Torskie

Torskie
Торське
Ilustracja
Dom kultury w Torskiem
Państwo

 Ukraina

Obwód

tarnopolski

Rejon

zaleszczycki

Powierzchnia

28,48 km²

Wysokość

265 m n.p.m.

Populacja (2001)
• liczba ludności


843[1]

Nr kierunkowy

+380 3554

Kod pocztowy

48642

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Torskie”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia48°45′49″N 25°40′57″E/48,763611 25,682500
Portal Ukraina

Torskie (ukr. Торське, ros. Торское) – wieś na Podolu, na Ukrainie, w rejonie zaleszczyckim obwodu tarnopolskiego. Siedziba rady wiejskiej, wspólnej ze wsiami Kluszka i Jakubówka.

Położenie geograficzne, warunki naturalne

Wieś łańcuchowa w centrum rejonu zaleszczyckiego. Położona w dolinie rzeczki Ługa (ros. Луча, ukr. Потічок), północnym dopływie Dniestru, na podwyższonym obszarze płaskowyżu podolskiego podzielonym na trzy części płytkimi jarami. Podstawowe składniki gleby to lessy wapienne i glinki lessowe[2]. Półtora kilometra na północny wschód od wsi znajdują się użytkowe złoża wapienia[3].

Liczne lasy w okolicy, zwłaszcza na zachód i pd.-zachód w stronę Dniestru.

Znajduje się tu stacja kolejowa Torskie, położona na linii Biała Czortkowska – Zaleszczyki – Stefaneszty.

Pobliskie miejscowości

NazwaKm w linii prostejOdl. drogowa w kmKierunek geograficzny
Czerwonogród810.2pn.-zach.
Czortków28.935.8pn.
Horodnica8.741.4pd.-zach.
Jagielnica20,3724.8pn.
Jakubówka1.53.2pn.-zach.
Kluszka2.74.5pd.-zach.
Słone7,211.3pn.
Tarnopol88113pn.
Tłuste10.413pn.-wsch.
Uścieczko6.19.1zach.
Zaleszczyki1314.5pd.

Historia

Czasy I Rzeczypospolitej

Pierwsza wzmianka historyczna w 1440 r.[3] Pod koniec 16 w. Torskie należało do kilku spokrewnionych ze sobą rodzin polskich i ruskich[4]. Znajdował się tam wówczas murowany zamek z wieżami, zniszczony podczas I wojny światowej[5]. Jesienią 1648 r., w trakcie powstania Chmielnickiego chłopi z Torskiego pod przywództwem Pietrasza wyruszyli przeciw zamkowi w Czerwonogrodzie[3].

Zabór austriacki

Na przełomie 18 i 19 w. założono we wsi cmentarz wspólny dla katolików rzymskich i greckich[5].

W 1880 r. w Torskiem były 352 domostwa, 1822 mieszkańców, w tym 1455 wyznania greckokatolickiego, 307 rzymskokatolickego, 60 mojżeszowego; według narodowości: 1519 Ukraińców, 289 Polaków 13 Niemców. We wsi znajdowała się szkoła jednoklasowa[2]. W końcu XIX w. działały tu towarzystwa: Proswita (czytelnia założona w 1898 r., odnowiona w 1922 r. przez Zofię Łosiową)[3][6] i Sokił.

W 1898 r. przy nowo powstałej linii kolejowej Czortków – Zaleszczyki oddano do użytku przystanek kolejowy Torskie[7][8][9].

W Torskiem znajdował się majątek ziemski należący do rodziny Siemiginowskich[2]. Włodzimierz Siemiginowski wzniósł we wsi pod koniec XIX wieku kaplicę-grobowiec, która z czasem stała się kaplicą mszalną, gdzie okazjonalnie kapłani z parafii w Uścieczku sprawowali nabożeństwa, a która została zlikwidowana po II wojnie światowej[10]. Majątek Torskie przeszedł z czasem na Władysława Rostworowskiego drogą małżeństwa z córką Włodzimierza Siemiginowskiego Zofią.

Czasy II Rzeczypospolitej

Za II Rzeczypospolitej, do 1945[11] Torskie należało do województwa tarnopolskiego, powiatu zaleszczyckiego.

Według spisu ludności z 1921 Torskie zamieszkiwały 2062 osoby, w tej liczbie 1048 wyznania greckokatolickiego, 554 rzymskokatolickiego, 58 mojżeszowego oraz dwie innych wyznań chrześcijańskich. Narodowość rusińską podało 1450 osób, polską 608, niemiecką 2, inną 2. Budynków mieszkalnych było 435[12].

Ostatnią właścicielką majątku Torskie była do 1939 r. córka Władysława Rostworowskiego, Zofia Łosiowa (1900–1962), która czyniła w nim udane próby uprawy winnej latorośli celem produkcji rodzimych win[13][14][15]. Zajmowała się także działalnością oświatową, m.in. zainicjowała w Torskiem ok. 1922 r. Kursy dla dorosłych, na dwóch poziomach kształcenia, które skupiały ok. 50 osób w wieku 16–20 lat narodowości polskiej i ukraińskiej[6].

Okres 1939–1945

W listopadzie 1939 r. w Torskiem polska organizacja podziemna KAWON zorganizowała etap trasy przerzutowej i kurierskiej z przez Horodnicę do Rumunii. W organizacji przerzutów udział brały dwie mieszkanki Torskiego: Koleta Dąbrowska ps. „Kola” i Maria Banasiówna. Pomocy udzielało im dwu miejscowych Ukraińców, dostarczających łodzie[16].

W lipcu 1940 r. ukraińscy nacjonaliści zamordowali w Torskiem Antoniego Sędziszewskiego, lat 35.

W 1941 pod okupacją niemiecka Torskie stało się siedzibą gminy w ramach podziału administracyjnego Generalnego Gubernatorstwa przyłączonej do powiatu czortkowskiego.

W lipcu 1941 r. proboszcz greckokatolicki Piotr Sawrij wzywał wiernych do mordowania Polaków. W 1943 r. zamordowano 3 osoby[17][18].

Blisko 65 mieszkańców Torskiego należało do OUN i UPA[19].

Pod koniec marca 1943 r. na teren powiatu czortkowskiego wkroczyła ponownie Armia Czerwona (23 marca – zajęcie Czortkowa).

W końcu października 1944 2 lub 3 sotnie UPA zamordowały w Torskiem 49 Polaków, Ukrainkę (żonę Polaka) oraz pięcioro dzieci polsko-ukraińskich; razem 55 osób; w tym w jednym domu matkę z trojgiem dzieci i sześcioro wnucząt oraz siedem dzieci sąsiadów – wszystkie 16 dzieci spalili żywcem w domu; ponadto matkę z czworgiem dzieci[20][21]. 27 listopada 1944 uprowadzili i prawdopodobnie zamordowali 27 Polaków[22]. W grudniu tego roku zginęło 14 osób, w tym diak greckokatolicki N. Kościuk, żonaty z Polką, który potępiał działania ukraińskich nacjonalistów[17]. Ogólna liczba osób zamordowanych w Torskiem przez członków OUN i UPA wyniosła 161, w tym 132 o ustalonych nazwiskach. Pięćset osób wypędzono. Spalono 112 zagród[23].

Zabytki i pomniki

  • zamek, wybudowany w XVII w.[24]
  • cerkiew greckokatolicka Zwiastowania Najświętszej Bogurodzicy 1842, fundacji Siemiginowskich.
  • na cmentarzu nagrobek z datą 1808, z rzeźbą przedstawiającą półleżącą kobietę wspartą o urnę. Przypuszczalnie Agnieszki z domu Siedliskiej, żony Stanisława Siemiginowskiego, wnuka malarza Jerzego Eleutera Siemiginowskiego, a dziadka Włodzimierza[5][25].
  • na cmentarzu grobowiec Maurycego Ziemowita Siemiginowskiego (1839-1891)[5].

Znane osoby związane z Torskiem

Bibliografia

  • Torskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 411.
  • Микола Дейкало: Історія Торського, на тлі якої вишитий літопис нашого краю, доля України. Заліщики: 1995.

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu tarnopolskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
  2. ↑ a b c Torskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 411.
  3. ↑ a b c d Тернопільский Енциклопедичний Словник. T. 3. Тернопіль: 2008, s. 462. ISBN 978-966-528-279-2. (ukr.).
  4. ↑ Leon Białkowski: Podole w XVI wieku. Rysy społeczne i gospodarcze. Warszawa: 1920, s. 13. wymienia: „Feliks Rajecki; Nastazya Feliksowa Grącka (z domu Torska); Stanisław Wołkowicki (którego ojcem by Mikołaj Wołkowicki dictus Kozak); Jan Grącki; Andrzej, Iwan, Prokop, Hieronim, Stanisław i Małgorzata Wasilowa Torscy; Domna Jakóbowa Rykaczowska; Anna Janowa Klicka, Anna Janowa Myliszowska wdowa”.
  5. ↑ a b c d Anna Sylwia Czyż: Nagrobek „Dobrej Pani Sąsiadki i naylepszey Matki ze wsi Torskie (dawny powiat zaleszczycki). W: Homo Creator et Receptor Artium. Księga pamiątkowa Księdzu Profesorowi Stanisławowi Kobielusowi ofiarowana. Małgorzata Wrześniak (red.). Warszawa: 2010, s. 321. ISBN 978-83-7072-654-6., przyp. 1.
  6. ↑ a b Sprawozdanie Tow. Czytelni Ludowych za rok 1921–1922. „Oświata Pozaszkolna”. 3 (1), s. 68, 1923. Wydział Oświaty Pozaszkolnej Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. 
  7. ↑ Marian Kałuski: Koleje w Małopolsce Wschodniej dziełem głównie Polaków. [w:] Bardzo Polski Lwów [on-line]. Polsko-Polonijna Gazeta Internetowa KWORUM, 2012-04-06. [dostęp 2013-06-30]. (pol.).
  8. ↑ Tadeusz Pelikan, Stanisław Pelikan: Tam na Podolu. Przewodnik. Opracowanie. [w:] Kresy. Kilka obrazów z naszej Pamięci [on-line]. [dostęp 2013-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (pol.).
  9. ↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”. 87 (183), s. 1, 1897-08-13. 
  10. ↑ Marian Skowyra: Kaplica-Mauzoleum Rodziny Siemiginowskich w Torskiem. [dostęp 2017-06-21]. (pol.).
  11. ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
  12. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 roku i innych źródeł urzędowych. T. 15: Województwo Tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1923, s. 23.
  13. ↑ Aleksander Chmura: b.t.. Boże Sieci, 2006-01-13. [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
  14. ↑ Wojciech Włodarczyk: Podole – kolebka polskiego winiarstwa. Vinisfera, 16-06-2009. [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
  15. ↑ M.J. Minakowski: Zofia Augusta Rostworowska h. Nałęcz (II). Genealogia potomków Sejmu Wielkiego. zi.7.42.probant [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
  16. ↑ Józef Juzwa,, Karol Zieliński. Nieznany szlak kuriersko-przerzutowy w Zaleszczykach 1939/1940. Cz. II. „Głosy Podolan”. 2009 (97), s. 26-27, listopad-grudzień 2009. Klub „Podole Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Płd. Wschodnich w Warszawie. ISSN 1507-9996. 
  17. ↑ a b Władysław Kubów: Terroryzm na Podolu. Warszawa: 2003, s. 86-90.
  18. ↑ Stanisław Woczeja: Sutanna umoczona we krwi. Stowarzyszenie Kresowian w Kędzierzynie Koźlu. [dostęp 2013-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-01)]. (pol.).
  19. ↑ Торське – найкраще село. [dostęp 2013-06-28]. (ukr.).
  20. ↑ adamkuz: W październiku 1944 we wsi Torskie pow. Zaleszczyki banderowcy zamordowali 49 Polaków. 2011-10-31. [dostęp 2013-06-26]. (pol.).
  21. ↑ Dymitr Bagiński: Galicja/Wołyń - październik 1944 (+ Legnica bis). 2009-11-02. [dostęp 2013-06-29]. (pol.).
  22. ↑ adamkuz o: Torskie pow. Zaleszczyki: banderowcy uprowadzili 27 Polaków, którzy zaginęli (27.11.1944). Genocidum Atrox, 2012-11-26. [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
  23. ↑ Wystawa ludobójstwa dokonanego na Polakach przez OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II RP 1939–1947. Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów we Wrocławiu. [dostęp 2013-06-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-04)]. (pol.).
  24. ↑ Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, 1926
  25. ↑ Андрій Мельничук: Кладовище в с. Торське. 2012-05-27. [dostęp 2013-06-30]. (ukr.).

Media użyte na tej stronie

Ternopil Oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Районы Тернопольской области с 17 июля 2020 года