Tomaszówka (obwód brzeski)

Tomaszówka
ilustracja
Państwo

 Białoruś

Obwód

brzeski

Rejon

brzeski

Sielsowiet

Tomaszówka

Populacja (2009)
• liczba ludności


1131[1]

Kod pocztowy

225025

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, blisko dolnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „Tomaszówka”
Położenie na mapie Białorusi
Ziemia51°33′20″N 23°36′11″E/51,555556 23,603056
Portal Białoruś

Tomaszówka (biał. Тамашоўка, Tamašoŭka, ros. Томашовка) – wieś na Białorusi, w obwodzie brzeskim, w rejonie brzeskim, centrum administracyjne sielsowietu Tomaszówka. Miejscowość jest zasadniczo osadą małomiasteczkową (аграгарадок – agromiasteczko, 'miasteczko rolne'), położoną w trójstyku Polski, Ukrainy i Białorusi, na terenie atrakcyjnego pod względem turystycznym Polesia nadbużańskiego[2].

Historia

Rosja i I wojna światowa

Wieś założona na przełomie XIX i XX w. na terenie dóbr Przyborowo (ówczesna gubernia grodzieńska) Tomasza Zamoyskiego (1861-1935) z włodawskiej linii Zamoyskich; prawdopodobnie po tym, jak wybudowano linię kolejową Chełm-Brześć (1887) r. Wówczas w miejscowości powstała stacja kolejowa Włodawa[3]. W 1900 r. w Tomaszówce założono nasycalnię materiałów drzewnych okręgowej dyrekcji kolei w Wilnie[4]. W czasie I wojny światowej (zwłaszcza w 1915 r.) w okolicach miejscowości toczyły się walki, których pozostałością są groby żołnierzy niemieckich, austro-węgierskich, rosyjskich i polskich (łącznie 1346 osób)[5].

II Rzeczpospolita

W okresie międzywojennym miejscowość należała początkowo do gminy Przyborowo w powiecie brzeskim województwa poleskiego[6]. Spis powszechny z 1921 r. pod nazwą Tomaszówka ujmuje jedynie leśniczówkę liczącą 3 domy i 18 mieszkańców: 8 mężczyzn, 10 kobiet. Pod względem wyznania byli to przede wszystkim rzymscy katolicy (17) i 1 prawosławny. Oprócz 1 Białorusina, wszyscy deklarowali narodowość polską (17)[7]. Ujęta oddzielnie stacja kolejowa Włodawka (dziś na terenie Tomaszówki) liczyła w sumie 24 domy. Mieszkało tu 185 osób: 98 mężczyzn, 87 kobiet. Pod względem wyznania żyło tu 128 rzymskich katolików, 46 – prawosławnych i 11 żydów. 129 osób deklarowało narodowość polską, 36 – białoruską, 11 – żydowską, a 9 – rosyjską)[7]. W 1928 roku wraz z całą gminą Przyborowo weszła w skład gminy Domaczów[8].

Z zachodnim brzegiem Bugu miejscowość połączona była poprzez most kolejowy koło Orchówka oraz most drogowy we Włodawce. W okresie II Rzeczypospolitej powstały dogodne warunki do rozwoju Tomaszówki. Zaraz po wojnie hrabia Tomasz Zamoyski rozparcelował swój majątek w Tomaszówce, a działki nabyli Żydzi z Włodawki[9]. Z Włodawą i lewobrzeżnymi terenami nadbużańskimi Tomaszówka związana była licznymi więziami społecznymi i gospodarczymi, m.in. osadę obejmował urząd pocztowy we Włodawie, a tomaszowska młodzież stanowiła znaczny odsetek wśród uczniów włodawskiego gimnazjum[10]. Do zabudowań wsi ciągnęły się grunty mieszczan włodawskich położone na wschodnim brzegu rzeki. W celu uregulowania tej sprawy magistrat Włodawy wystąpił w 1930 r. z wnioskiem rozszerzenia granic miasta m.in. poprzez przyłączenie Tomaszówki wraz ze stacją kolejową Włodawa. Projekt przyłączenia zabużańskich terenów do Włodawy rozbił się częściowo o kwestię różnic prawnych pomiędzy terenami byłego Królestwa Kongresowego i niegdysiejszych ziem zabranych[11]. W okresie międzywojennym Tomaszówka stała się ośrodkiem handlu drewnem (w różnej postaci), rybami, bydłem i mąką. Drewno z lasów państwowych lub z dóbr Zamoyskich było przecierane w trzech miejscowych tartakach, które powstały w tym czasie. Ryby pochodziły z okolicznych jezior oraz gospodarstw rybnych województwa poleskiego i wołyńskiego. Mąkę produkowano w tomaszowskim młynie, częściowo z pszenicy przychodzącej na stację kolejową Włodawa.

Dobre połączenia komunikacyjne, sąsiedztwo ośrodka administracyjno-gospodarczego we Włodawie (oddalonej o 5 km) i atrakcyjne warunki turystyczne, przyciągające letników, spowodowały szybki rozwój Tomaszówki kosztem podupadającej Włodawki, a nawet Włodawy, pozbawionej własnej stacji kolejowej. W l. 1930-1937 ludność Tomaszówki wzrosła dwukrotnie, do 3 tys. mieszkańców[12].

II wojna światowa

Na początku września 1939 r. mosty włodawskie zostały zbombardowane. We wsi znalazło się wielu Polaków uciekających przed wojskami niemieckimi, w tym wielu Żydów. W rejonie Tomaszówki z inspiracji NKWD zaczęły działać bojówki mordujące polskich oficerów i inteligentów[13]. 17 września do wsi wkroczyły wojska niemieckie, które następnie wycofały się, oddając ten obszar pod kontrolę Armii Czerwonej. Wraz z ustanowieniem władzy radzieckiej Tomaszówka weszła w skład BSRR.

W 1940 r. za zgodą władz radzieckich i z udziałem przedstawicieli Armii Czerwonej, NKWD i miejscowych urzędników Niemcy dokonali uroczystej ekshumacji ciał żołnierzy niemieckich poległych z rąk polskich w czasie kampanii wrześniowej, a złożonych na miejscowym cmentarzu. Ekshumowane zwłoki zostały następnie przewiezione do Rzeszy[14].

W l. 1939-1941, gdy Tomaszówka znajdowała się w rejonie przygranicznym pomiędzy III Rzeszą a ZSRR, funkcjonowały tu dwie placówki wojsk pogranicza.

Po agresji hitlerowskiej na ZSRR 22 czerwca 1941 r. wieś znalazła się pod okupacją niemiecką. Szczególnie okrutny los spotkał miejscowych Żydów rozstrzelanych po likwidacji miejscowego getta. Ciała 2200 pomordowanych spoczywają w zbiorowym grobie[15].

22 lipca 1944 r. Tomaszówka została zdobyta przez wojska 1 Frontu Białoruskiego[16]. Po wojnie znalazła się w granicach Białorusi.

Współczesność

Obecnie miejscowość chlubi się głównie muzeum kosmonautyki (od 1978) przy miejscowej szkole średniej[17]. Znajduje się tu m.in. ławka, przy której ponoć siedzieli: Piotr Klimuk (urodzony w pobliskiej Komarówce, radziecki i białoruski kosmonauta) oraz Piotr Prakapowicz, prezes Narodowego Banku Republiki Białorusi w latach 1998-2011[18]. Brat tego ostatniego – Wasilij – jest zresztą dyrektorem przedsiębiorstwa rolnego w Tomaszówce (OAO Komarowka)[19].

Ponadto w miejscowości znajdują się hotel, restauracja oraz białorusko-ukraińskie przejście graniczne: Tomaszówka-Pulemiec[20], stacja kolejowa „Włodawa” w Tomaszówce i parafia prawosławna[21] dekanatu (благочиние) Brześć–Rejon[22] eparchii brzeskiej i kobryńskiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego przy cerkwi Opieki Matki Bożej (Pokrowska, Свято-Покровская церковь).

Przez kilkanaście lat na różnym szczeblu prowadzone były rozmowy na temat budowy mostu na Bugu i uruchomienia polsko-białoruskiego przejścia granicznego Włodawa – Tomaszówka[23].

Zabytki

Linki zewnętrzne

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
  2. ↑ Por. zdjęcia z Tomaszówki.
  3. ↑ Brak Tomaszówki na mapach sprzed I wojny światowej. Widoczne są jedynie Włodawka i stacja kolejowa Włodawa: mapa guberni grodzieńskiej z 1897; mapa austro-węgierska z roku 1910.
  4. ↑ S.E. Michalski, Włodawa. Monografia statystyczno-gospodarcza, Lublin 1939, s. 134.
  5. ↑ http://content.yudu.com/Library/A193n8/BiaaPodlaskaBrzeNieo/resources/188.htm; http://yuzle.com/master/885.html; http://21.by/papers?id=70853.
  6. ↑ Gmina wiejska Przyborowo. Radzima.net. [dostęp 2012-08-22].
  7. ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 8: Województwo poleskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 9. [dostęp 2012-08-22].
  8. ↑ Dz.U. z 1928 r. nr 46, poz. 452
  9. ↑ S.E. Michalski, op.cit., s. 101.
  10. ↑ Ibidem, s. 130.
  11. ↑ Ibidem, s. 26.
  12. ↑ Ibidem, s. 129.
  13. ↑ M. Wierzbicki, Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim, Warszawa 2000, s. 98: relację kupca drzewnego narodowości żydowskiej Jechiela Szlachtera z osady Tomaszówka: Sam obserwowałem działalność band koło Tomaszówka, gdzie mieszkałem, oraz Szacka. Bandy, które tam grasowały, składały się z Żydów, Ukraińców i Białorusinów, a na czele jednej stał Polak – Stefan Studniarski (...). Wiem, że te bandy były nie tylko tworzone przez bolszewików, ale też były uzbrajane przez nich i kierowane. Organizatorem oraz ich kierownikiem był kapitan Zorin z pogranicznej straży NKWD (...). Działalność band polegała na niszczeniu uciekającej z terenu niemieckiego inteligencji polskiej. Banda, chwyciwszy polskiego inteligenta czy oficera, bez żadnego sądu dokonywała na nim mordu. Takie masowe mordy były popełniane na szosie wiodącej z Tomaszówki do Lubomli oraz na drodze z Tomaszówki do Polenca [zapewne Pulemca?], w lasku sosnowym, w którym grzebano ciała pomordowanych. W Szacku, w odległości 200 metrów od cmentarza, znajdują się groby Polaków w liczbie około 2000. Por. M. Wierzbicki, Ludność białoruska i polska wobec Armii Czerwonej po 17 września 1939 r., Białoruskie Zeszyty Historyczne; idem, Czystki kresowe, "Wprost", 38/2002. O śledztwie IPN w sprawie zbrodni w Tomaszówce umorzonej z powodu niewykrycia sprawców (2005): http://www.odkrywca-online.com/17-wrzesnia-noz-w-plecy,659083.html.
  14. ↑ Янка Брыль, Вэстэрплятэ і Радзіма – Наша Ніва: першая беларуская газэта.
  15. ↑ Тамашоўка – мяжа краіны.
  16. ↑ ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)]..
  17. ↑ Strona internetowa szkoły średniej w Tomaszówce.
  18. ↑ Владимир Статкевич, Два Петра и их товарищи. respublika.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-04)].; Космос начинается в Томашовке.
  19. ↑ комаровка оао in the firms database | db.o-db.ru.
  20. ↑ Протокол між Урядом України та Урядом Республіки Білорусь про забезпечення першочергового пропуску через українсько-білоруський державний кордон автотранспортних засобів, які перевозять плодоовочеву продукцію і тару для її транспортування.
  21. ↑ Указ Президента Республики Беларусь от 1 декабря 2005 г. № 571 Об освобождении религиозных организаций от обложения земельным налогом и налогом на недвижимость. [dostęp 2012-07-20]. (ros.).
  22. ↑ Брестское районное благочиние. [dostęp 2012-02-01]. (ros.).
  23. ↑ Por. [1], [2], [3], [4], [5], [6].
  24. ↑ Cmentarz żołnierzy niemieckich poległych podczas I wojny światowej, w. Tomaszówka.
  25. ↑ http://www.newsby.org/documents/sovetm/pos02/sovmin02387/page2.htm.

Media użyte na tej stronie

Brest oblast location map.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Позиционная карта Брестской области

Цилиндрическая равноугольная проекция с координатами краёв:

  • С: 53.45° с.ш.
  • Ю: 51.4° с.ш.
  • З: 23.1° в.д.
  • В: 27.7° в.д.
Томашовка.jpg
Autor: BZD photo, Licencja: CC BY-SA 4.0
General view of the agricultural town of Tomashovka. On the photo restaurant "Cosmos»