Tor kolejowy

Tor kolejowy o szerokości 1435 mm
Tory metra na stacji Wawrzyszew Metra Warszawskiego
Tor z trzecią szyną zębatą
Tor z trzecią szyną zasilającą
Splot torów różnej szerokości
Tor kolejowy o szerokości 750 mm

Tor – dwie szyny podtrzymujące i prowadzące koła pojazdów szynowych[1], ułożone na podkładach lub zainstalowane w specjalnej płycie betonowej, w określonej odległości od siebie, służą jako droga kolejowa, tramwajowa lub metro. Tor ułożony jest na podtorzu.

Szerokości torów

Szerokość standardowa (normalnotorowa)

Szerokość toru to rozstaw szyn.

Szerokość standardowa toru kolejowego, mierzona między główkami szyn, wynosi 1435 mm (14 mm poniżej powierzchni tocznej główek szyn). Jest to rozmiar ustanowiony przez jednego z pionierów kolejnictwa – George’a Stephensona (podobno taki rozstaw kół miały rzymskie kwadrygi), a obowiązuje do dziś w większości państw, w tym także w Polsce. Szerokość ta równa jest 4 stopy 8 i pół cala w angielskim systemie miar.

W Finlandii używana jest szerokość 1524 mm (5 stóp), podobnie w Rosji oraz niektórych państwach powstałych po rozpadzie ZSRR jest stosowana szerokość 1520 mm. W Polsce znajduje się najdalej na zachód wysunięta linia kolejowa o tej szerokości toru (niemal 395 km), łącząca Polskę z systemem kolejowym Ukrainy i Rosji; linia ta została wybudowana w latach siedemdziesiątych XX wieku przy okazji budowy Huty Katowice. Linia ta nosiła pierwotnie nazwę Linii Hutniczo-Siarkowej, a obecnie funkcjonuje pod nazwą Linia Hutnicza Szerokotorowa.

Trzy inne kraje europejskie również używają torów szerszych od normalnych. W Irlandii używa się torów o szerokości 1600 mm (5 stóp i 3 cale). W Portugalii obowiązywała szerokość 1664 mm, w Hiszpanii – 1672 mm (obecnie w obydwu krajach iberyjskich używa się zunifikowanej szerokości 1668 mm).

Każdy tor o szerokości większej od 1435 mm nazywa się torem szerokim, a mniejszej – torem wąskim. Uwaga: w niektórych krajach, m.in. w Japonii i w RPA, szerokość 1067 mm (3 i pół stopy) uważa się za normalną.

Tory szerokie wymagają większych promieni łuków, tory wąskie - mniejszych. Stąd wąskie tory są wskazane w trudnych terenach, np. w terenie górzystym lub leśnym.

Szerokość nominalna toru to odległość między główkami szyny mierzona 14 mm poniżej górnej powierzchni główki szyny na odcinkach prostych i w łukach o promieniu nie mniejszym od 250 m. Ponieważ na kolei nie stosuje się mechanizmu różnicowego, problem przebywania różnej drogi przez koła na łukach rozwiązano w ten sposób, że średnica kół zmniejsza się na zewnątrz – na łukach wewnętrzne koło opiera się na szynie częścią o mniejszej średnicy. Aby to umożliwić, szyny oddala się o:

Promień [m]Poszerzenie [mm]
R ≥ 2500
200 ≤ R < 25010
160 ≤ R < 18020
R < 16025

Uwaga: dane dla toru o szerokości 1435 mm.

Czasami stosuje się w konstrukcji toru trzecią szynę o różnym przeznaczeniu. W Szwajcarii jest wiele linii z trzecią szyną zębatą, dzięki której pociągi mogą pokonywać ostre wzniesienia. W San Francisco w zagłębieniu między szynami znajduje się lina, na której zaciskają się kleszcze tramwaju zwanego cablecar, który nie ma silnika.

Trzy lub cztery szyny, przeważnie na wspólnych podkładach, występują w splocie, ale w danej chwili ruch pociągu odbywa się tylko po dwóch szynach.

Wyjątkowo ruch odbywa się po większej liczbie szyn – np. działo kolejowe Dora po zmontowaniu poruszało się po dwóch równoległych torach (czterech szynach). Francuzi projektowali ciężki pociąg pancerny poruszający się po dwóch równoległych torach, ale zaniechali prac nad nim ze względów praktycznych.

Modelarskie

Nazwa (Symbol) skaliSkalaSzerokość toru modelarskiego, odpowiadająca szerokości toru mm.

W nawiasach litera dodawana po symbolu skali.

Uwagi
1700-12501250-850
(m) (od metrowa)
850-650
(e) (od étroit = wąska)
650-400
(i) lub (f) (od industrie = przemysłowa lub feld = polowa)
Z1:2206,5    
N1:16096,5   
TT1:1201296,5  
H0 (H zero)1:8716,51296,5Skrót od: Halb 0 znaczącego „połowa zera”, jako że modele w tej skali z założenia są dwa razy mniejsze od modeli w skali 0 (zero).
001:76,216,51296,5 
S1:6422,516,5129 
0 (zero)1:45 1:43,53222,516,512Nielicznie produkowane supermodele, a także zabawki. Dla zabawek szerokość toru bywa przybliżona uniemożliwiając zamienność.
I1:32453222,516,5 
II1:22,564453222,5 
III1:1689644532 
IV1:11127896445 
V1:81841278964
VI1:5,526018412789Także jako kolej turystyczna i ogrodowa
(możliwość przewozu ludzi)

Koleje

Szerokość
toru [mm]
Przeznaczenie kolei i uwagiPrzykłady państw, w których jest stosowanaPrzykłady (w tym polskie)
241
(9 ½ in.)
kolej parkowa, LiliputbahnSzwajcaria (Katzensee k. Zurichu, Luzern)Cichowo
305
(12 in.)
USA (Sonora Short Line)
381, 457turystyczne, ogrodowe, wystawoweAustria, Japonia, Wielka Brytania
500przemysłowe, dołowe, polowe
600standard Decauville’a, często stosowany jako kolej polowa i lekka kolej przemysłowa, często budowana z przęseł przenośnychFrancja, Niemcy, Polska i inneRejon Umocniony Hel po 1939
Rogowska Kolej Wąskotorowa do 1954
Bydgosko-Wyrzyskie Koleje Dojazdowe do 1993,
Żnińska Kolej Powiatowa,
Myślęcińska Kolej Parkowa,
Wigierska Kolejka Leśna,
Kaszubski Ekspres,
Kolejka Parkowa Maltanka.
597, 610Indie, Japonia, Australia, Wenezuela
615standard przemysłowyNiemcy, Polskakolej zakładowa Huty „Kościuszko”, Chorzów
630standard przemysłowy
Niemcy, Polskakolej zakładowa Huty „Jedność”, Siemianowice Śląskie
700plantacje trzcinyIndonezja, Kuba
750standard wywodzący się z NiemiecIndonezja, Niemcy, Polska (kolej dołowa w kopalniach), Turcja, b. ZSRRBieszczadzka kolejka wąskotorowa po 1939,
Rogowska Kolej Wąskotorowa po 1954
Żuławska Kolej Dojazdowa
Większość kolei wąskotorowych w Polsce.
760standard wywodzący się z Austro-WęgierAustralia, Austria, Brazylia, Bułgaria, Czechy, Polska do 1939, Słowacja, WęgryBieszczadzka kolejka wąskotorowa do 1939
762Indie, Japonia, Jugosławia, Kuba, Węgry, Rumunia
785najpopularniejszy standard górnośląskiDania, PolskaGórnośląskie Koleje Wąskotorowe
800m.in. przemysłoweW przeszłości koleje wąskotorowe w okolicach Warszawy
860m.in. przemysłowe
891Szwecja
900często spotykany standard przemysłowyNiemcy (Rugia), Polska, Szwecja, Portugalia, AustriaKolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie od 1966;
koleje przemysłowe KGHM Lubin – Polkowice,
dawniej tramwaje w Krakowie
(obok tramwajów normalnotorowych).
914
Filipiny, Kanada, USA (Hawaje)
950
Libia, Włochy, Etiopia
1000szeroko rozpowszechniony standard metryczny, często spotykany w tramwajach i przemyśleAustralia, Boliwia, Brazylia, Etiopia, Indie, Niemcy (Harz), Pakistan, Peru, Polska, Tajlandia, WietnamRejon Umocniony Hel do 1939,
koleje wąskotorowe na Pomorzu i pod Warszawą,
koleje linowo-terenowe (Zakopane, Krynica-Zdrój),
linie tramwajowe w Łodzi, Elblągu, Grudziądzu, oraz Bydgoszczy i Toruniu, Bratysławie, Zagrzebiu.
1050
Algieria, Jordania, Liban, Syria
1067Angola, Australia, Filipiny, Japonia (rozstaw podstawowy), Mozambik, Nowa Zelandia, Rodezja, RPA
1200
Włochysieć tramwajowa Genua
1372, 1375
Japonia, Hiszpaniatramwaje tokijskie, kolej Keiō
1435
(56,5 in.)
szerokość normalna stosowana w większości krajów, tory tramwajowe w większości miast w Polsce; także sieć Shinkansen i niektóre koleje prywatne w Japonii
1450sieć tramwajowa w DreźnieNiemcy
1458sieć tramwajowa w LipskuNiemcy
1520, 1524Finlandia, Rosja, kraje b. ZSRR, Mongolia, PolskaLinia Hutnicza Szerokotorowa
1600
Australia, Brazylia, Irlandia
1665
Portugalia
1668nowy standard na Płw. IberyjskimHiszpania, Portugalia
1674, 1676Argentyna, Indie, Hiszpania, Pakistan
1800kolejka górska Obsfelderschmiede – LichtenhainNiemcy
2000kolejka górska CairnGormWielka Brytania
2140
(84,25 in.)
Wielka Kolej ZachodniaAnglia (nieistniejąca)
2743
(9 ft.)
kolejka górska KyotoJaponia (nieistniejąca)
3000Superkolej III RzeszyNiemcy (tylko projekt)
Tory kolejowe, w tle semafory kształtowe

Połączenia i skrzyżowania torów

Połączenia torów umożliwiają przejazd pojazdów z jednego toru na inny. Zalicza się do nich rozjazdy, obrotnice i przesuwnice[2].

Skrzyżowanie torów to przecięcie się w jednym poziomie dwóch torów bez możliwości przejazdu z jednego toru na drugi[2]. Szczególnym przypadkiem skrzyżowania torów są sploty torów stosowane na stacjach na których stykają się tory o różnych szerokościach[3].

Zobacz też

Przypisy

  1. Tor kolejowy. [w:] Leksykon Terminów Kolejowych [on-line]. Kolejpedia. [dostęp 2014-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-09)].
  2. a b Paweł Zalewski, Piotr Siedlecki, Arkadiusz Drewnowski: Technologia transportu kolejowego. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2013, s. 40. ISBN 978-83-206-1919-5.
  3. Paweł Zalewski, Piotr Siedlecki, Arkadiusz Drewnowski: Technologia transportu kolejowego. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2013, s. 44. ISBN 978-83-206-1919-5.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Rail semaphore koscierzyna.jpg
Autor: Rafal Konkolewski, Licencja: CC BY-SA 2.0
Tor, w tle semafor ksztaltowy, Koscierzyna 2004
08 tory railtrack ubt.jpeg
Autor: Tomasz Sienicki [user: tsca, mail: tomasz.sienicki at gmail.com], Licencja: CC BY 2.5
Image taken in Northern Denmark (Hjørring - Hirtshals line; see en:Nordjyske Jernbaner, ved Herregårdsparken)
Wawrzyszew 1.jpg
Autor: Kakarakak, warszawikia.com, Licencja: CC BY-SA 2.5
Warszawskie metro, stacja Wawrzyszew
Switch-bifurcation of dual gauge rail near Jindrichuv Hradec.jpg
Autor: Saša Káldy, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Switch-bifurcation of dual gauge rail near Jindřichův Hradec
Narrow gauge pl.jpg
Autor: Augiasz, Licencja: CC BY 2.5
Tory o rozstawie 750 mm na Nałęczowskiej Kolei Dojazdowej
Derde rail.jpg
Derde rail bij metrostation Amsterdam Zuid.