Towarzystwo Kultury Polskiej

Towarzystwo Kultury Polskiej – organizacja kulturalno-oświatowa działająca w Królestwie Polskim w latach 1906–1913.

Aleksander Świętochowski – prezes Towarzystwa Kultury Polskiej
Wacław Męczkowski – wiceprezes Towarzystwa Kultury Polskiej

Powstanie

Towarzystwo powstało 25 listopada 1906 w Warszawie z inicjatywy postępowych działaczy oświatowych skupionych wokół Związku Postępowo-Demokratycznego. Pracami TKP kierował 12-osobowy Zarząd Główny na którego czele stali Aleksander Świętochowski (prezes) i Wacław Męczkowski (wiceprezes) oraz Janina Bemówna (sekretarka)[1],

Do pierwszego Zarządu – oprócz wspomnianych, weszli: Stanisław Patek, Anna Tomaszewicz-Dobrska, Gustaw Daniłowski, Aleksander Lednicki, Bolesław Rotwand, Wacław Nałkowski, Wacław Jezierski, Zygmunt Kramsztyk, Kazimierz Natanson i Rafał Radziwiłłowicz. Podczas dwóch pierwszych lat ustąpili: Nałkowski, Lednicki, Daniłowski, Jezierski, Natanson i Radziwiłłowicz, a weszli: Władysław Chrzanowski, Czesław Mejro, Edward Potempski, Lucjan Orłowski, Stanisław Osiecki[2].

Towarzystwo Kultury Polskiej pragnęło odegrać rolę centralnego ośrodka kształtującego formy i metody pracy kulturalnej w Polsce. Na politykę oświatową Towarzystwa silny wpływ wywierał czołowy ideolog i przywódca Polskiego Zjednoczenia Postępowego – Aleksander Świętochowski. W jego zamyśle Towarzystwo Kultury Polskiej miało stworzyć pomost między obozem konserwatywno-narodowym a radykalno-postępowym. Stąd też wziął się pomysł skupienia w Towarzystwie działaczy oświatowych i kulturalnych niezależnie od reprezentowanych przez nich zapatrywań politycznych i religijnych. Ludzi tych miała jednoczyć praca nad rozwojem kultury polskiej. Koncepcja ta, jak wiadomo z późniejszej historii Towarzystwa nie sprawdziła się i pod koniec swego istnienia organizacja stała się terenem ostrych starć pomiędzy konserwatywnym kierownictwem a działaczami o poglądach postępowych[3].

Działalność

Swoje prace Towarzystwo Kultury Polskiej prowadziło poprzez sekcje: społeczno-ekonomiczną (Wacław Łypacewicz, Stanisław Patek, Bolesław Rotwand i Rafał Radziwiłłowicz), oświatową (Jadwiga Ostromęcka, Stanisława Rychterówna, Stanisław Srebrny, Władysław Semadeni i Maksymilian Heilpern), etyczną[4], i utworzoną później komisją oddziałową (Stanisław Osiecki, Stefan Mierzejewski, Michał Puchalski, Piotr Zubowicz, Natalia Gąsiorowska-Grabowska i Janina Bemówna) której podporządkowano istniejące na terenie Królestwa Polskiego oddziały TKP[5].

W 1908 oddziałów lokalnych było już czterdzieści. Organizowano odczyty, wypożyczalnie książek, udzielano pomocy materialnej robotnikom pozbawionym pracy. Wspomagano finansowo i organizacyjnie redakcje gazet ludowych „Siewba” i „Zaranie”, Towarzystwo Kółek Rolniczych im. Stanisława Staszica oraz szkoły rolnicze prowadzone przez zaraniarzy.

Prelegentami TKP byli m.in. Justyna Budzińska-Tylicka, Władysław Bukowiński, Adam Czartkowski, Jarosław Chełmiński, Konrad Chmielewski, Kazimierz Czerwiński, Zofia Daszyńska-GoIińska, Stefan Ehrenkreutz, Włodzimierz Gorjaczkowski, Wanda Haberkantówna, Aleksander Janowski, Janusz Korczak, Stefan Kopciński, Ludwik Krzywicki, Stanisław Karpowicz, Wacław Makowski, Tadeusz Miłobędzki, Iza Moszczeńska-Rzepecka, Jan Muszkowski, Andrzej Niemojewski, Mieczysław Pożaryski, Stefania Sempołowska, Kazimierz Stołyhwo, Aleksander Świętochowski, Stefan Sterling, Gabriel Tołwiński, Tadeusz Ulanowski, Kazimierz Wóycicki, Stanisław Wojciechowski[5].

Po zlikwidowaniu przez władze rosyjskie Uniwersytetu dla Wszystkich w listopadzie 1908 kontynuował on swoją działalność od 1909 jako oddział V i VI TKP – kierowane przez działaczy oświatowych związanych z ruchem socjalistycznym i cieszące się w ramach towarzystwa szeroką autonomią. Mimo podejmowanych od 1911 prób ograniczenia tej autonomii przez kierownictwo TKP stan taki utrzymał się do końca jego istnienia[6]. V Oddziałem Odczytowym dla środowisk robotniczych kierował Zarząd do którego wchodzili: Natalia Gąsiorowska, Ludwik Krzywicki, Wacław Makowski, Stanisław Kruszewski, Maria Rotwandowa i Wanda Kłyszewska. Tematyka odczytowa była podobna jaką prowadził Uniwersytet dla Wszystkich[7]. Program pracy Towarzystwa Kultury Polskiej był bardzo szeroki jednym z jego elementów była działalność zorganizowanej w Towarzystwie w 1910 roku Komisji do Spraw Kobiecych. Skupiła ona działaczki związane od dawna z ruchem emancypacyjnym kobiet, m.in. Teodorę Męczkowską, Cecylię Walewską, Julię Dicksteinówną, Melanię Borsteinową oraz Izę Moszczeńską. Podstawowym celem Komisji było propagowanie ruchu emancypacyjnego kobiet w dziedzinie prawnej, gospodarczej, społecznej i etycznej. W toku odczytów omawiano takie kwestie, jak na przykład rozwój ruchu emancypacyjnego w Europie, rozwój literatury kobiecej, warunki pracy kobiet, równouprawnienia itd.[8] Organem prasowym Towarzystwa był miesięcznik „Kultura Polska” redagowany przez Aleksandra Świętochowskiego[1].

Rozwiązanie Towarzystwa

Dnia 7 czerwca 1913 roku władze carskie rozwiązały Towarzystwo Kultury Polskiej. Zarzucono mu, że przekroczyło uprawnienia statutowe, prowadząc wyłącznie działalność w środowisku robotniczym, głównie w postaci tajnych kółek samokształceniowych[9].

Przypisy

  1. ↑ a b Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 390.
  2. ↑ Janina Вemówna, Towarzystwo Kultury Polskiej,, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917. Opracowania, wspomnienia, dokumenty, pod red. Bogdana Nawroczyńskiego t. 2, Warszawa 1934, s. 188.
  3. ↑ Alicja Skład, Wpływ ruchu rewolucyjnego 1905 r. na działalność pedagogiczno-oświatową Izy Moszczeńskiej, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 18, 1975, s. 151–152.
  4. ↑ Janina Вemówna, Towarzystwo Kultury Polskiej,, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917. Opracowania, wspomnienia, dokumenty, pod red. Bogdana Nawroczyńskiego t. 2, Warszawa 1934, s. 186.
  5. ↑ a b Tamże, s. 191–192.
  6. ↑ Józef Miąso, Ruch robotniczy i oświata 1878-1914, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 25, 1983, s. 55.
  7. ↑ Kazimierz Rędziński, Robotnicza oświata pozaszkolna w Zagłębiu Dąbrowskim na początku XX wieku, „Prace Naukowe.Pedagogika” t. 5, 1994, s. 166–167.
  8. ↑ Alicja Skład, Wpływ ruchu rewolucyjnego 1905 r. na działalność pedagogiczno-oświatową Izy Moszczeńskiej, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 18, 1975, s. 152–153.
  9. ↑ Kazimierz Rędziński, Robotnicza oświata pozaszkolna w Zagłębiu Dąbrowskim na początku XX wieku, „Prace Naukowe.Pedagogika” t. 5, 1994, s. 168.

Bibliografia

  • Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 390–391
  • Józef Miąso, Ruch robotniczy i oświata 1878–1914, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 25, 1983, s. 39–57, wersja elektroniczna
  • Alicja Skład, Wpływ ruchu rewolucyjnego 1905 r. na działalność pedagogiczno-oświatową Izy Moszczeńskiej, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 18, 1975, s. 131–164, wersja elektroniczna
  • Kazimierz Rędziński, Robotnicza oświata pozaszkolna w Zagłębiu Dąbrowskim na początku XX wieku, „Prace Naukowe.Pedagogika” t. 5, 1994, s. 157–169, wersja elektroniczna

Źródła do historii Towarzystwa Kultury Polskiej

Media użyte na tej stronie

Aleksander Świętochowski by Ignacy Łopieński.jpg
Aleksander Świętochowski, 1900 r.
Wacław Męczkowski.jpg
Wacław Męczkowski