Torpedowce typu Sleipner

Typ Sleipner
Ilustracja
KNM „Æger” (lub „Sleipner”) podczas prób[a]
Kraj budowy

 Norwegia

Użytkownicy

 Norweska KMW (6)
 Kriegsmarine (4)

Stocznia

Główna Stocznia Marynarki, Horten (5)
Stocznia Mechaniczna, Fredrikstad (1)

Wejście do służby

1937–1940

Wycofanie

1959

Zbudowane okręty

6

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

597 ts standard
708 t pełna

Długość

74,3 m

Szerokość

7,8 m

Zanurzenie

2,1 m

Napęd

2 turbiny parowe o mocy łącznej 12 500 KM, 3 kotły parowe, 2 śruby

Prędkość

32 w.

Zasięg

3500 Mm przy 15 w.

Załoga

75

Uzbrojenie

• stan początkowy:
3 działa 102 mm L/40 (3×I)
1 działko plot 40 mm
2 wkm 12,7 mm
2 wt 533 mm (1×II)
2 mbg, bg

Torpedowce typu Sleipner – seria norweskich okrętów z okresu II wojny światowej i powojennego, składająca się z sześciu okrętów. Klasyfikowane oryginalnie jako niszczyciele, w rzeczywistości odpowiadały klasie torpedowców. Od 1937 roku do kampanii norweskiej w 1940 roku do służby w marynarce Norwegii weszły cztery okręty. Po upadku Norwegii, dwa zdobyte i dwa nowo ukończone okręty wcielono do niemieckiej Kriegsmarine, natomiast jeden po ucieczce operował z portów brytyjskich. Pięć okrętów przetrwało wojnę, po której powróciły do marynarki norweskiej, przeklasyfikowane na fregaty. Wycofano je ze służby do 1959 roku.

Historia

W trakcie I wojny światowej, podczas której Norwegia pozostawała neutralna, oraz przez dłuższy czas po jej zakończeniu, niewielka norweska marynarka wojenna z przyczyn finansowych i politycznych nie zamawiała dalszych okrętów. Dopiero na początku lat 30. zdecydowano zbudować nowe niszczyciele, po około 25 latach od skonstruowania poprzednich niszczycieli typu Draug, które pochodziły z początku XX wieku i były już całkowicie przestarzałe[1]. Zdecydowano zbudować jak najmniejsze, a przez to najtańsze okręty, zachowując możliwie silne uzbrojenie[2]. Dlatego typ Sleipner, chociaż klasyfikowany jako niszczyciel (norw. jager), faktycznie odpowiadał wielkością i charakterystykami nowo budowanym na świecie torpedowcom, i tak też jest często określany w literaturze[2][3]. Mimo przerwy w projektowaniu nowych okrętów, Norwegowie zdołali samodzielnie zaprojektować udane i oryginalne okręty, aczkolwiek ich możliwości bojowe były limitowane ich wielkością[2]. Dla zmniejszenia masy kadłuba i siłowni zastosowano kadłub o nowocześniejszym podłużnym układzie wiązań i kotłownię o wyższym ciśnieniu pary oraz zrezygnowano z podwójnego dna[2]. Mimo mniejszych rozmiarów, kadłub zachował jednak podział na liczne poprzeczne przedziały wodoszczelne[2]. Niszczyciele przeznaczone były przede wszystkim do obrony wybrzeża Norwegii, mimo to dysponowały sporym zasięgiem[1].

Stępkę pod budowę prototypowego okrętu „Sleipner”, który nadał nazwę typowi, położono w Głównej Stoczni Marynarki w Horten w 1933 roku, a drugiego („Æger”) w następnym roku[b]. Oba zwodowano w 1936 roku, kiedy też rozpoczęto budowę trzeciego okrętu („Gyller”)[1]. „Sleipner” wszedł jako pierwszy do służby w 1937 roku, dalsze dwa w ciągu dwóch kolejnych lat. Po zamówieniu i zbudowaniu pierwszych trzech okrętów, budowę kolejnych według zmodyfikowanego projektu – znanego też jako podtyp Odin – rozpoczęto w 1938 roku[c]. Ponieważ okazało się, że dążenie do umieszczenia silnego uzbrojenia na niewielkich jednostkach odbija się negatywnie na ich własnościach morskich i stateczności, zdecydowano odciążyć okręty drugiej serii, redukując uzbrojenie z trzech do dwóch dział[2]. Ich kadłuby wydłużono też o 2 metry, co pociągnęło niewielki wzrost wyporności[4][d]. Wszystkie okręty otrzymały nazwy postaci z mitologii nordyckiej (Sleipnir, Ägir, Odyn, Thor, Baldur), z wyjątkiem „Gyller” (pol. lśniący)[5]. Budowano je w Horten, z wyjątkiem „Tora”, zbudowanego w Stoczni Mechanicznej we Fredrikstad[1].

Kolejny typ niszczycieli norweskich Aalesund stanowił już powiększone okręty, o wyporności standardowej 1220 t i uzbrojeniu w cztery działa 120 mm, aczkolwiek stanowił rozwinięcie typu Sleipner. Budowę dwóch okrętów rozpoczęto w 1939 roku, lecz nie ukończono ich z powodu wybuchu wojny[2].

Okręty

Nazwa  Położenie stępkiWodowanieWejście do służby
I seria:
Sleipner1933, Horten07. 05. 19361937[4]
Æger1934, Horten25. 08. 19361938[4]
Gyller1936, Horten07. 07. 193801. 08. 1939[e]
II seria:
Odin1938, Horten17. 01. 193917. 09. 1939[4]
Tor1938, Fredrikstad09. 09. 193913. 06. 1940 (Niemcy → Tiger)[f]
Balder1938, Horten11. 10. 193926. 06. 1940 (Niemcy → Leopard)[4]

Opis

Sylwetka okrętów (z niemieckimi modyfikacjami uzbrojenia)

Architektura i konstrukcja

Wyporność standardowa okrętów pierwszej serii wynosiła 597 ts (ton angielskich), a pełna 708 ts (719 ton metrycznych)[4][g]. W drugiej serii wyporność standardowa wzrosła do 632 ts (brak informacji o wyporności pełnej w publikacjach)[4][h]. Długość między pionami okrętów pierwszej serii wynosiła 72 m, a całkowita 74,3 m, natomiast w przypadku drugiej serii parametry te wynosiły odpowiednio 74 m i około 76 m[2]. Szerokość kadłuba obu wersji sięgała 7,8 m, a średnie zanurzenie 2,1 m[6]. Według niektórych źródeł, maksymalne zanurzenie wynosiło 4,1 m[7]. Średnie zanurzenie typu Odin wynosiło 3 m[6].

Okręty miały typową architekturę i rozmiary dla torpedowców tego okresu. Kadłub miał podniesiony pokład dziobowy na niecałej 1/3 długości, o lekkim wzniosie i mało nachylonej dziobnicy[8]. Na pokładzie dziobowym znajdowało się działo dziobowe artylerii głównej oraz niewielkich rozmiarów nadbudówka z pomostem nawigacyjnym i bojowym. Bezpośrednio za nadbudówką był palowy, lekko pochyły maszt. Za uskokiem pokładu ciągnęła się przez całe śródokręcie wąska i niska pokładówka, na której były umieszczone, w kolejności: szeroki, pojedynczy komin z kołpakiem, podwójna wyrzutnia torpedowa, szczątkowy maszt rufowy, działko przeciwlotnicze 40 mm i drugie działo 102 mm[8]. Trzecie działo artylerii głównej znajdowało się na pokładzie rufowym, poniżej drugiego działa, umieszczonego w superpozycji[8]. Za działem tym był jeszcze dość długi wolny pokład rufowy, a kadłub kończył się łamaną pawężą (o kształcie szerokiego „V” od góry)[8]. Kadłub dzielił się na 12 poprzecznych przedziałów wodoszczelnych, nie miał podwójnego dna[9]. Załoga w służbie norweskiej składała się z 75 osób[7].

Uzbrojenie

Rufowe działa „Sleipnera” w pierwotnej postaci

Pierwotne uzbrojenie artyleryjskie stanowiły trzy pojedyncze armaty morskie Bofors kalibru 102 mm[i]. Działa miały długość lufy L/40 (40 kalibrów) i były osłonięte płytkimi maskami przeciwodłamkowymi. „Odin” i okręty jego podtypu były uzbrojone tylko w dwa działa 102 mm[4]. Uzbrojenie przeciwlotnicze stanowiło pojedyncze nowoczesne działko automatyczne 40 mm Bofors i dwa wkm 12,7 mm Colt[4][j].

Uzbrojenie torpedowe należało jednak ocenić jako dość słabe, składające się tylko z dwóch torped kalibru 533 mm (typowego dla niszczycieli) w podwójnej obrotowej wyrzutni na śródokręciu (jedynie na „Gyller” zastosowano dwie podwójne wyrzutnie)[7]. Uzbrojenie przeciw okrętom podwodnym stanowiły cztery zrzutnie bomb głębinowych[2], a według niektórych źródeł, także dwa miotacze bomb głębinowych[7]. Później uzbrojenie okrętów było modyfikowane w sposób opisany poniżej.

Napęd

Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych De Laval z przekładniami o mocy łącznej 12 500 KM, poruszające dwie śruby o średnicy 1650 mm[9]. Parę dla turbin dostarczały trzy kotły parowe Yarrow, o wysokim ciśnieniu 32 atmosfer[9]. Kotły były umieszczone w trzech przedziałach kotłowni, a turbiny za nimi, w dwóch przedziałach maszynowni[9]. Zapas paliwa płynnego wynosił 100 ts (102 t)[6].

Okręty tego typu rozwijały prędkość 30 węzłów[4][3], a według niektórych źródeł, maksymalnie 32 węzły[7]. Zasięg pływania wynosił 3500 Mm przy prędkości 15 węzłów[7][2][3] (według innych źródeł, 1500 Mm w tych warunkach[10]).

Służba w skrócie

W służbie norweskiej podczas II wojny światowej

W chwili wybuchu II wojny światowej w służbie znajdowały się tylko pierwsze trzy jednostki: „Sleipner”, „Æger” i „Gyller”, do których dołączył „Odin”. Brały one udział w patrolowaniu norweskich wód terytorialnych, eskortowaniu statków stron walczących utrzymujących handel z Norwegią oraz w strzeżeniu neutralności[11]. M.in. „Odin” eskortował na wodach norweskich 2 października 1939 polskie statki „Robur IV”, „Kromań”, „Wilno”, „Chorzów” i „Narocz” przedzierające się z Göteborga do Wielkiej Brytanii[1]. Dwa pozostałe torpedowce zwodowano we wrześniu i październiku 1939, lecz w chwili niemieckiego ataku na Norwegię pozostawały w stoczniach i były nieuzbrojone i niewyposażone. „Sleipner” i „Aeger” tworzyły 2. Dywizjon Niszczycieli, a „Gyller” i „Odin” – 3. Dywizjon[12]. 8 kwietnia 1940 „Odin” i „Gyller” ratowały rozbitków z niemieckiego transportowca wojska „Rio de Janeiro” zatopionego przez polski okręt podwodny ORP „Orzeł”[13]

Wrak „Ægera”
KNM „Sleipner” podczas II w. św.

Podczas niemieckiego ataku 9 kwietnia 1940 okręty były rozrzucone po poszczególnych portach: „Sleipner” w Kristiansund, „Æger” w Stavanger, „Gyller” w Kristiansand i „Odin” w pobliskim Marvika[12]. Tego dnia „Æger” zatrzymał pod Stavangerem niemiecki statek „Roda” (6780 BRT), wiozący ciężką broń dla niemieckich spadochroniarzy, który po ostrzelaniu wszedł na skały i zatonął[12]. Później tego samego dnia „Æger” jednak został zbombardowany przez niemieckie samoloty startujące ze zdobytego lotniska Sola, po czym wyrzucił się na brzeg wysepki Hundvåg pod Stavangerem (8 zabitych)[12]. Jeszcze podczas kampanii Niemcy zdjęli z niego uzbrojenie. Wrak został pocięty w 1948[12].

„Sleipner” od 11 kwietnia walczył z niemieckimi samolotami pod Kristiansundem, zestrzeliwując podczas kampanii prawdopodobnie cztery samoloty[14]. Szczególnie intensywnie był atakowany 25 kwietnia, doznając drobnych uszkodzeń od odłamków bomb[14]. 27 kwietnia, jako jeden z niewielu norweskich okrętów, „Sleipner” dotarł do Wielkiej Brytanii, gdzie wszedł w skład emigracyjnej alianckiej marynarki Norwegii. Jego trzy działa zamieniono tam następnie na dwa brytyjskie działa uniwersalne 102 mm Mk V, odciążając przy tym okręt (według części publikacji, miało to mieć miejsce już podczas remontu w maju–czerwcu 1940)[14]. Otrzymał także 2 lub 3 działka przeciwlotnicze 20 mm[14]. Ze znakiem taktycznym H48 służył jako okręt obrony przeciwlotniczej w Rosyth, a następnie od kwietnia 1941 do lutego 1944 służył do eskorty konwojów przybrzeżnych, łącznie eskortując ich 156 w ciągu 404 dni w morzu[14]. Z powodu wyeksploatowania i przejęcia nowszych okrętów od Brytyjczyków, 27 lutego 1944 został odstawiony do rezerwy[14].

Podczas niemieckiego ataku „Gyller” 9 kwietnia zatopił artylerią pod Kristiansandem niemiecki statek handlowy „Seattle” (7369 BRT), lecz po kapitulacji sił norweskich, wraz z „Odinem” został zdobyty przez Niemców[14]. Nieukończony „Balder” został zdobyty w Horten, a „Tor” został przez Norwegów samozatopiony we Fredrikstadzie, lecz już 16 kwietnia został podniesiony przez Niemców i oba zostały przez nich następnie ukończone[14].

W służbie niemieckiej

„Gyller” i „Odin” zostały przejęte przez Niemców 11 kwietnia 1940 w Kristiansandzie, po czym odpowiednio 20 i 23 kwietnia weszły do niemieckiej służby jako „Löwe” i „Panther”[9]. „Tor” po podniesieniu i remoncie wszedł do służby 13 czerwca 1940 jako „Tiger”, a „Balder” po ukończeniu, 26 lipca 1940 jako „Leopard”[9]. Weszły one do służby jako torpedowce, otrzymując nazwy drapieżników, jak wcześniejsze niemieckie torpedowce (lew, pantera, tygrys, leopard)[15]. Utworzyły one 7. Flotyllę Torpedowców i były używane do grudnia 1940 do zadań eskortowych w Skagerraku i Kattegacie[14]. Okręty zmodyfikowano, usuwając działo 102 mm nr 2 (w przypadku okrętów je posiadających) i montując działko przeciwlotnicze 20 mm[14]. Według części źródeł, przystosowano je także do stawiania 24 min[14]. 1 stycznia 1942 roku wycofano je do zadań pomocniczych – jako poławiacze torped ćwiczebnych 27. Flotylli Okrętów Podwodnych w Gdyni[9][k].

W latach 1941–1942 dalej zmodyfikowano ich uzbrojenie, usuwając dziobowe działo nr 1 i wyrzutnie torped oraz zwiększając liczbę działek przeciwlotniczych 20 mm do trzech (jeden dwuwyrzutniowy aparat torpedowy zachował tylko „Löwe”, który od początku jako jedyny miał dwa aparaty torpedowe)[14]. Według innych źródeł jednak, od początku 1941 roku uzbrojenie zmieniono im na jedno niemieckie działo 105 mm o długości lufy L/45, jedno działko plot 37 mm i dwa działka plot 20 mm (na „Panther” – 4), bez wyrzutni torped i min[9]. Załoga w niemieckiej służbie wynosiła 86–88 osób[9].

Okręty służyły na Bałtyku do maja 1945 roku, uczestnicząc pod koniec wojny w ewakuacji niemieckiej ludności na zachód. „Löwe” eskortował 30 stycznia 1945 statek „Wilhelm Gustloff”, a po jego storpedowaniu przez okręt podwodny S-13, bezskutecznie próbował atakować ten okręt, a następnie uratował 252 rozbitków ze statku[5]. W chwili zakończenia wojny okręty znajdowały się w Niemczech i Danii, po czym, wraz ze „Sleipnerem”, powróciły jeszcze w maju 1945 roku do Norwegii[5].

W służbie norweskiej powojennej

KNM „Gyller” jako fregata w 1953

19 września 1946 nadano okrętom numery taktyczne od L01 do L05 (w kolejności: „Sleipner”, „Gyller”, „Odin”, „Tor”, „Balder”), a w latach 1952–1954 numery NATO: F300 – F304[5]. W 1951 roku okręty przeklasyfikowano na fregaty, a następnie w latach 1952-55 zmodernizowano, przezbrajając je w trzy działa kalibru 76 mm, 2 działka plot 40 mm, 2 wkm 12,7 mm i 4 miotacze (lub zrzutnie) bomb głębinowych, bez uzbrojenia torpedowego[16]. Artyleria główna była uniwersalna[5]. Załoga okrętów uległa zwiększeniu do 104 osób[16]. Nie były już jednak intensywnie używane z uwagi na zużycie mechanizmów i wycofano je w 1959, po czym złomowano[5].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ W niektórych źródłach (Kaczmarek 1994 ↓, s. 52, W. Supiński, L. Błaszczyk: Okręty wojenne 1900-1966, Warszawa 1967, s.197) zdjęcie to jest opisane jako „Sleipner” podczas prób odbiorczych.
  2. ↑ W literaturze brak jest, z nielicznymi wyjątkami, dokładnych dat położenia stępki i wejścia do służby norweskiej okrętów tego typu (np. Daszjan 2005 ↓, s. 13, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Whitley 1997 ↓, s. 220–221, Conway’s... 1980 ↓, s. 379–380).
  3. ↑ Podtyp (grupa) Odin w Daszjan 2005 ↓, s. 13. W części literatury okręty grupy Odin nie są w ogóle odróżniane (np. Kaczmarek 1994 ↓, s. 56), albo są określane w ogóle jako odrębny typ Odin (Whitley 1997 ↓, s. 221, Conway’s... 1980 ↓, s. 380).
  4. ↑ W części publikacji podtyp Odin w ogóle nie jest wyodrębniany pod kątem innych wymiarów i wyporności (np. Kaczmarek 1994 ↓, s. 56).
  5. ↑ Data wodowania 7 lipca 1938 roku według Whitley 1997 ↓, s. 220 i Conway’s... 1980 ↓, s. 379. Według innych publikacji, 7 sierpnia 1938 roku (Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13). Datę wejścia do służby 1 sierpnia 1939 roku podaje precyzyjnie tylko Whitley.
  6. ↑ Whitley 1997 ↓, s. 95, 221 i Conway’s... 1980 ↓, s. 379 podaje wodowanie 9 września 1939, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 i Daszjan 2005 ↓, s. 13 – 7 września 1939.
  7. ↑ Według innych danych, wyporność standardowa 590 ts, pełna 735 t (Kaczmarek 1994 ↓, s. 56).
  8. ↑ Daszjan 2005 ↓, s. 13 podaje również wyporność pełną II serii – 719 t, lecz wartość ta budzi wątpliwości, gdyż jest niewiele większa od wyporności pełnej I serii, a zarazem równa jej wyporności pełnej wyrażonej w tonach metrycznych (wg Whitley 1997 ↓, s. 220). Pierwsza seria miała wyporność pełną 708 ts (719 t), a wyporność standardowa podtypu Odin była o 35 ts (36 t) większa, stąd wyporność pełna mogła wzrosnąć o podobną wartość.
  9. ↑ Kaliber 102 mm według Whitley 1997 ↓, s. 220–221, Conway’s... 1980 ↓, s. 379 i Tony DiGiulian: Naval Guns of Norway. NavWeaps. [dostęp 2020-07-15]. (ang.).. Część literatury podaje zaokrąglony kaliber 100 mm (Kaczmarek 1994 ↓, s. 52; Daszjan 2005 ↓, s. 13)
  10. ↑ Według odosobnionych danych, „Odin” zamiast działka 40 mm miał działko 20 mm, a wkm-y 12,7 mm miały tylko „Sleipner” i „Æger” (Kaczmarek 1994 ↓, s. 56).
  11. ↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 54 sugeruje, że okręty służyły jako poławiacze torped już po grudniu 1940.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Kaczmarek 1994 ↓, s. 52.
  2. ↑ a b c d e f g h i j Daszjan 2005 ↓, s. 12-13
  3. ↑ a b c Conway’s... 1980 ↓, s. 379–380
  4. ↑ a b c d e f g h i j Daszjan 2005 ↓, s. 13; Whitley 1997 ↓, s. 220–221
  5. ↑ a b c d e f Kaczmarek 1994 ↓, s. 55.
  6. ↑ a b c Whitley 1997 ↓, s. 220-221.
  7. ↑ a b c d e f Kaczmarek 1994 ↓, s. 56.
  8. ↑ a b c d Na podstawie rysunków Kaczmarek 1994 ↓, s. 57.
  9. ↑ a b c d e f g h i Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95.
  10. ↑ Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
  11. ↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 52–53.
  12. ↑ a b c d e Kaczmarek 1994 ↓, s. 53.
  13. ↑ Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL1940, Part 2 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 2010-11-02].
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
  15. ↑ Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 64–66.
  16. ↑ a b Jane’s Fighting Ships 1953-54. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1953, s. 271. (ang.).

Bibliografia

  • A.W. Daszjan. Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii). „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/, 2005. (ros.). 
  • Rafał Kaczmarek. Norweskie niszczyciele typu „Sleipner”. „Okręty Wojenne”. Nr 12, s. 52–57, 1994. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. 
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Bd. 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. München: Bernard & Graefe, 1999. ISBN 3-7637-4801-6. (niem.).
  • M.J. Whitley: Zerstörer im Zweiten Welkrieg. Stuttgart: Motorbuch Verlag, 1997, s. 220–221. ISBN 3-613-01426-2. (niem.).
  • Jane’s Fighting Ships 1953-54. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1953. (ang.).
Torpedowce (niszczyciele) typu Sleipner
Podtyp Sleipner
Podtyp Odin
W służbie niemieckiej

Media użyte na tej stronie

HNoMS Sleipner (1937).jpg
The Norwegian Sleipner class destroyer HNoMS Sleipner (published in Jane's Fighting Ships as 1937 official Sleipner photograph. Some publications identify it as HNoMS Æger, but the name Sleipner is on a board under bow turret)
Sleipner ONI-204-124cr.JPG
Sylwetka norweskiego torpedowca typu Sleipner według amerykańskiego wywiadu marynarki
Flag of Norway, state.svg

The state flag of Norway. (See also the image of the national flag of Norway.)

The proportions of the state flag are 27:16, or 6:1:2:1:6:11 horizontally and 6:1:2:1:6 vertically.
The Royal Navy during the Second World War A898.jpg
The Royal Navy during the Second World War
Two of the 4 inch gun crews at practice on board HNMS SLEIPNER a Norwegian destroyer working with the British navy.
HNoMS Gyller May 1953.jpg
The Royal Norwegian Navy warship HNoMS Gyller after her conversion from destroyer to frigate.