Tosia Altman

Tosia (Tova) Altman
Tosia
Ilustracja
Tosia Altman
Data i miejsce urodzenia

24 sierpnia 1918
Lipno

Data i miejsce śmierci

26 maja 1943
Warszawa

Przebieg służby
Stanowiska

łączniczka Żydowskiej Organizacji Bojowej

Główne wojny i bitwy

Powstanie w getcie warszawskim

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

Tosia Altman, właściwie Tova Altman (ur. 24 sierpnia 1918 w Lipnie, zm. 26 maja 1943 w Warszawie) – żydowska działaczka ruchu oporu w czasie II wojny światowej, organizatorka podziemnych struktur Haszomer Hacair, uczestniczka powstania w getcie warszawskim.

Życiorys

W okresie poprzedzającym wybuch wojny była instruktorką w organizacji Haszomer Hacair, a od 1938 była członkiem jego centralnego dowództwa. Od początku okupacji niemieckiej zajmowała się organizacją żydowskiego ruchu oporu oraz podziemnych struktur Haszomer Hacair na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W 1941 wraz z Leą Koziebrodzką przebywała w Wilnie, organizując grupy samoobrony w tamtejszym getcie, a w roku następnym sporządziła raport o sytuacji ludności żydowskiej w gettach Grodna, Białegostoku oraz Śląska. Była działaczką Żydowskiej Organizacji Bojowej w Warszawie i łączniczką Arie Wilnera między gettem a stroną aryjską.

Podczas powstania w getcie warszawskim uczestniczyła w walkach w getcie centralnym. 8 maja 1943, po odkryciu przez pacyfikujący getto oddział Jürgena Stroopa bunkra przy ulicy Miłej 18, gdzie mieściła się kwatera główna ŻOB, jako jednej z nielicznych osób udało jej się wymknąć z obławy i ocalić życie. Kiedy Niemcy otoczyli bunkier i wpuścili do środka gaz, na hasło Arie Wilnera[1] większość bojowców popełniła samobójstwo. Altman była w nielicznej grupie sześciu osób, która wypełzła z bunkra na gruzy pobliskich domów przez jedyne nieodkryte przez Niemców wyjście (wyjść było 6, Niemcy zlokalizowali 5 z nich).

Nocą, ocalonych, ale poranionych i z obrażeniami od gazu, odnaleźli Cywia Lubetkin i Marek Edelman. W nocy z 8 maja na 9 maja wraz z grupą ok. 30 żydowskich bojowców Tosia przeszła kanałami z ulicy Franciszkańskiej na ulicę Prostą. 10 maja bojowcy zostali wyprowadzeni na aryjską stronę przez Symchę Ratajzera ps. „Kazik” i polskich kanalarzy współpracujących z GL, a następnie wywiezieni podstawioną ciężarówką do lasu w Łomiankach pod Warszawą. Do Warszawy wróciła w kilka dni później, by ukryć się z innymi członkami Haszomer Hacair w fabryce błon celuloidowych na warszawskiej Pradze (ul. 11 Listopada nr 10). 24 maja 1943 w fabryce przypadkowo zaprószono ogień.

Według Heleny Rufeisen-Schüpper – której Altman złożyła relację z tego, co stało się wcześniej w bunkrze na ul. Miłej – do zaprószenia ognia, który spowodował zapłon materiałów łatwopalnych (błon celuloidowych), a następnie pożar w fabryce miało dojść od ichtiolu w formie świeczki, który Tosia Altman topiła, wyrabiając z niego maść na swoją ranę na czole. W wyniku pożaru zginęło 8 żydowskich bojowców. Trojgu innym, ciężko poparzonym, udało się schronić na dachu. Tosia Altman była wśród tych, którym udało się przeżyć. Jednak wraz z poparzoną koleżanką została wydana Niemcom przez granatową policję. W szpitalu, do którego je zawieziono (obie z obszernymi ranami poparzenia), nie udzielono im jednak pomocy, co spowodowało śmierć obydwu kobiet. Tosia Altman zmarła 26 maja 1943 roku[2].

Tosia Altman była reprezentantką podziemnych struktur z okupowanej Polski w korespondencji z międzynarodowym ruchem Haszomer Hacair. W Palestynie trwały dyskusje o potrzebie otrzymania świadectwa z pierwszej ręki o Zagładzie. Wysłany do Turcji emisariusz Jiszuwu domagał się, by ruch zrobił wszystko, co możliwe, aby wydostać Tosię Altman z okupowanej Polski, by mogła złożyć świadectwo. Altman nie wiedziała o tych próbach uratowania jej[2].

Odznaczenia i upamiętnienie

Pośmiertnie, postanowieniem Prezydenta PRL z dnia 1 kwietnia 1948, za zasługi w walce konspiracyjnej w czasie okupacji, została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[3][4].

W postać Tosi Altman w amerykańskim filmie Uprising (Powstanie) z 2001, w reżyserii Jona Avneta, wcieliła się Leelee Sobieski.

Nazwisko Tosi Altman widnieje na tablicy pamiątkowej umieszczonej przy pomniku Ewakuacji Bojowników Getta warszawskiego przy ulicy Prostej 51 w Warszawie.

W 2020, na 78. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim, przy metrze Centrum osłonięto mural poświęcony kobietom walczącym w powstaniu. Została tam upamiętniona jako jedna z 9 Żydówek[5].

Przypisy

  1. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001, s. 743. ISBN 83-87632-83-X.
  2. ↑ a b Tosia Altman, Jewish Women's Archive [dostęp 2021-04-16] (ang.).
  3. ↑ Elżbieta Zawacka (red.): Słownik biograficzny kobiet odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. T. I (A–G). Toruń: 2004, s. 52.
  4. ↑ Monitor Polski, 29 kwietnia 1948, nr. 43, poz. 192
  5. ↑ Poznaj bohaterki muralu, polin.pl [dostęp 2021-04-19].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Tosia Altman (Remini enhanced).jpg
Autor: Madelgarius, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tosia Altman (1918-1943)