Tomasz Janiszewski

Tomasz Wiktor Janiszewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

21 maja 1867
Warszawa, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

23 lipca 1939
Brok, Polska

Doktorat

1896 – nauki lekarskie
Uniwersytet Jagielloński

Minister Zdrowia Publicznego
Poprzednik

Witold Chodźko

Następca

Witold Chodźko

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Odznaka Honorowa Austriackiego Czerwonego Krzyża

Tomasz Wiktor Janiszewski (ur. 21 maja 1867 w Warszawie[1], zm. 23 lipca 1939 w Broku) – polski lekarz, docent higieny społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego. Od 16 stycznia 1919 do 9 grudnia 1919 był ministrem zdrowia publicznego w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego. Naczelny lekarz miejski w Krakowie, zwolennik eugeniki.

Okres nauki

Syn Tomasza i Marii z Rostafińskich[1]. W 1886 rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Po trzech latach przeniósł się na Uniwersytet Moskiewski, a po roku studiów został aresztowany, gdyż w czasie rewizji znaleziono w jego mieszkaniu nielegalne broszury i osadzony w więzieniu na Butyrkach. Po kilku tygodniach zwolniony, pozbawiony jednak został prawa studiowania w jakimkolwiek uniwersytecie w Rosji.

W 1890 wyjechał za granicę i studiował dalej medycynę na uniwersytetach w Bernie, Fryburgu, Zurychu i Wiedniu. W Bernie specjalizował się w chemii fizjologicznej. W 1892 wyjechał na pół roku do Fryburgu, aby kształcić się w bakteriologii. Tam wykonał pod kierunkiem Maxa Schotteliusa swoją pierwszą pracę naukową, wydrukowaną w 1893 w „Münchener Medizinische Wochenschrift”, pt. „Übergang der Typhusbaccillen von der Mutter auf den Fötus”. Z Fryburga przeniósł się do Zurychu, gdzie jeszcze jako student otrzymał w 1892 rządową posadę chemika w szpitalu kantonalnym i asystenta chemika w uniwersyteckiej klinice chorób wewnętrznych. Po pół roku wyjechał na studia do Francji, Anglii, Irlandii i Austrii. W Wiedniu specjalizował się w anatomii i embriologii.

W 1894 przybył do Krakowa, został asystentem w Zakładzie Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1896 otrzymał w Uniwersytecie Jagiellońskim dyplom doktora wszech nauk lekarskich.

Praca naukowa i zawodowa (Zakopane, Lwów)

W 1896 przeniósł się ze względu na zły stan zdrowia do Zakopanego, gdzie objął stanowisko lekarza klimatycznego i gminnego oraz był specjalistą chorób płuc. Na tym stanowisku energicznie współdziałał przy planowaniu i wykonywaniu urządzeń kanalizacyjnych i wodociągowych projektowanych jego kosztem przez inżynierów z Wiednia. Zorganizował w Zakopanem służbę dezynfekcyjną, opracował przepisy dotyczące zwalczania gruźlicy w uzdrowiskach. Przedmiotem jego starań było zbudowanie szpitala w Zakopanem. Urządził na własny koszt prowizoryczny szpitalik o 12 łóżkach, którego był kierownikiem w latach 1899–1904.

Z jego inicjatywy powstało w Zakopanem Towarzystwo Lekarskie pod nazwą Sekcja Zakopiańska Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich oraz Polskie Towarzystwo Przeciwgruźlicze. Był współzałożycielem i przeważnie finansował czasopismo „Przegląd Zakopiański[2].

W Zakopanem poznał Stefana Żeromskiego, który – według Jana Majdy – uczynił go prototypem głównego bohatera powieści Ludzie bezdomniTomasza Judyma[3].

Działalność Janiszewskiego zwalczała część górali, członków rady gminnej, wójt Zakopanego Andrzej Chramiec, a także miejscowa inteligencja. W jego obronie stanął wówczas Stanisław Witkiewicz w broszurze pt. Bagno.

W 1908 przeniósł się do Lwowa i założył na jego terenie pierwszą poradnię przeciwgruźliczą i jedną z pierwszych na ziemiach polskich.

Praca naukowa i zawodowa (Kraków)

W kwietniu 1909 został mianowany naczelnym lekarzem miejskim w Krakowie. W ciągu 17 lat swego urzędowania zreorganizował miejski urząd zdrowia, powiększył liczbę lekarzy miejskich, opracował ogólne przepisy zwalczania chorób zakaźnych, założył miejską pracownię bakteriologiczną, udoskonalił prowadzenie statystyki lekarskiej, zorganizował pierwsze w Polsce ambulatorium dentystyczne dla dzieci szkół powszechnych. Urządził zakład dezynfekcyjny i dezynsekcyjny. Z jego inicjatywy powstały w Krakowie nowe zakłady sanitarne na Prądniku Białym, m.in. barakowe sanatorium dla chorych gruźliczych na 120 łóżek. Zorganizował ogrody robotnicze, które w czasie pierwszej wojny światowej służyły jako półkolonie letnie dla dzieci. Założył też Krakowskie Towarzystwo Przeciwgruźlicze i był dwukrotnie prezesem Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego. W 1915 został mianowany docentem higieny społecznej w UJ. W tym samym roku był wiceprezesem Krakowskiego Towarzystwa Ratunkowego.

Działalność polityczna

Członek Komitetu Obywatelskiego Polskiego Skarbu Wojskowego w sierpniu 1914 roku[4]. Zastępca przewodniczącego Oddziału Sanitarnego Departamentu Wojskowego Sekcji Zachodniej Naczelnego Komitetu Narodowego w 1914 roku[5].

Od stycznia 1919 był z ramienia PSL „Piast” ministrem zdrowia publicznego w gabinecie Paderewskiego aż do jego upadku. Założył kilka państwowych zakładów badawczych na zakupionym z jego inicjatywy gruncie w Warszawie przy ulicy Chocimskiej. Były to zakłady: epidemiologiczny, farmaceutyczny, badania wody, wyrobu surowic i szczepionek, badania środków spożywczych. Później, po dobudowaniu Szkoły Higieny, zakłady te otrzymały wspólną nazwę Państwowego Zakładu Higieny. Zorganizował masowe dożywianie dzieci w Polsce, a akcja ta objęła 1 300 000 młodzieży.

Odgrywał kluczową rolę w propagowaniu działań i metod eugenicznych, a także badał zagadnienia ludnościowe. Oceniał, że zadania administracji sanitarnej z obszaru policyjno-sanitarnego przechodziły na teren higieny społecznej, higieny ras i polityki ludnościowej. Domagał się również prowadzenia na szeroką skalę polityki populacyjnej i przeciwstawiał się podejmowaniu działań, które mogły mieć skutki dysgeniczne.

Innymi osobami, które należąc do ruchu eugenicznego, pełnili funkcje ministerialne, byli: Witold Chodźko, Leon Wernic, Stefan Kramsztyk, Edward Loth.

W wyborach samorządowych z maja 1939 uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa startując z Listy Katolicko-Narodowej[6].

Praca naukowa i zawodowa (Kraków)

Po złożeniu urzędu ministra wrócił na stanowisko naczelnego lekarza miejskiego w Krakowie i docenta higieny społecznej. Wykładał także higienę w Akademii Górniczo-Hutniczej i higienę szkolną na Studium Pedagogicznym UJ oraz w Wyższym Studium Handlowym. Jako naczelny lekarz miejski przebudował gruntownie, przy pomocy funduszu Rockefellera, poradnię przeciwgruźliczą i urządził poradnię dla osesków i matek ciężarnych. Podjął na nowo dożywianie dzieci i uruchomił łaźnie miejskie. Założył w Krakowie Towarzystwo Higieniczne. W 1925 przeszedł na emeryturę.

Praca naukowa i zawodowa (Warszawa)

W 1930 objął katedrę higieny na Uniwersytecie Warszawskim jako profesor zwyczajny. W 1933 został jako delegat Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego członkiem Najwyższej Rady Zdrowia.

Zmarł w Broku i został pochowany na tamtejszym cmentarzu[7].

Wybrane publikacje

Ogłosił drukiem przeszło sto publikacji naukowych, m.in.:

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

Został patronem ulicy w Krakowie w Dzielnicy XVI Bieńczyce, w osiedlu Józefa Strusia[10].

Przypisy

  1. a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 286.
  2. Behrendt Maria: O „Przeglądzie Zakopiańskim”, [w:] „Podtatrze” jesień-zima 1976, s. 65–71.
  3. Rydzyna, czyli początek.
  4. Józef Musiałek, Rok 1914. Przyczynek do dziejów brygady Józefa Piłsudskiego, Kraków 1915, s. 20.
  5. Dziennik Obwieszczeń Naczelnego Komitetu Narodowego. Sekcya Zachodnia, Kraków 24 sierpnia 1914 roku, rok I, nr 1, s. 4.
  6. Wykaz mandatów w wyborach do Rady miejskiej we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 123 z 3 czerwca 1939. 
  7. Tomasz Wiktor Janiszewski h. Junosza. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-06-18].
  8. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”.
  9. Odznaczenia za opiekę sanitarną. „Kurjer Lwowski”. Nr 462, s. 4, 5 grudnia 1915. 
  10. Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: Kraków ulica imienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, ISBN 83-87023-08-6.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Godło II Rzeczypospolitej.png
Godło Rzeczypospolitej Polskiej ustalone Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach (Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980)
Tomasz Janiszewski.jpg
Tomasz Janiszewski (1867-1939) – Polish physician, professor of Warsaw University (1930-39), minister of public health 1919
Croce di merito della Croce Rossa (Austria).png
Autor: Arturolorioli, Licencja: CC0
Odznaka Honorowa Czerwonego Krzyża (Austria)
Ignacy Jan Paderewski.PNG
Ignacy Jan Paderewski