Towarzystwo Rolnicze Krakowskie

Towarzystwo Rolnicze Krakowskie (także c. k. Towarzystwo Rolnicze w Krakowie) (TRK niem. K. K. galizische Landwirtschafts-Gesellschaft in Krakau) – działające w latach 1845-1919 w zachodniej Galicji stowarzyszenie gospodarcze propagujące modernizację i postęp w rolnictwie

Powstanie i działalność

Zostało zawiązane 10 listopada 1845 na zjeździe 17 ziemian w Krakowie jako Komitet Gospodarczo-Rolniczy na czele z Wincentym Darowskim[1]. Jego statut został zatwierdzony 30 grudnia 1845 przez Senat Wolnego Miasta Krakowa[2]. Po nieudanym powstaniu krakowskim (1846) i włączeniu Krakowa do zaboru austriackiego w 1847 r. zmieniono nazwę na Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze w Krakowie[3]. Pod tą nazwą działało do roku 1882 i objęło działalnością zachodnią Galicję (24 powiaty), we wschodniej działała od 1845 analogiczna organizacja pod nazwą Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie. Ze względu na profil obydwie organizacje ze sobą rywalizowały[4]. 4 lipca 1850 statut Towarzystwa został zatwierdzony postanowieniem cesarza Franciszka Józefa I. Zadaniem stowarzyszenia było propagowanie postępu i modernizacji w rolnictwie. Początkowo zrzeszało ziemian, administratorów i dzierżawców dużych gospodarstw rolnych. Przy końcu wieku otwarło się na chłopów, których zaczęto przyjmować do organizacji. W tym czasie przyjmowano także kółka rolnicze – wg danych z 1911 stowarzyszenie zrzeszało 325 kółek[5]. W pierwszej ćwierci XIX wieku Towarzystwo szybko rozwijało się, w 1861 liczyło 760 osób, w 1901 – 989, zaś w 1913 osiągnęło liczbę 4,7 tysiąca członków, w większości chłopów. Od lat 70. XIX wieku fundusze na działalność stowarzyszenia czerpano głównie z subwencji władz autonomicznych i państwowych, w 1906 dotacje te stanowiło 230 000 koron, tj. 85% budżetu organizacji[6].

Początkowo chcąc propagować idee statutowe Towarzystwo nawiązało współpracę z dziennikiem "Czas" który zgodził się w 1850 na wydawanie raz w miesiącu dodatku poświęconego przemysłowi, rolnictwu i technologii gospodarskiej. Ostatecznie w drugiej połowie 1850 r. ukazało się 6 numerów Dodatku (15. każdego miesiąca). Jednakże nowe przepisy z początku 1851 utrudniły wydawanie dodatków przy dziennikach wobec czego redakcja "Czasu zaprzestała wydawania wspomnianego Dodatku[7]. Mimo tego członkowie Towarzystwa nadal zasilali pismo rozprawami i wiadomościami gospodarczymi. Ze względu jednak na fakt iż większe objętościowo tekstu nie mogły się ukazywać w "Czasie" postanowiono wydawać osobne pismo. Tym bardziej że było to zapisane od 1845 w statucie stowarzyszenia w którym zobowiązywano się do wydawania dziennika " dla obeznawiania ziemian z nauką gospodarską i podawania do ich wiadomości wszelkich odkryć i wynalazków dla zawodu rolniczego"[8]. Szybko się to stało jedną z podstawowych form działalności stowarzyszenia. W rezultacie starań jego Komitetu wydawano kolejno: "Rocznik c. k. Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego" (1851-1853), "Tygodnik Rolniczo-Przemysłowy" (1854-1862), "Dziennik Rolniczy" (1862-1870) i „Tygodnik Rolniczy” (1884-1939)[6]. Wydawano także broszury dla rolników, organizowano wykłady i wystawy rolnicze, sprowadzano bydło zarodowe. Z inicjatywy Towarzystwa w 1860 otwarto Szkołę Rolniczą w Czernichowie[6].

W 1919 roku organizacja wraz z Towarzystwem Kółek Rolniczych we Lwowie weszła w skład Małopolskiego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie[6].

Władze Towarzystwa

Towarzystwem kierował Komitet złożony z prezesa, wiceprezesa, od 1884 dwóch wiceprezesów, od 1895 trzech wiceprezesów, sekretarza, kasjera, archiwisty i od 5 do 15 członków. Prezesami Towarzystwa byli: Wincenty Darowski (1845-1851), Adam Potocki (1851-1852), Piotr Michałowski (1853-1854), Michał Badeni (1855-1860), Henryk Wodzicki (1861-1884), Jan Tarnowski (1885-1886), Artur Potocki (1887-1889), Eustachy Sanguszko (1890), Jan Tarnowski (1891-1894), Franciszek Mycielski (1894-1899), Andrzej Potocki (1900-1902), Zdzisław Tarnowski (1903-1914)[9][10]. Wiceprezesami Towarzystwa byli: Wincenty Darowski (1851-1852), Michał Badeni (1853-1854), Henryk Wodzicki (1855-1860), Franciszek Paszkowski (1861-1875), Józef Badeni (1876-1878), Mieczysław Pawlikowski (1879-1883), Jan Tarnowski (1884), Jan Alfons Lippoman (1884), Władysław Struszkiewicz (1885-1891), Marian Dydyński (1892-1893), Stanisław Homolacs (1885-1897), Józef Milewski (1894-1897), Andrzej Potocki (1898-1899), Antoni Wodzicki (1898-1902), Stefan Konopka (1900-1902), Stanisław Dąmbski (1903), Józef Milewski (1904-1907), Aleksander Dąmbski (1908), Karol Czecz de Lindenwald (1895-1911), Jan Konopka (1909-1911), Władysław Długosz (1912-1914), Stanisław Konopka (1912-1914), Julian Nowak (1912-1914)[9][10].

W latach 1900-1901 prezesem honorowym był Franciszek Mycielski[11].

Przypisy

  1. ↑ Alfons Jan Lippoman, Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do r. 1895, Kraków 1898, s. 13.
  2. ↑ Towarzystwo Rolnicze, "Tygodnik Rolniczo-Przemysłowy" nr 1 z 1 stycznia 1854, s. 1.
  3. ↑ Encyklopedia Krakowa, red .Antoni Henryk Stachowski, Warszawa–Kraków 2000, s. 1004.
  4. ↑ Zauważyła to np. redakcja "Czasu" która pisała o tym problemie min. w artykule Przegląd usiłowań rolniczo--przemysłowych, "Czas" nr 48 z 28 lutego 1858, s. 2
  5. ↑ Towarzystwo Rolnicze Krakowskie, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-03-06].
  6. ↑ a b c d Andrzej Szwarc, Krakowskie Towarzystwo Rolnicze, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945, pod red. Antoniego Mączaka, t. 1, s. 365
  7. ↑ Piotr Przybytek, Prasowa działalność wydawnicza Krakowskiego Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego w latach 1850-1862, "Zeszyty Prasoznawcze" t. 56, 2013, nr 3 (215), s. 401-425
  8. ↑ Wstęp, "Rocznik c.k. Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego" 1851/2, z. I, s. IV–V.
  9. ↑ a b Alfons Jan Lippoman, Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do r. 1895, Kraków 1898, s. 108-116
  10. ↑ a b Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1896, s. 653; 1897, s. 653; 1898, s. 752; 1899, s. 752; 1900, s. 752; 1901, s. 753; 1902, s. 835; 1903, s. 836; 1904, s. 836; 1905, s. 835; 1906, s. 873; 1907, s. 873; 1908, s. 873; 1909, s. 831; 1910, s. 831; 1911, s. 1018; 1912, s. 978-979; 1913, s. 1006-1007; 1914, s. 1023;
  11. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1900, s. 752; 1901, s. 753;

Bibliografia

Źródła do dziejów Towarzystwa