Torpedowce typu Tb 82 F

Torpedowce typu Tb 82F

Tb 83F
Kraj budowy	Austro-Węgry
Użytkownicy	K.u.K. Kriegsmarine (16)  Rumunia (3)  Królestwo SHS (4)  Marinha Portuguesa (6)  Wasilikon Naftikon (3)  Regia Marina (4)  MW ZSRR (1)  Kriegsmarine (1)  Hrvatska mornarica (1)
Stocznia	Hans Danubius w Porto Ré i Fiume
Wejście do służby	1915-1916
Wycofanie	lata 60. XX w
Zbudowane okręty	16
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	244 t projektowa 267 t pełna
Długość	58,8 m
Szerokość	5,8 m
Zanurzenie	1,5 m
Napęd	2 turbiny parowe AEG-Curtiss o mocy łącznej 5000 KM, 2 kotły parowe Yarrow, 2 śruby
Prędkość	28 węzłów
Załoga	41
Uzbrojenie	2 działa 66 mm L/30 (2xI) 1 km 8 mm 4 wyrzutnie torped 450 mm (2xII) (stan początkowy)

Torpedowce typu Tb 82F – seria austro-węgierskich torpedowców z okresu I wojny światowej, licząca 16 jednostek. Służyły następnie w składzie marynarek wojennych wielu krajów śródziemnomorskich i czarnomorskich, podczas II wojny światowej i po niej.

Historia

Na początku drugiego dziesięciolecia XX wieku marynarka wojenna Austro-Węgier dysponowała pewną liczbą przestarzałych torpedowców, nie spełniających wymogu współpracy z zespołami floty. W związku z tym w marcu 1910 roku Komitet Techniczny Marynarki (Marinetechnisches Komiteé) opracował założenia techniczne dla nowych okrętów tej klasy. Był wśród nich wstępny projekt typu, określanego od przewidywanej wyporności jako 250-tonowy. Oficjalnie klasyfikowane jako torpedowce pełnomorskie (Hochsee-Torpedoboote), były faktycznie, przy swojej wielkości i uzbrojeniu, przeznaczone do działań przybrzeżnych^[1].

Okręty typu Tb 82 F były drugą serią 250-tonowych torpedowców, zaprojektowaną i zbudowaną w stoczni Danubius w Porto Ré (Kraljevica) i Fiume (Rijeka)^[2]. Wraz z okrętami zbliżonych typów Tb 74 T, budowanymi w stoczni Stabilimento Tecnico Triestino (STT) w Trieście i Tb 98 M z Cantiere Navale Triestino (CNT) w Monfalcone, były pierwszymi w cesarsko-królewskiej flocie okrętami tej klasy, wyposażonymi w napęd turbinowy^[1][3].

Torpedowce typu Tb 82 F różniły się od dwu pozostałych typów rodzajem zastosowanego napędu, w ich przypadku były to turbiny AEG-Curtiss, od typu Tb 74 T odróżniały się dodatkowo dwukominową sylwetką i dużymi wlotami nawiewników usytuowanymi za drugim kominem a nie przed nadbudówką^[1][3]. Zamówienie na serię czterech okrętów złożono w stoczni Danubius w 1913 roku^[2]. Początkowo miała ona zbudować tylko cztery okręty, a dalsze o numerach 86−100 miały być zbudowane w stoczni Marynarki w Poli, lecz na skutek interwencji węgierskiego Ministerstwa Handlu zlecono ostatecznie stoczni Danubius budowę 16 jednostek, po obniżonej o około 10% cenie. Pozostałe 4 okręty, typu Tb 98 M, zbudowała stocznia CNT w Monfalcone (oprócz innych turbin, odróżniały się one od torpedowców Danubiusa dłuższym pokładem dziobowym)^[3].

Okręty nosiły skrót SM Tb (Seiner Majestät Torpedoboot − torpedowiec Jego Cesarskiej Mości) i numer od 82 do 97, z dodatkową literą F, oznaczającą stocznię w Fiume. Od 21 maja 1917 usunięto literę F, pozostawiając jedynie numery^[4].

Okręty

Główne źródło:^[3]

Opis

"Naluca", dawny Tb 82F, w kamuflażu z okresu II w.św.

Torpedowce typu Tb 82 F miały architekturę typową dla okrętów tej klasy z okresu I wojny światowej. Miały wysmukły kadłub, z podniesionym pokładem dziobowym na niecałej 1/5 długości kadłuba i prostą dziobnicą. Na pokładzie dziobowym znajdowało się jedno działo, a drugie na rufie. Przedni dwuwyrzutniowy obrotowy aparat torpedowy umieszczony był w "studni" za uskokiem pokładu, a przed nadbudówką, na pokładzie górnym. Niewielka nadbudówka miała charakterystycznie wysunięte do przodu i na boki górne piętro, mieszczące pomost bojowy, a za nim platformę reflektora i maszt. Dalej, na niskiej pokładówce nad siłownią, ciągnącej się przez całe śródokręcie, umieszczone były kolejno dwa lekko pochylone kominy (przedni nieco grubszy), łodzie okrętowe, maszt rufowy z żurawiem do łodzi oraz rufowy aparat torpedowy. Okręty miały pojedynczy ster, zawieszony na pionowej stewie rufowej i wystający do tyłu poza kadłub.

Siłownia składała się z dwóch kotłów parowych wodnorurkowych typu Yarrow oraz dwóch turbin parowych AEG-Curtiss, napędzających dwie śruby. Moc nominalna wynosiła 5000 KM, lecz maksymalna dochodziła do 6000 KM^[2]. Zapas paliwa obejmował 20,2 tony węgla i 31 ton ropy i był większy, niż w okrętach typu Tb 74 T, co pozwalało uzyskać większy zasięg^[1]. Prędkość maksymalna wynosiła 28−29 węzłów^[1] (podczas II wojny światowej realnie ok. 20 węzłów^[2]).

Uzbrojenie początkowo stanowiły dwie pojedyncze armaty morskie kal. 66 mm (nominalnie 7 cm) o długości lufy L/30 (30 kalibrów), jeden przeciwlotniczy km Schwarzlose kal. 8 mm oraz cztery wyrzutnie torped kalibru 450 mm w dwóch podwójnych aparatach. Od 1917 roku rufową armatę 66 mm mocowano na podstawie umożliwiającej prowadzenie ognia do celów powietrznych^[1]. W poszczególnych państwach okręty te bywały później przezbrajane.

Służba w skrócie

Austro-Węgry

Torpedowce typu Tb 82F okazały się udanym i długowiecznym typem okrętów^[2]. Weszły do służby w marynarce Austro-Węgier między lipcem 1915 a grudniem 1916. Służyły bojowo na Adriatyku podczas I wojny światowej, m.in. ubezpieczając siły floty lub ostrzeliwując wybrzeże włoskie. Wszystkie okręty przetrwały wojnę.

Po wojnie, wraz z likwidacją marynarki Austro-Węgier, zostały rozdzielone pomiędzy zwycięskie państwa w ramach reparacji lub sprzedane (wraz z torpedowcami pozostałych grup typu 250-tonowego: Tb 74T i Tb 98 M).

Jugosławia, Włochy, Niemcy

Cztery okręty tego typu otrzymała Jugosławia (Tb 87, 93, 96, 97), oznaczone T-5, T-6, T-7 i T-8. W kwietniu 1940 wszystkie zostały zdobyte przez Włochy i wcielone do marynarki włoskiej pod dotychczasowymi nazwami. Po kapitulacji Włoch, T-5 przedostał się wraz z większą częścią okrętów Regia Marina na Maltę, T-8 został zatopiony przez niemieckie lotnictwo 10 września 1943, a T-6 samozatopiony przez załogę następnego dnia w pobliżu Cesenatico^[1][3]. T-7 został zdobyty przez Niemców w Szybeniku i wcielony do służby jako TA-34^[10] (według innych źródeł nowe oznaczenie nie było formalnie nadane, ponieważ okręt znajdował się w stanie nie nadającym się do służby^[1]). W lutym 1944 został przekazany marynarce Niepodległego Państwa Chorwackiego jako T-7, po czym zatopiony przez brytyjskie ścigacze 25 czerwca 1944^[12]. Jedynie T-5 przetrwał wojnę i służył w powojennej Jugosławii pod nazwą "Cer" aż do 1963 roku^[3].

W jugosłowiańskiej służbie zamieniono armaty na działa uniwersalne 66 mm L/45 Skoda i dodano drugi karabin maszynowy, załogę stanowiły 52 osoby^[2].

"Smeul" podczas II wojny św.

Rumunia, ZSRR

Trzy okręty otrzymała Rumunia: Tb 82-84, otrzymały one nazwy "Naluca", "Smeul" i "Fulgerul". Ten ostatni zatonął już 8 lutego 1922 w Bosforze podczas sztormu w trakcie rejsu do Rumunii. Pozostałe dwa służyły podczas II wojny światowej. "Naluca" został zatopiony przez radzieckie lotnictwo 22 sierpnia 1944, natomiast "Smeul" pomiędzy wrześniem 1944 a październikiem 1945 służył w marynarce ZSRR jako patrolowiec pod nazwą "Toros". Po zwróceniu Rumunii, służył do końca lat 60^[6].

W rumuńskiej służbie, na początku II wojny światowej zamieniano rufową armatę 66 mm na pojedyncze działko przeciwlotnicze 37 mm C/30 L/83, dodano następnie działko plot 20 mm C/38 i przystosowano okręty do celów eskortowych, montując 4 miotacze i 2 zrzutnie bomb głębinowych. W toku wojny zdjęto wyrzutnie torpedowe^[6].

Grecja

Trzy okręty otrzymała również Grecja: Tb 92, 94, 95, przemianowane na "Panormos", "Proussa" i "Pergamos". Pierwszy z nich zatonął 11 marca 1928 na skałach. Pozostałe służyły podczas II wojny światowej − "Proussa" został uszkodzony przez lotnictwo 4 kwietnia 1941, po czym zatopiony, a "Pergamos" został samozatopiony podczas remontu w Salaminie 25 kwietnia 1941^[8]

Na okrętach greckich zamieniono uzbrojenie na jedną armatę 66 mm, jedno działko przeciwlotnicze 37 mm na rufie oraz dwie pojedyncze wyrzutnie torped 533 mm^[8].

Portugalia

Najwięcej okrętów typu Tb 82F – sześć, otrzymała w ramach reparacji Portugalia (Tb 85-86 i 88-91)^[13]. Zostały one nazwane odpowiednio: "Zezere", "Ave", "Cavado", "Sado", "Liz", "Mondego". Jednakże, "Zezere" i "Cavado" nie zdołały wejść do czynnej służby, gdyż 29 grudnia 1921 zatonęły podczas holowania między Tunisem a Algierem. Pozostałe 4 wycofano w latach 1934−1940^[3].

Przypisy

Bibliografia

• (ang.) Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway's All The World's Fighting Ships 1906-1921. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1985, ss. 339-340. ISBN 978-0-87021-907-8.
• (ros.) S.W. Patjanin, M.S. Barabanow: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, Morskaja Kampania 3/2007, Moskwa.
• (niem.) Z. Freivogel: Kriegsmarine in der Adria 1941-1945, Marine-Arsenal Band 40, Podzun-Pallas-Verlag, 1998, ISBN 3-7909-0640-9