Tojad mołdawski

Tojad mołdawski
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządjaskropodobne
Rodzinajaskrowate
Rodzajtojad
Gatunektojad mołdawski
Nazwa systematyczna
Aconitum moldavicum subsp. hosteanum (Schur)Graebn, &P.Graebn.
Syn. Mitteleur. Fl. 5(2): 725 1929[3]

Tojad mołdawski (Aconitum moldavicum) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. W Polsce występuje tylko podgatunek A. moldavicum subsp. hosteanum nazywany też tojadem Hosta[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Jest subendemitem karpackim występującym w całych niemal Karpatach (prawdopodobnie nie występuje tylko w słowackich Karpatach Zachodnich), a także na Wyżynie Transylwańskiej, na Roztoczu, w Opolu, w Gołogórach, Woroniakach, Miodoborach, na zachodnim Wołyniu i południowym Małym Polesiu. W Polsce występuje na ograniczonym obszarze; na Wyżynie Małopolskiej, w Kotlinie Sandomierskiej, w Górach Świętokrzyskich i w Karpatach Wschodnich po Beskid Sądecki (na Rozsypańcu, Rozsypańcu 1115 m, w Hoczwi, Siankach i w Mikowie). Występuje też w Górach Sanocko-Turczańskich (w rezerwacie przyrody Góra Sobień i na górze Krzyż), oraz w Beskidzie Niskim w dolinie Roztoki. Jego występowanie w Polsce wymaga dalszych badań terenowych, a podawane stanowiska na Pogórzu Przemyskim wymagają potwierdzenia[5].

Morfologia

Pokrój
Bylina osiągająca do 150 cm wysokości o wzniesionej i silnie rozgałęzionej łodydze, górą pokrytej białymi, łukowatymi włoskami[6].
Liście
Dłoniasto-klapowane, składające się z 3-5, wyjątkowo do 7, przeważnie 3-wrębnych, grubo ząbkowanych odcinków. Liście na górnej stronie ciemnozielone, na brzegach i na nerwach owłosione[6].
Kwiaty
Zebrane w luźny, groniasty kwiatostan. Jego gałązki, szypułki kwiatowe i podkwiatki są owłosione. Kwiaty są niebieskie lub jasnofioletowe, mają wydłużony hełm o szerokości 5-8 mm i długości 15-25 mm. Nad dzióbkiem jest nieco wcięty. Słupki kwiatowe są nagie. Miodniki wyrastają na długich trzonkach i mają ślimakowato zwiniętą ostrogę[6].
Owoc
Owłosione lub nagie mieszki z brunatnymi nasionami o oskrzydlonych krawędziach[5].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylany jest przez trzmiele. Rozmnaża się przez nasiona, ale również wegetatywnie. Liczba chromosomów 2n = 16. W Bieszczadach rośnie na połoninach i w ziołoroślach. Występuje również w niższych położeniach górskich wzdłuż potoków w olszynce karpackiej (Alnetum incane). Poza Karpatami spotykany jest w wilgotnych zaroślach i lasach[5].

Jak wszystkie gatunki tojadów jest rośliną bardzo silnie trującą, jedną z najbardziej trujących rosnących u nas. Trująca jest cała roślina, a szczególnie nasiona i korzenie. Roślina zawiera akonitynę, która w niewielkich dawkach działa pobudzająco, przy większych powoduje paraliż nerwów ruchowych i czuciowych, w rezultacie śmierć. Może się wchłaniać także przez skórę[7].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii VU – narażony[8]. Tę samą kategorię posiada na polskiej czerwonej liście[9]. W Polsce gatunek ten objęty jest całkowitą ochroną. Generalnie nie jest zagrożony, zagrożone są jedynie niektóre jego stanowiska na niżu i na pogórzu, znajdujące się w intensywnie użytkowanych lasach. Liczne jego stanowiska są chronione w parkach narodowych (Bieszczadzkim i Magurskim) oraz w rezerwacie przyrody Góra Sobień[6][5].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-31].
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ a b c d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  6. ↑ a b c d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  7. ↑ Burkhard Bohne, Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Warszawa: Bellona, Spółka Akcyjna, 2008. ISBN 978-83-11-11088-5.
  8. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
  9. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Media użyte na tej stronie

Aconitum moldavicum 3-OB9.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Aconitum moldavicum (pl. tojad mołdawski, Ogród Botaniczny w Krakowie)