Towarzystwo Iksów

Towarzystwo Iksów – towarzystwo literackie działające od 13 maja 1815 do 11 maja 1819 roku i skupiające recenzentów teatralnych, publikujących w dodatkach do „Gazety Warszawskiej” i „Gazety Korespondenta Warszawskiego”, bywalców warszawskiego salonu literackiego w pałacu Mostowskich przy ul. Przejazd.

Rodowód i skład członkowski

Nazwa towarzystwa pochodziła od zwyczaju podpisywania recenzji nie imieniem i nazwiskiem, ale pojedynczym lub podwójnym X. Do towarzystwa należeli pisarze wywodzący się z elity społeczno-kulturalnej Królestwa Polskiego m.in.: Julian Ursyn Niemcewicz, Kajetan Koźmian, Zofia z Czartoryskich Zamoyska, Maria z Czartoryskich Wirtemberska, Józef Sierakowski, Tadeusz Matuszewicz, Franciszek Morawski, Ludwik August Plater wraz z bratem Stanisławem oraz Michał Wyszkowski[1]. Towarzystwo związane było z salonem literackim Tadeusza Antoniego Mostowskiego. Gospodarz salonu pełnił również funkcję przewodniczącego Towarzystwa Iksów. Sekretarzami początkowo (14 kwietnia do 4 czerwca 1815) byli Jan Maksymilian Fredro i Józef Lipiński, następnie Józef Ignacy Kossakowski. Inicjatorem zebrań był Adam Jerzy Czartoryski. Sympatykami towarzystwa byli m.in. Stanisław Kostka Potocki i Ludwik Osiński[1]. Wszystkie recenzje były przed publikacją dyskutowane na protokołowanych zebraniach. Celem Towarzystwa miało być podniesienie poziomu przedstawień teatralnych w Warszawie. Jego członkowie byli zwolennikami poetyki późnoklasycystycznej, cechował ich nieprzychylny stosunek wobec takich gatunków jak łzawa komedia czy drama. Inspirowali się krytyką francuską. Często stosowali typ recenzji o charakterze felietonowym.

Towarzystwo Iksów w literaturze

W 1981 węgierski pisarz György Spiró wydał powieść Az Ikszek (Iksowie) i dramat Az imposztor, 1983 (Szalbierz, 1987) o Wojciechu Bogusławskim i Towarzystwie. W 1983 r. rozgorzała dyskusja na temat powieści. Analizę powieści przedstawił w „Pamiętniku Teatralnym” profesor Andrzej Sieroszewski, który także przełożył niewielkie fragmenty tekstu[2], a w „Literaturze na Świecie” Elżbieta Cygielska zaprezentowała fragmenty wybranych recenzji węgierskich[3]. Potem nastąpił okres „nagonki” na Spiró, w której aktywną rolę odegrał Jerzy Robert Nowak, który oskarżył pisarza o antypolonizm. Wyrwane z kontekstu pojedyncze zdania przedstawił jako dowód na polakożerstwo Spiró[4][5][6][7]. Według tłumacza Spiró Mieczysława Dobrowolnego wpływy Nowaka były dość duże, gdyż dzięki jego skargom w wydziale kultury KC PZPR udało mu się zablokować wydanie powieści[8], a także późniejszy przyjazd pisarza do Polski na prapremierę dramatu o Wojciechu Bogusławskim Szalbierz (napisanego na podstawie tej powieści) wystawianego w 1987 r. przez warszawski teatr Ateneum.

Teksty ukazały się po raz pierwszy w Polsce w 2006 w Literaturze na Świecie[9].

Przypisy

  1. ↑ a b T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 189.
  2. ↑ Andrzej Sieroszewski, „Polak Węgier dwa bratanki. Węgierski bestseller”, „Pamiętnik Teatralny”, nr 1/1983, s. 31–38.
  3. ↑ Elżbieta Cygielska, „Iksy”, „Literatura na Świecie”, nr 4/1983, s. 371–374.
  4. ↑ Jerzy Robert Nowak, Pamflet i mistyfikacja. „Zdanie” 1986, nr 2, s. 16–26.
  5. ↑ Jerzy Robert Nowak, Krzyk i argumenty. „Zdanie” 1986 nr 10, s. 48–52.
  6. ↑ Małgorzata Szpakowska, Upiorne podwórko György Spiró, Dialog 5/1987, s. 176-180.
  7. ↑ Weronika Kasprzak, Spiró i Bogusławski, Miesięcznik „Teatr”, nr 1/2009.
  8. ↑ Cezary Łazarewicz, Dzieje kaznodzieiPolityka (tygodnik) 25 marca 200.
  9. ↑ Literatura na Świecie (Spis treści nr 01-02/2006 (414-415)) (pol.). [dostęp 2008-11-26].

Bibliografia

  • Elżbieta Aleksandrowska Towarzystwa naukowe i literackie. W: Teresa Kostkiewiczowa, Alina Aleksandrowicz-Ulrich: Słownik literatury polskiego oświecenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002. ISBN 83-04-04620-2.
  • T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 189-190.