Torpedowce typu Dryzki

Torpedowce typu Dryzki

Okręt-muzeum Dryzki
Kraj budowy	Francja
Użytkownicy	Bułgaria  ZSRR
Stocznia	Schneider, Chalon-sur-Saône
Wejście do służby	1908
Wycofanie	1954
Zbudowane okręty	6
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	97 t
Długość	38 m
Szerokość	4,4 m
Zanurzenie	2,6 m
Napęd	2 kotły parowe, 1 maszyna parowa o mocy ind. 1900 KM, 1 śruba
Prędkość	26 węzłów
Zasięg	500 Mm
Załoga	23-30
Uzbrojenie	2 działa 47 mm 3 wyrzutnie torpedowe 450 mm (stan początkowy)

(c) Timon Zingg, CC BY-SA 3.0

Okręt-muzeum „Dryzki” od rufy

Oblodzona nadbudówka dziobowa torpedowca od frontu (widoczne wycieraczki szyb)

Torpedowce typu Dryzki (bułg. Дръзки) – seria sześciu bułgarskich torpedowców, zbudowanych we Francji na początku XX wieku, używanych w składzie Marynarki Wojennej Bułgarii podczas I wojny bałkańskiej i obu wojen światowych. Aż do końca II wojny światowej stanowiły trzon marynarki bułgarskiej. Jeden torpedowiec został zachowany w Warnie jako okręt muzeum „Dryzki”.

Budowa

Umowę na zbudowanie dla floty bułgarskiej pierwszych trzech torpedowców zawarto z zakładami Schneider et Cie w Chalon-sur-Saône, specjalizującymi się w budowie takich jednostek, 24 lutego 1904 roku. Okręty zostały zbudowane we Francji, a następnie przetransportowane w częściach do Bułgarii, w celu wyeliminowania przepływania uzbrojonych okrętów przez Bosfor, czego zakazywał traktat berliński, a nadto z uwagi na wciąż trwającą formalną zależność wasalną Księstwa Bułgarii od Turcji (do 1908 roku)^[1]. W kwietniu 1905 roku torpedowce zostały wysłane do Bułgarii, gdzie zostały zmontowane i zwodowane 23 sierpnia 1907 roku w Warnie^[1]. Pierwsze trzy jednostki, które otrzymały nazwy: „Dryzki”, (bułg. Дръзки), „Smeli” (Смели) i „Chrabri” (Храбри), ukończono i wcielono do służby 5 stycznia 1908 roku^[1].

W międzyczasie zamówiono 14 stycznia 1906 roku drugą partię trzech torpedowców, które zostały dostarczone do Warny w sierpniu 1907 roku^[1]. Otrzymały one nazwy: „Szumni” (Шумни), „Letjaszti” (Летящи) i „Strogi” (Строги). Wodowano je w sierpniu 1908 roku i wcielono do służby w sierpniu 1909 roku^[1].

Opis

Konstrukcja okrętów była typowa dla torpedowców budowy francuskiej. Miały one kadłub o zaokrąglonych burtach, przechodzących w pokład górny, lekko opadający ku burtom^[2]. Pokład dziobowy nie był podniesiony i również był mocno zaokrąglony w przekroju poprzecznym, opadający w kierunku dziobu (forma określana jako „skorupa żółwia”). Dziobnica była prawie pionowa i znajdował się w niej nad wodą zamykany klapą wylot stałej wyrzutni torpedowej, nieco nachylonej w dół. Okręty miały dwa kotły parowe wodnorurkowe Du Temple, zwrócone paleniskami naprzeciw siebie^[2]. Spaliny z kotłów były odprowadzane przez dwa niewysokie kominy. Maszyna parowa potrójnego rozprężania o mocy 1900 KM znajdowała się w przedziale za kotłami i napędzała jedną śrubę^[2]. Ster był zawieszony za śrubą, na stewie rufowej, ponadto okręty miały ster pomocniczy pod częścią dziobową^[2]. Nadbudówka dziobowa ograniczała się do niewielkiej sterówki^[2].

Główne uzbrojenie w postaci wyrzutni torpedowych kalibru 450 mm było rozlokowane w następujący sposób: jedna stała na dziobie i dwie na pokładzie rufowym w jednym obrotowym aparacie torpedowym (z rurami obok siebie, lecz skierowanymi w przeciwnych kierunkach)^[2]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiły pierwotnie 2 działa kalibru 47 mm Schneider umieszczone na burtach na śródokręciu^[3][a].

Służba i modernizacje

Torpedowce były pierwszymi pełnowartościowymi okrętami bułgarskiej marynarki, po krążowniku torpedowym „Nadeżda” i przez dłuższy czas stanowiły trzon floty Bułgarii. W zimie, przy zalodzeniu portu w Warnie, mogły być wyciągane w celu zimowania na ląd po zbudowanych pochylniach^[1].

Pierwszym konfliktem, w jakim wzięły udział, była I wojna bałkańska w latach 1912–1913. W jej trakcie podejmowały kilka bezskutecznych prób ataków torpedowych na tureckie okręty atakujące bułgarskie wybrzeże. Wieczorem 20 listopada 1912 „Letjaszti”, „Smeli”, „Strogi” i „Dryzki” zostały wysłane z Warny w celu przechwycenia dwóch egipskich statków transportowych, pod dowództwem kapitana II rangi Dimitra Dobrewa na „Letjasztym”^[1]. „Dryzki” był dowodzony przez miczmana Georgi Kupowa. Po północy 21 listopada zespół natknął się na turecki krążownik pancernopokładowy „Hamidiye” w eskorcie dwóch kontrtorpedowców „Bekefsan” i „Yarhisar”^[4] około 32 mile morskie od Warny^[5]. O godzinie 0:43 bułgarskie okręty przystąpiły do ataku w szyku torowym, odpalając po jednej torpedzie, pierwszy „Letjaszti”. Pierwsze trzy okręty nie trafiły, lecz „Dryzki”, będąc ostatnim okrętem, odpalił torpedę z odległości ok. 100 m, która trafiła „Hamidiye” w prawą burtę, uszkadzając go^[4]. Następnie, bułgarskie okręty uniknęły kontrataku kontrtorpedowców i powróciły do Warny. Akcja ta była największym sukcesem w dziejach małej marynarki bułgarskiej^[4].

Bułgarskie torpedowce nie brały aktywnego udziału w działaniach drugiej wojny bałkańskiej, podczas której zostały internowane w Sewastopolu^[6]. Wzięły następnie udział w I wojnie światowej. „Szumni” został utracony, a „Strogi” uszkodzony 11 września 1916 roku pod Warną na rosyjskich minach^[3][7][b], postawionych przez okręt podwodny „Krab”^[8]. W połowie października 1916 roku okręty wyposażono w tory do stawiania 6 min i 18/19 października stawiały one obronną zagrodę minową pod Durankułakiem^[3]. Po przegranej przez państwa centralne wojnie, w październiku 1918 okręty zostały zarekwirowane przez Francuzów^[6][3]. „Letjaszti” wówczas zatonął na podwodnej skale 28 listopada 1918^[6] (według innych publikacji, latem 1919^[3]).

W 1920 roku okręty zostały zwrócone władzom bułgarskim. Zostały rozbrojone i wyposażone w trały, uczestnicząc w rozminowywaniu wód bułgarskich w latach 1923-24^[3]. Ponieważ Bułgaria nie mogła posiadać marynarki wojennej, okręty zostały następnie przystosowane do roli patrolowców służby handlowo-policyjnej^[3]. Faktycznie były uzbrajane w wyrzutnie torpedowe do celów ćwiczeń^[7]. Pozostające w służbie cztery okręty zostały zmodernizowane w 1934 roku – przywrócono im uzbrojenie w dwie wyrzutnie torped na pokładzie i zamontowano dwa niemieckie pojedyncze półautomatyczne działka 37 mm C/30 w osi symetrii okrętu^[7][c]. W 1936 roku otrzymały litery rozpoznawcze na dziobie: „Dryzki” – Д, „Smeli” – С, „Chrabri” – ХР i „Strogi” – СТ^[3].

Podczas II wojny światowej, będąc już przestarzałe, były używane jako patrolowce i do eskorty konwojów przybrzeżnych, w składzie 1. półdywizjonu Flotylli Torpedowej^[3]. W 1942 roku torpedowce ponownie otrzymały starsze działka 47 mm w miejsce działek 37 mm, nadto dodano dwa karabiny maszynowe 7,92 mm^[7][6]. Wyposażono je też w dalmierze o bazie 0,7 m i bomby głębinowe^[7].

15 października 1942 roku „Dryzki” zatonął w porcie warneńskim na skutek wybuchu prochu. Został następnie podniesiony i wyremontowany^[3]. 19 maja 1943 podczas sztormu między Warną a Burgas zatonął „Smeli”^[7]. Zginęło 15 marynarzy, a okręt następnie podniesiono i wyremontowano^[3].

We wrześniu 1944 okręty zostały zajęte przez wojska radzieckie, po czym 20 października 1944 „Smeli” i „Strogi” zostały przejęte przez marynarkę ZSRR pod nazwami odpowiednio „Inguł” i „Wyczegda” („Ингул” i „Вычегда”)^[3] (według innej wersji, „Chrabri” to „Inguł”^[7]). Pozostałe dwa torpedowce z uwagi na gorszy stan były używane przez marynarkę radziecką tylko jako strażnicze^[3]. W lipcu 1945 wszystkie zostały zwrócone Bułgarii^[7]. W 1954 roku okręty wycofano ze służby^[7]. „Dryzki” został wycofany i przekształcony na ćwiczebny okręt-cel. Przed 45. rocznicą storpedowania „Hamidye” zdecydowano upamiętnić ten najsłynniejszy okręt w historii bułgarskiej floty, lecz w tym czasie „Dryzki” był już pocięty na części do złomowania^[5]. Ostatecznie komin, działo i drobniejsze części „Dryzkiego” zamontowano na bliźniaczym okręcie „Strogi”, który, 21 listopada 1957 roku, w rocznicę storpedowania „Hamidiye”, wystawiono na lądzie do zwiedzania jako eksponat Muzeum Marynarki Wojennej w Warnie – okręt muzeum „Dryzki”^[5][3].

Dane techniczne

• wyporność: 97 t
• wymiary:
  • długość: 38 m
  • szerokość: 4,4 m
  • zanurzenie 2,6 m
• siłownia: 2 kotły parowe, 1 pionowa maszyna parowa potrójnego rozprężania o mocy indykowanej 1900 KM; 1 śruba napędowa^[6]
• prędkość maksymalna: 26 węzłów
• zasięg: 500 Mm
• zapas paliwa: 10,5 t węgla
• załoga: 23-30

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Maciej Sobański: Flota bułgarska na początku dwudziestego wieku w: „Okręty Wojenne” nr 15.
• Миноносци тип „Дръзки” (bułg.).
• S.W. Patjanin, M.S. Barabanow: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, „Morskaja Kampanija” nr 3/2007, Moskwa (ros.).
• Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway's All The World's Fighting Ships 1906-1921. Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Атаката на торпедоносеца „Дръзки” срещу турския крайцер „Хамидие” през Балканската война. varna.info.bg. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-11)]. – Atak na „Hamidiye” (bułg.)