Tomasz Dziekoński

Tomasz Sylwester Dziekoński, pseud.: Przekora Mnożysław (ur. 29 grudnia 1790^[1] w Łomży; zm. 22 maja 1875^[2] w Warszawie) – literat i pedagog, autor podręczników szkolnych, tłumacz.

Życiorys

Urodził się w Łomży, jako syn Mateusza i Marianny z Żukowskich. Pierwsze nauki pobierał w tamtejszej szkole pijarskiej, po czym przez 2 lata był nauczycielem prywatnym. W roku 1807 wstąpił do seminarium pijarów w Warszawie (opuścił je w roku 1811), gdzie jednocześnie studiował a także nauczał. Był nauczycielem literatury i języka polskiego, a także języków obcych: łacińskiego, francuskiego i niemieckiego. Uczył też historii i geografii. Pracował w szkołach pijarskich i departamentalnych: rydzyńskiej (1809-1811), toruńskiej (1812-1816), kaliskiej (1816–1823) oraz w Liceum Warszawskim (od 1823), gdzie uczył głównie literatury i języka polskiego. W Kaliszu pisano o nim: ... mąż pełen gruntownych wiadomości z pedagogiki. W latach 1823-1828 był członkiem redakcji rządowego Monitora Warszawskiego. Równocześnie w latach 1825-1833 wykładał pedagogikę w warszawskim Instytucie Guwernantek. Przez 5 lat (1828-1833) sprawował funkcję rektora szkoły praktyczno-pedagogicznej w Warszawie, gdzie studenci Uniwersytetu Warszawskiego przygotowywali się do wykonywania zawodu nauczyciela.

Ojciec Józefa Bogdana, pisarza i literata z grupy cyganerii warszawskiej. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 25, rząd 2, grób 28)^[3].

Grób Józefa Piusa i Tomasza Dziekońskiego na cmentarzu Powązkowskim

Twórczość

Napisał, przetłumaczył i opracował między innymi

Ważniejsze dzieła (chronologicznie)

• O pierwiastkowym wychowaniu i przysposobieniu do szkół dzieci i o korzyściach publicznej edukacji, "Na popis publ. uczniów szkoły woj. kaliskiej...", Kalisz 1819
• Początki jeografii według obecnego stanu ziemi ułożone, Warszawa 1824
• Rozprawa obejmująca ogólny rys historii retoryki w Polsce^[4], "Na popis publ. uczniów Warsz. Liceum...", Warszawa 1825
• O wychowaniu dzieci ze szczególniejszem do płci żeńskiej zastosowaniem^[5], Warszawa 1828
• Rzut oka na postęp wyobrażeń moralnych od najdawniejszych czasów, "Na popis publ. uczniów Warsz. Liceum...", Warszawa 1828
• Trzy listy o obowiązkach guwernantek, wyd. zobacz: Ważniejsze przekłady
• Nauka moralna o powinnościach względem bliźniego, ułożona dla użytku klas wyższych szkół wojewódzkich, cz. 1, cz. 2, cz. 3, Warszawa 1831; wyd. następne: Warszawa 1838
• Powody, jakie skłoniły do uzupełnienia przepisów karności szkolnej z dodaniem instrukcji dla tejże zwierzchności, tudzież przepisów dla uczniów, Warszawa 1835^[6] (tekst polski i francuski: 2 edycje); także z tekstem polskim i rosyjskim (3 edycje): brak miejsca i roku wydania; (J. Kucharzewski kwestionuje autorstwo Dziekońskiego)
• Życie Napoleona podług najlepszych źródeł^[7][8], T. 1-2, Warszawa 1841
• Życie marszałków francuskich z czasów Napoleona: z rycinami rytemi przez najpierwszych artystów francuskich podług oryginalnych obrazów z Galerii Wersalskiej, Warszawa 1841
• Wypisy polskie do użytku uczniów klasy pierwszej, Warszawa 1841; wyd. następne: Warszawa 1845
• Wypisy polskie do użytku uczniów klasy drugiej, Warszawa 1842; wyd. następne: Warszawa 1845
• Obraz świata pod względem geografii, statystyki i historii wszystkich krajów, skreślony podług najlepszych źródeł^[9][10], T. 1-2, Warszawa 1843; wyd. 2 oprac. P. E. Leśniewski, Warszawa 1851-1852
• Powieści starego nauczyciela dla swoich młodych przyjaciół... przez T. Dziekońskiego, Warszawa 1843; wyd. następne: Warszawa 1850; Warszawa 1880; Warszawa 1884
• Historia Francji podług najlepszych źródeł ułożona przez T. Dziekońskiego, T. 1, T. 2, Warszawa 1843-1845
• Historia Anglii podług najlepszych źródeł ułożona, T. 1, T. 2, Warszawa 1845-1847
• Wiązanie dla moich wnuków. Pierwiastki czytania jako zachęta do nauki, Warszawa 1850; wyd. następne: Warszawa 1853; Warszawa 1874
• Historia Hiszpanii podług najlepszych źródeł ułożona, T. 1, T. 2, Warszawa 1850-1852
• Wspomnienie o Józefie Kossakowskim, pułkowniku wojsk litewskich i wielkim łowczym litewskim^[11], brak miejsca wydania 1861
• Rozmowy dziadka z wnukami, T. 1, Warszawa 1862.

Ważniejsze przekłady dzieł

• J. L. H. Campan: Rys moralności obejmujący przestrogi dla kończących edukacją panien nader użyteczne. Wyjątek z dzieła J. Kampan o wychowaniu kobiet, z dołączeniem trzech listów o obowiązkach guwernantek, Warszawa 1828
• A. R. Lesage: Gil Blas z Santillany, Cz. 1-3, Warszawa 1853, Skarbiec Arcydzieł
• E. Braconnier: Geografia na tle historycznym osnowana, czyli rys geografii w połączeniu z historią. Przekład z francuskiego wydania z r. 1843, w 2 częściach, a 4 tomach, Warszawa 1857
• W. F. A. Zimmermann: Dziwy świata pierwotnego, czyli kolebka wszechświata. Historia popularna stworzenia i kształcenia się powierzchni kuli ziemskiej z jej roślinami i mieszkańcami od początku aż do czasów obecnych, Warszawa 1857; wyd. 2 Warszawa 1872
• A. Smith: Budowa nieba, czyli astronomia popularna... spolszczona, Warszawa 1857
• T. M. J. Gousset: Teologia moralna dla użytku plebanów i spowiedników, tłumaczona z wydania ósmego francuskiego, T. 1-4, Warszawa 1858 (T. Dziekoński był jednym z 2 tłumaczy)
• Teodor Mommsen: Historia rzymska, T. 1-4, Warszawa 1867.

Prace edytorskie

• C. Stein: Geografia matematyczna, fizyczna, a osobliwie polityczna według zbioru dla użytku młodzi polskiej ułożona, na nowo przejrzana i stosownie do najnowszych odmian poprawiona, Wrocław 1823.

Inne materiały

• "Autobiografia", Kurier Codzienny 1875, nr 110.

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedya Powszechna Kieszonkowa. T. zeszyt X. Warszawa: Nakład druk i własność Noskowskiego, 1888.
• T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 444-446.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Tomasza Dziekońskiego w bibliotece Polona