Towarzystwo Muzealne Łemkowszczyzna w Sanoku

Towarzystwo Muzealne Łemkowszczyzna w Sanoku, wzgl. Muzeum Łemkiwszczyna (ukr. „Лемківщина” Музеине товариство в Сяноці – transk. „Łemkiwszczyna” Muzeyne Towarystwo w Sianoci), pol. „Łemkiwszczyna” Muzealne Towarzystwo w Sanoku) - łemkowsko-ukraińska organizacja społeczno-kulturalna powstała z inicjatywy samborskich społeczników dr Turkewycza oraz prof. Filipczaka w Sanoku 27 lutego 1931.

Pod patronatem Towarzystwa do 1944 działało w Sanoku regionalne muzeum łemkowskie o tej samej nazwie. Muzeum było stowarzyszone ze Zrzeszeniem Ukraińskich Muzeów Regionalnych oraz podlegało pod Zarząd Związków Muzeów w Polsce do 1939.

Struktura oraz zakres działalności Towarzystwa wzorowane były na podobnej organizacji działającej wcześniej w Samborze pod nazwą Towarzystwo Bojkowszczyzna.

Działacze Towarzystwa Muzealnego Łemkowszczyzna w Sanoku. Siedzą od lewej: Bolesław Szulakewycz, Leon Getz, Franc Kokowski, Omelan Konstantynowycz. Stoją od lewej: Stepan Wenhrynowycz, Wołodymyr Czajkiwski, Wasyl Bławacki, Iwan Flunt
Muzeum

Władze statutowe

W skład pierwszego zarządu Towarzystwa weszli jego założyciele[1]: Bolesław Szulakewycz (Болеслав Шулякевич, Bolesław Szulakiewicz sędzia), Leon Getz (malarz – przewodniczący i dyrektor muzeum,) dr Franc Kokowski (1885-1940, ukr. Франц Коковський, pseud. Франц Михайлів, Богдан Левченко, sędzia, dziennikarz gazety "Наш Лемко"), Omelan Konstantynowycz (proboszcz greckokatolicki, zastępca przewodniczącego), Stepan Wenhrynowycz (ksiądz greckokatolicki, katecheta – sekretarz Towarzystwa), Wołodymyr Czajkiwski (Włodzimierz Czajkowski, nauczyciel gimnazjalny, bibliotekarz), dr Wasyl Bławacki (prawnik, od 1939 członek nazistowskiego zarządu miasta Sanoka), Iwan Flunt (także Fliwat, nauczyciel – archiwista i skarbnik Towarzystwa). W 1934 Towarzystwem kierował lekarz dr Wołodymyr Karanowycz (wówczas Ukraińcy w Sanoku przystąpili do budowy domu ludowego)[2].

Od 5 maja 1936 w skład zarządu Towarzystwa wchodzili:

  • Leon Getz, artysta malarz, dyrektor muzeum Łemkowszczyzna (1931-1944), przewodniczący Towarzystwa
  • Stepan Wenhrynowycz (ukr. Степан Βенгринович), ks. greckokatolicki, zastępca przewodniczącego, od 1943 kapelan 14 Dywizji Grenadierów SS
  • Leon Bakutowycz, sekretarz, prawnik
  • Iwan Flunt, kasjer
  • Włodzimierz Klisz, bibliotekarz
  • Mirosław Bażalik, administrator
  • Włodzimierz Browar, wydziałowy, student

W dniach od 31 maja do 1 czerwca 1936 w siedzibie Towarzystwa w Sanoku przy ul. Zamkowej 8 odbył się zjazd delegatów Ukraińskich Muzeów Regionalnych.

Działalność

Początkowo muzeum mieściło się na parterze plebanii cerkwi greckokatolickiej w Sanoku, dzięki uprzejmości członka towarzystwa ks. Omelana (Emiliana) Kostantynowycza[3]. Z Towarzystwem muzealnym współpracowali w tym czasie m.in. miejscowi księża greckokatoliccy; Mykoła Hentycz proboszcz Zagórza, gorlicki dziekan Julian Pleszkewycz, ks. Iwan Hajdukewycz z Dobrej Szlacheckiej, ks. Stepan Menczinśkyj proboszcz z Nowosielec, ks. Teodor Lewićkyj proboszcz z Radoszyc, ks. Ilja Perwenec proboszcz z Tarnawy oraz ks. Mykoła Krawczik z Odrzechowej, którzy również przekazywali bezpłatnie na rzecz muzeum różne eksponaty.

Według stanu z połowy 1936 sanocka „Łemkiwszczyna” było jednym z ośmiu ukraińskich muzeów działających w Polsce; pozostałe istniały wówczas w Samborze („Bojkowszczyzna”), Stryju („Werchowyna”), Stryju („Werchowyna”), Przemyślu („Strywigor”), Kołomyi („Huculszczyzna”), Stryju („Werchowyna”), Rawie Ruskiej i w Brzeżanach[4].

W okresie II Rzeczypospolitej do 1939 Muzeum „Łemkiwszczyna” funkcjonowało przy ulicy Zamkowej 1, a jego zbiory podzielono na działy: ikonografia, etnografia i archeologia[5].

We wrześniu 1939 po przejęciu władzy przez hitlerowców oraz organizacje ukraińskich nacjonalistów muzeum zostało przeniesione do zamku sanockiego w miejsce zlikwidowanego przez ukraińskich nacjonalistów polskiego Muzeum Ziemi Sanockiej. Od października 1939-1944 muzeum podlegało pod Kreisschulamt - wydział oświatowy kierowany przez Willego Hubera. W 1940 zmieniło swoją nazwę na Ukraińskie Muzeum "Łemkiwszczyna" w Sanoku. Dyrektorem muzeum pozostał nadal Leon Getz. Sekcją archeologiczną kierowała etnograf Iryna Dobrianska, która prowadziła również badania archeologiczne w Bachórzu. W ciągu kilkunastu lat nieprzerwanej działalności społeczne muzeum Łemkowszczyzna zgromadziło w swoich zbiorach kilka tysięcy pozycji muzealnych w tym; woluminy z XVII i XVIII wieku, obrazy, zabytki sztuki militarnej oraz przedmioty pozyskane w trakcie badań archeologicznych.

Muzeum jak i Towarzystwo zostało zlikwidowane po 1944. Ocalałe po wojnie eksponaty trafiły do powołanego w 1945 Muzeum Historycznego w Sanoku.

Publikacje

Przypisy

  1. ↑ Edward Zając, Oświata i szkolnictwo. Życie kulturalne. Środowisko kulturalne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 613-614.
  2. ↑ „Ukraińcy” budują dom w Sanoku. „Kurier Powszechny”, s. 4, Nr 254 z 15 września 1934. 
  3. ↑ Wojciech Sołtys: Sanok jako miejsce kultur religijnego chrześcijan obrządku wschodniego (do 1939 r.). W: Jerzy Czajkowski (red.): Łemkowie w historii i kulturze Karpat. T. 2. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 1994, s. 170.
  4. ↑ IV Zjazd Ukraińskich Pracowników Muzeów. „Biuletyn Polsko-Ukraiński”. Nr 24, s. 256, 14 czerwca 1936. 
  5. ↑ Rocznik Polityczny i Gospodarczy. Warszawa: Polska Agencja Telegraficzna, 1939, s. 564.

Media użyte na tej stronie

Interior of Museum Lemkivshchina in Sanok (-1937).jpg
Towarzystwo Muzealne Łemkowszczyzna w Sanoku
Mayors of Museum Lemkivshchina in Sanok.jpg
Władze Towarzystwa Muzealnego Łemkowszczyzna w Sanoku. Siedzą od lewej: Bolesław Szulakewycz, Leon Getz,Franc Kokowski, Omelan Konstantynowycz. Stoją od lewej: Stepan Wenhrynowycz, Wołodymyr Czajkiwski, Wasyl Bławacki, Iwan Flunt