kokosowa). W 1907 powstała kolej kawowa z Lome do Kpalime (119 km), a w 1911 kolej bawełniana z Lome do Atakpame (154 km). W 1933 odcinek z Atakpame przedłużono do Blitta (o 122 km)[19].

Kultura

Dziedzictwem urastającym do symbolu Togo jest Koutammakou, ziemia ludu Batammariba z bardzo charakterystyczną architekturą wkomponowaną w półpustynny krajobraz. Są to gliniane domy z wieżami, zwane także pałacami (Takienta), choć sama nazwa może być myląca. Jest to jeden z najbiedniejszych regionów Togo, a warunki życia mieszkańców tych pałaców nie charakteryzują się luksusem.

W 2004 roku Koutammakou znalazło się na liście dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Święta państwowe
DataPolska nazwaOryginalna nazwa
1 styczniaNowy Rok
27 kwietniaŚwięto NiepodległościIndépendance

Sport

Pierwszy w historii Togo medal na igrzyskach olimpijskich zdobył w Pekinie w 2008 roku Benjamin Boukpeti, reprezentant tego kraju w kajakarstwie górskim, który w slalomie kategorii K-1 zajął 3 miejsce. Reprezentacja Togo w piłce nożnej awansowała do Mistrzostw Świata w Niemczech w 2006, które ukończyła na ostatnim miejscu w grupie G[20].

Przypisy

  1. The World Factbook – Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-12] (ang.).
  2. a b Encyklopedia Lajt. Onet.pl. [dostęp 2009-11-03]. (pol.).
  3. Togo. Onet – Wiem, portal wiedzy. [dostęp 2009-11-03]. (pol.).
  4. Józef i Krystyna Chałasińścy, Bliżej Afryki, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1965, s. 100.
  5. Togo. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2009-11-03].
  6. Józef i Krystyna Chałasińścy, Bliżej Afryki, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1965, s. 101.
  7. John R. Heilbrunn, „Togo: The National Conference and Stalled Reform” in Political Reform in Francophone Africa (1997), ed. John F. Clark and David E. Gardinier, s. 225.
  8. David Lamb, The Africans, s. 48.
  9. Elections in Togo. African Elections Database. [dostęp 2010-02-08]. (ang.).
  10. Togolese president Eyadema dies. BBC News, 6 lutego 2005. [dostęp 2009-06-09]. (ang.).
  11. AU denounces Togo ‘military coup’. BBC News, 6 lutego 2005. [dostęp 2009-06-09]. (ang.).
  12. Togo. Stowarzyszenie Misji Afrykańskich. [dostęp 2009-11-03]. (pol.).
  13. Togo opposition protests leader’s move to join govt. AFP, 29 maja 2010. [dostęp 2010-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-03)]. (ang.).
  14. Background Note: Togo (ang.). U.S. Departament State, maj 2009. [dostęp 2009-06-17.]
  15. Togo – People Groups. Joshua Project, 2017. [dostęp 2017-10-23]. (ang.).
  16. Togo, Religion And Social Profile, www.thearda.com [dostęp 2018-12-26].
  17. „Systemy polityczne współczesnego świata”, Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut, wyd. ARCHE Gdańsk 2004.
  18. List of Least Developed Countries (as of May 2016), https://web.archive.org/web/20170623015529/http://www.un.org/en/development/desa/policy/cdp/ldc/ldc_list.pdf, (01.07.2017).
  19. Włodzimierz Pawlak, Kraj nad rzeką Mono, w: Poznaj Świat, nr 4/1986, s. 21, ISSN 0032-6143.
  20. whc.unesco.org.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Africa (orthographic projection).svg
Autor: Martin23230, Licencja: CC BY-SA 3.0
Orthographic map of Africa
WTO members and observers.svg
Map of World Trade Organization members and observers.
 
Members
 
Members, dually represented by the European Union
 
Observers
 
Non-members
Ewa Musicians (21121587843).jpg
Autor: David Stanley from Nanaimo, Canada, Licencja: CC BY 2.0
Ewa musicians pound out the beat at the Hotel Campement de Kloto in the Forêt de Missahohe at Kouma-Konda village near Kpalime, Togo.
Armoiries du Togo.svg
Autor: Edem Fiadjoe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Armoiries du Togo
CFA franc zone.svg
CFA franc area:
 
CFA franc (XAF)
 
CFA franc (XOF)