Towarzystwo Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej w Polsce
Towarzystwo Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej w Polsce (TOZ, jidisz: Gezełszaft cu Baszicn dos Gezunt baj Jidn) – żydowska organizacja społeczna działająca w latach 1921–1942 i 1946–1950 na rzecz zdrowia ludności żydowskiej w Polsce.
Historia
Towarzystwo powstało w 1921 roku, po ogłoszeniu autonomii polskiego oddziału założonej w Petersburgu organizacji Obszczestwo Zdrawoochranienija Jewrejew[1] (dziś znanej pod nazwą Oeuvre de Secours aux Enfants[2]). Na czele TOZ stanął Gerszon Lewin, a prezesem honorowym został Samuel Goldflam[1]. Organizacja miała na celu prewencję chorób poprzez propagowanie higieny, zajmowała się opieką nad dziećmi[2] i publiczną opieką medyczną[1]. TOZ utrzymywał się ze składek i – początkowo – ze wsparcia polskich organów samorządowych, jednak z czasem musiał w pełni polegać na filantropii, wsparciu gmin żydowskich[2] i American Jewish Joint Distribution Committee (Joint)[1]. W 1923 roku organizacja zaczęła działać w całej Polsce, wcześniej działalnością obejmując jedynie kilka regionów[1]. Zakładano kliniki i domy rekonwalescencyjne, by uniknąć rozprzestrzeniania się chorób oczu, skóry i gruźlicy[1][2], prowadzono dożywianie dzieci w szkołach i szczepiono je przeciwko chorobom zakaźnym[2]. Działania TOZ przyczyniły się m.in. do ograniczenia umieralności niemowląt, która w Warszawie spadła poniżej współczynnika umieralności niemowląt nieżydowskich[2]. W ramach popularyzacji wiedzy medycznej organizacja wydawała broszury i szereg czasopism: miesięcznik „Fołks-Gezund” („Zdrowie Ludu”, 1923–1937), magazyn dla młodzieży „Dos Gezund” („Zdrowie”), czasopismo „Medycyna Społeczna – Socjałe Medicin” (1932–1936) i „Wiadomości TOZ'u – TOZ Jedies” (1929–1931)[1]. W 1939 roku istniało przeszło 300 instytucji medycznych i sanitarnych TOZ, w których pracowało łącznie około tysiąc osób[1]. Oprócz tego, TOZ wspierał także żydowskie szpitale[1].
Po wybuchu II wojny światowej TOZ próbował kontynuować swą działalność przy wsparciu Jointu[2], jednak w 1942 roku organizacja została zlikwidowana przez władze niemieckie[1]. Jesienią 1946 roku wznowiono TOZ, tym razem w ramach struktur Centralnego Komitetu Żydów Polskich (CKŻP)[1]. Organizacja otworzyła placówki w 56 miejscowościach[1]. Prowadziła sanatoria i żłobki oraz opiekę medyczną, łaźnie i dezynfektory w tymczasowych punktach dla repatriantów ze Wschodu oraz nadzorowała sytuację zdrowotną w szkołach i domach dziecka CKŻP[1]. W 1950 roku organizację ponownie zlikwidowano[1].