Tomb Raider (seria)

Tomb Raider

Logotypy serii z różnych jej okresów, kolejno (od góry): 1996-2000, 2002-2007, 2009, od 2013
Producenci	Core Design Crystal Dynamics
Wydawcy	Eidos Interactive Square Enix
Pierwsza gra serii	Tomb Raider (1996)
Ostatnia gra serii	Shadow of the Tomb Raider (2018)
Platformy	Android, Dreamcast, Game Boy Advance, Macintosh, OS X, MS-DOS, Microsoft Windows, GameCube, Nintendo DS, PlayStation, PlayStation 2, PlayStation 3, PlayStation 4, PlayStation 5, PlayStation Portable, Sega Saturn, Wii, Windows Mobile, Xbox, Xbox 360, Xbox One, Xbox Series X/S, Linux
Gatunek	przygodowa gra akcji

Tomb Raider (wymowa: /tuːmɹeɪdɚ/) – seria gier komputerowych, komiksów, powieści i filmów opowiadających o przygodach fikcyjnej, brytyjskiej archeolog Lary Croft. Od ukazania się pierwszej części serii w 1996 seria stała się dochodową marką wykorzystującą różne media, zaś Lara stała się jedną z głównych ikon przemysłu gier komputerowych^[1]. W 2006 znalazła się w Księdze rekordów Guinnessa, gdzie określono ją jako „bohaterkę gry komputerowej, która odniosła największy sukces w realnym życiu” (Most Successful Human Videogame Heroine)^[2].

Sześć pierwszych gier z cyklu stworzonych zostało przez Core Design, kolejne pięć przez Crystal Dynamics, a dwunasta – przez Eidos Montréal. Pierwsze dziewięć wydało Eidos Interactive, które posiada prawa do znaku handlowego Tomb Raider oraz związanych z serią postaci. W 2009 wydawca został kupiony przez Square Enix, który wydał kolejne części serii. Gry z serii sprzedały się w łącznej liczbie ponad 85 mln egzemplarzy (stan na 2021 rok), co czyni Tomb Raidera jedną z najlepiej sprzedających się serii gier komputerowych w historii^[3]. Najwyższe wyniki sprzedaży osiągnął reboot serii z 2013, Tomb Raider, który znalazł ponad 14,5 mln nabywców^[4].

Na podstawie gier stworzono trzy pełnometrażowe filmy aktorskie. W pierwszych dwóch (Lara Croft: Tomb Raider oraz Lara Croft Tomb Raider: Kolebka życia) w postać Lary Croft wcieliła się Angelina Jolie, a w trzecim filmie (Tomb Raider) – Alicia Vikander.

Scenariusze

Istnieją cztery różne wersje biografii Lary. Pierwsza została opowiedziana w częściach od pierwszej do szóstej. Drugi scenariusz stanowi gra Tomb Raider: Legenda i Tomb Raider: Underworld oraz dwa filmy kinowe. Chociaż Tomb Raider: Anniversary jest remakiem oryginalnego Tomb Raidera, historia opowiedziana w grze została skorygowana, aby pasowała do drugiego scenariusza, choć nie zawiera wyraźnych odwołań do fabuły Legendy. Trzeci scenariusz to wersja komiksowa z komiksów wydawanych przez Top Cow. W komiksach wspomina się, że Lara straciła rodziców i narzeczonego w katastrofie samolotu, gdy miała 21 lat, zaś w drugim scenariuszu, że jej matka zginęła w katastrofie samolotowej, gdy Lara miała dziewięć lat.

Pierwszy scenariusz często nazywany jest „scenariuszem Core Design”, drugi zaś „scenariuszem Crystal Dynamics”. Różnice w nich są szczególnie zauważalne w przypadku postaci Lary, co tyczy się zarówno jej przeszłości, jak i osobowości. Zarówno w drugim scenariuszu, jak i w filmach podaje się, że ojciec Lary zginął w Kambodży. Gry z serii stworzone przez Crystal Dynamics w wielu aspektach powiązane są z filmami, chciano bowiem zachować pomiędzy nimi swego rodzaju spójność, stąd też np. wygląd rezydencji Croftów w Legendzie i Anniversary jest bardzo podobny do tego znanego z filmów.

W 2013 roku miał premierę restart serii z zupełnie nowym, czwartym scenariuszem, który został ujawniony na łamach magazynu „Game Informer”. Lara Croft (zupełnie nowa postać, niepowiązana z poprzednimi trzema) po ukończeniu studiów w wieku 21 lat wyrusza na ekspedycję na jedną z Wysp Japońskich Yamatai, aby udowodnić znajomym, że nadaje się do archeologii. Dopływając do wyspy, statek wpada w środek burzy sztormowej i tonie. Lara ratuje się i dociera na wyspę, jednakże ktoś ją ogłusza i porywa. Po ucieczce musi przetrwać w niekorzystnych warunkach, walczyć z mieszkańcami wyspy i znaleźć przyjaciół. W tym scenariuszu rodzice Lary zaginęli i są poszukiwani, a mimo ich bogactwa Lara na zapłacenie za studia pracowała sama. Nie chciała wziąć pieniędzy rodziców, gdyż w ten sposób przyznałaby, że oni nie żyją.

Lara Croft

Alison Carroll – oficjalna modelka Lary Croft w latach 2008–2010

Główną bohaterką Tomb Raidera jest Lara Croft, atrakcyjna i inteligentna brytyjska archeolog poszukująca starożytnych skarbów. Pod wieloma względami przypomina Indianę Jonesa.

Lara została stworzona przez projektanta pracującego dla firmy Core Design, Toby’ego Garda, wyewoluowała z wielu pomysłów odrzuconych ze wczesnych koncepcji.

Prawie zawsze przedstawiana jest w brązowych szortach, niebieskim topie, z brązowym plecakiem oraz dwiema kaburami, w których nosi broń. W poszczególnych częściach serii wygląd bohaterki ulegał drobnym zmianom, który dostosowywany był do rosnących możliwości komputerów (poprawienie animacji, wygładzenie rysów twarzy, poruszające się włosy), jak również oczekiwań fanów (przesadnie powiększany biust, który ostatecznie zmniejszono).

W rolę Lary Croft wcieliło się kilka modelek, w tym m.in. brytyjska aktorka Nell McAndrew, Rhona Mitra (pierwsza oficjalna modelka) oraz amerykańska aktorka Angelina Jolie, grająca Larę w dwóch pierwszych filmach. Ostatnią oficjalną modelką Lary była Alison Carroll (2008–10).

Gry z serii

Gry wieloplatformowe

• 1996: Tomb Raider
• 1997: Tomb Raider II
• 1998: Tomb Raider III
• 1999: Tomb Raider: The Last Revelation
• 2000: Tomb Raider: Chronicles
• 2003: Tomb Raider: The Angel of Darkness
• 2006: Tomb Raider: Legenda
• 2007: Tomb Raider: Anniversary
• 2008: Tomb Raider: Underworld
• 2013: Tomb Raider
• 2015: Rise of the Tomb Raider
• 2018: Shadow of the Tomb Raider

Spin-offy

• 2010: Lara Croft and the Guardian of Light
• 2014: Lara Croft and the Temple of Osiris
• 2015: Lara Croft Relic Run
• 2015: Lara Croft GO

Dodatki

• 1998: Tomb Raider: Unfinished Business
• 1998: Tomb Raider II: The Golden Mask
• 2000: Tomb Raider III: The Lost Artifact
• 2009: Tomb Raider: Underworld: Beneath the Ashes
• 2009: Tomb Raider: Underworld: Lara’s Shadow
• 2016: Rise of the Tomb Raider: Baba Yaga – Świątynia wiedźmy^[5]
• 2016: Rise of the Tomb Raider: Przebudzenie zimnej ciemności^[6]
• 2016: Rise of the Tomb Raider: Więzy krwi
• 2016: Rise of the Tomb Raider: Koszmar Lary
• 2018: Shadow of the Tomb Raider: Kuźnia
• 2018: Shadow of the Tomb Raider: Filar
• 2019: Shadow of the Tomb Raider: Koszmar
• 2019: Shadow of the Tomb Raider: Cena przetrwania
• 2019: Shadow of the Tomb Raider: Serce węża
• 2019: Shadow of the Tomb Raider: Wielki Kajman
• 2019: Shadow of the Tomb Raider: Droga do domu

Gry przeznaczone na konsole przenośne

• 1996: Tomb Raider (Nokia N-Gage)
• 2000: Tomb Raider (GameBoy Color)
• 2001: Tomb Raider: Curse of the Sword (GameBoy Color)
• 2002: Tomb Raider: The Prophecy (GameBoy Advance)
• 2006: Tomb Raider: Legenda (Nintendo DS, PlayStation Portable)
• 2007: Tomb Raider: Anniversary (PlayStation Portable)
• 2008: Tomb Raider: Underworld (Nintendo DS)

Gry przeznaczone na telefony komórkowe

• 2003: Tomb Raider: The Osiris Codex
• 2004: Tomb Raider: Quest for Cinnabar
• 2004: Tomb Raider: Elixir of Life
• 2006: Tomb Raider: Puzzle Paradox

Cechy gier

Pierwsza część wydana została na platformy Sega Saturn, PlayStation i PC. Gry przedstawiają świat w 3D, na który składa się seria grobowców i innych lokacji, przez które gracz musi przeprowadzić Larę. Po drodze zabija niebezpieczne zwierzęta i inne istoty, zbiera przedmioty i rozwiązuje łamigłówki, aby uzyskać dostęp do nagrody, zwykle będącej potężnym artefaktem. W późniejszych grach przeciwnikami Lary byli głównie ludzie.

Tomb Raider jest wczesnym przedstawicielem strzelanek trzecioosobowych, jako że gracz stale widzi główną bohaterkę. Kamera podąża za nią, zwykle pokazując świat sponad jej ramienia lub zza pleców. Do ukazania się gry The Angel of Darkness, serię charakteryzowała budowa świata oparta na sześcianach. Stopnie, ściany i sufity były umieszczone pod kątem 90° względem siebie, choć projektanci gry używali sprytnych sztuczek, aby to zamaskować. Powodem tej ortogonalności może być fakt, że twórcy rozszerzyli do grafiki 3D wcześniejsze dwuwymiarowe gry platformowe. Jest to widoczne w rozgrywce Tomb Raidera, który przypomina starsze gry platformowe, takie jak Prince of Persia czy Flashback, które skupiały się na skakaniu na czas przeplatanym walką. Każda kolejna gra wprowadzała nowe bronie i ruchy. Od czwartej części Lara może zeskakiwać z lin, wykonując salto w tył, obrócić się w powietrzu i chwycić znajdującą się za nią krawędź. Legenda wprowadziła elektromagnetyczny chwytak, który bohaterka może przyczepić do metalowych przedmiotów, używając go jako liny lub aby przyciągać do siebie metalowe obiekty i przeciwników.

Podstawowe ruchy Lary to salto, przetoczenie się, wspinaczka, pływanie, jaskółka i stanie na rękach. Ostatnie dwie umiejętności są czysto estetyczne i nie pełnią żadnej funkcji w grze. W Tomb Raiderze III wprowadzono sprint, który pozwalał Larze na tymczasowe przyspieszenie, podczas gdy pasek w górnym rogu ekranu reprezentował jej zmniejszającą się wytrzymałość. Z funkcji tej zrezygnowano w projektach zrealizowanych przez Crystal Dynamics, choć została ona przywrócona w Underworld.

Fabuła opiera się zazwyczaj na zadaniu zdobycia potężnego artefaktu nim zrobi to zła organizacja lub pojedyncza osoba, która chce go wykorzystać do własnych celów. Artefakty posiadają zazwyczaj mistyczne moce i mogą mieć nadprzyrodzone, a nawet obce pochodzenie. Przeciwnicy często używają artefaktu lub jego części jako broni lub do tworzenia mistycznych potworów, stworzeń i mutantów, które Lara musi pokonywać podczas swojej podróży.

Tomb Raider na przenośnych konsolach

W 1997 roku pojawiła się wersja na przenośną konsolę GameBoy Color. Była to standardowa gra platformowa bazująca na fabule pierwowzoru. W 2002 roku na przenośną konsolę GameBoy Advance pojawiła się gra Tomb Raider: The Prophecy. Gra była podobna do tej wydanej w 1997 roku, miała jednak lepszą grafikę, a fabuła nie odnosiła się do pierwszej części. Pod koniec 2003 roku na konsoli Nokia N-Gage pojawiła się dokładna konwersja pierwszego Tomb Raidera, obecnie dostępna na konsoli PSP. Oprócz części przeznaczonych wyłącznie na konsole przenośne, dostępna jest także Legenda na Nintendo DS i PlayStation Portable, Anniversary na PSP oraz Underworld na DS.

Adaptacje

Komiksy

W grudniu 1997 roku wydawnictwo Top Cow wydało pierwszy komiks z Larą, Tomb Raider/Witchblade. Jego scenarzystą i rysownikiem był Michael Turner, zaś komiks przedstawiał przygody Lary i Sary Pezzini. Zdobył sporą popularność, więc rok później pojawiła się jego kontynuacja, Witchblade/Tomb Raider. Gdy i on dobrze się sprzedał, wydawnictwo postanowiło co miesiąc wydawać komiks poświęcony przygodom samej Lary. Scenarzystą serii był Dan Jurgens, zaś rysownikiem Andy Park. Stworzyli kilkanaście komiksów, jednak później pałeczkę przejęli inni autorzy. Do 2005 wydano około pięćdziesięciu komiksów z serii Tomb Raider, dwanaście z serii Tomb Raider: Journeys oraz około dwudziestu wydań specjalnych.

Na polskim rynku wydanych zostało tylko kilkanaście komiksów. W 2002 roku zaprzestano wydawania komiksów Tomb Raider, co tłumaczono niskimi zyskami i słabą podażą. Komiks prawdopodobnie i tak nie przetrwałby kolejnego roku, kiedy to nieudany The Angel of Darkness mocno osłabił zainteresowanie tak serią, jak i wszystkim, co z nią związane.

W lutym 2014 roku zaczęła ukazywać się nowa seria komiksów oparta na reboocie serii z 2013 roku. Do 2019 roku dzięki wydawnictwu Dark Horse Comics wydano 39 komiksów prezentujących wydarzenia pomiędzy grami Tomb Raider, Rise of the Tomb Raider i Shadow of the Tomb Raider. Dodatkowo, pomiędzy październikiem 2015 a lutym 2016 wydano pięć komiksów inspirowanych klasycznymi przygodami Lary Croft^[7].

Filmy

W 2001 roku premierę miał film Lara Croft: Tomb Raider, w którym w postać Lary Croft wcieliła się aktorka Angelina Jolie. Film znacznie odbiegał od fabuły przedstawionej w grach. Jest to filmowa adaptacja gry, która osiągnęła największy sukces pod względem finansowym w Stanach Zjednoczonych, zarabiając ponad 131 mln dolarów^[8].

W 2003 roku ukazała się druga część filmu, Tomb Raider: Kolebka życia z Angeliną Jolie w roli głównej. Film nie okazał się sukcesem, a zyski nie pokryły kosztów produkcji, o co producenci obwiniali słabą (wydaną w tym samym okresie) szóstą część serii.

W 2013 roku poinformowano, że wytwórnia MGM przejęła od GK Films prawa do kolejnej adaptacji filmowej serii, która ma być rebootem^[9]. Premiera filmu Tomb Raider odbyła się 2 marca 2018, a w postać Lary Croft wcieliła się zdobywczyni Oscara Alicia Vikander^[10]. Film zwrócił koszty swojej produkcji, a w serwisie Rotten Tomatoes okazał się najlepiej ocenianą ekranizacją gry komputerowej w historii^[11].

W 2019 roku rozpoczęto pracę nad czwartym filmem, będącym kontynuacją filmu Tomb Raider z 2018 roku^[12]. Zdjęcia do filmu miały rozpocząć się w kwietniu 2020 roku, jednak z powodu pandemii COVID-19 prace przerwano. W roli Lary miała powrócić Alicia Vikander, natomiast w roli Any miała wystąpić Kristin Scott Thomas. Film miał bazował na wydarzeniach z gier Rise of the Tomb Raider i Shadow of the Tomb Raider^[13]. W 2022 roku poinformowano o anulowaniu filmu oraz odebraniu praw do produkowania ekranizacji marki wytwórni MGM^[14].

Książki

Na mocy porozumienia Eidos Interactive i wydawnictwa Ballantine Books, w latach 2003-2004 powstały trzy książki, z których każda przedstawia autonomiczną przygodę, nie prezentowaną wcześniej w grach. Pierwsza z książek, The Amulet of Power, stanowi pomost między The Last Revelation a The Angel of Darkness^[15]. Dodatkowo powstały jeszcze cztery książki na kanwach scenariuszy filmów.

Dzięki porozumieniu Square Enix i wydawnictwa Penguin Random House, w 2014 roku ukazała się książka Tomb Raider: The Ten Thousand Immortals prezentująca wydarzenia rozgrywające się zaraz po grze Tomb Raider^[16].

W 2016 roku ukazała się książka Lara Croft and the Blade of Gwynnever inspirowana klasycznymi przygodami Lary^[17].

W 2018 roku premierę miała kolejna książka, Tomb Raider: Path of the Apocalypse, która prezentowała wydarzenia między wizytą Lary na meksykańskiej wyspie Cozumel, a rozbiciem samolotu w Amazonii w Peru w grze Shadow of the Tomb Raider^[18].

Seriale

W 2007 roku stworzono dziesięcioodcinkowy serial animowany o nazwie Revisioned: Tomb Raider. Każdy odcinek opowiadał o nowej, nieopowiedzianej wcześniej przygodzie z różnych momentów z życia Lary Croft^[19].

w 2021 roku zapowiedziano kolejny serial animowany mający opowiadać o przygodach Lary po wydarzeniach z gry Shadow of the Tomb Raider^[20]. Ogłoszono również, iż w serialu do serii po długiej nieobecności powróci postać Zipa znana z gier Tomb Raider: Chronicles, Tomb Raider: Legenda i Tomb Raider: Underworld^[21]. Premiera serialu odbędzie się w 2023 roku na platformie Netflix^[22].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona serii Tomb Raider (ang. • niem. • fr. • hiszp. • wł.)
• World of Tomb Raider (pol.)