Trójca Święta ze Świerzawy

Trójca Święta ze Świerzawy
Ilustracja
Autor

nieznany artysta śląski, lub czeski

Data powstania

przed 1345 (?)

Medium

tempera na desce dębowej, folia złota

Wymiary

56,4 × 8,6 cm

Miejsce przechowywania
Lokalizacja

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Trójca Święta ze Świerzawy lub Tron Łaski ze Świerzawy – gotycki obraz namalowany przez nieznanego artystę śląskiego, lub czeskiego, najpewniej przed 1345 rokiem. Dzieło to przedstawia tronującego Boga Ojca, ukrzyżowanego Syna Bożego i Ducha Świętego w typie Tronu Łaski. Obraz ten jest jednym z najstarszych zachowanych dzieł malarstwa tablicowego znanych w obecnej sztuce Polski i Śląska.

Dzieje

Nieznane są dawniejsze dzieje obrazu. Odnaleziony we wrześniu w roku 1898 na strychu plebanii kościoła Świętych Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie na Dolnym Śląsku obraz został ofiarowany do ówczesnego Erzbischöfliches Diözesanmuseum we Wrocławiu. Po 1945 znajdował się w Państwowych Zbiorach Sztuki na krakowskim Wawelu, następnie w 1964 roku przekazany do ówczesnego wrocławskiego Muzeum Śląskiego (obecnego Muzeum Narodowego), gdzie prezentowany jest do dnia dzisiejszego.

Wygląd

Tematem obrazu jest Trójca Święta. Zasiadający na tronie Bóg Ojciec został tu ukazany jako pełen godności, sędziwy starzec, który spogląda na wprost, w stronę odbiorcy. Jego twarz charakteryzuje się ciemną, oliwkowo-ugrową karnacją, konturowo zaznaczonymi ciemnymi oczami, podkreślonymi różowatymi tonacjami policzkami, czerwonawymi ustami oraz długimi falującymi siwymi włosami i bujnym zarostem, z linearnie zaznaczonymi kosmykami. Na głowie ma nałożoną złotą koronę, (zaznaczoną tu czarnym konturem) której złoty kolor wpisuje się w krąg złocistego nimbu krzyżowego. Odziany jest w długą ciemnoniebieską suknię, na którą ma narzucony masywny biały płaszcz z czerwonym podbiciem. Zarówno suknię i płaszcz zdobią złociste obszycia z dekoracją ornamentalną. Bose stopy wspiera na poduszce o czerwono-ugrowych tonacjach z białymi konturami ozdobnego ornamentu. Bóg ma szeroko rozpostarte ręce w których trzyma poziome belki krzyża, na którym wisi martwy Chrystus-Syn Boży. Jego twarz charakteryzuje się miękkim modelunkiem oraz silnym kontrastem światłocieniowym pomiędzy niskim czołem, głębokimi oczodołami i mocno podkreślonymi powiekami oraz między policzkami a brodą, ponadto silnie uwydatniono łuki brwiowe i kość nosową. Ciemnobrązowe, długie, falujące włosy charakteryzują się podobnie jak u Boga Ojca linearnie zaznaczonymi kosmykami. Głowę otacza złoty nimb krzyżowy. Mimo uwzględnionych symptomów męczeńskiej śmierci krzyżowej (zamknięte oczy, mocno pochylona na prawo głowa, krew wypływająca z przebitego boku, ale brak korony cierniowej) ciało Chrystusa zostało ukazane w sposób bardzo subtelny i miękki. W sposób delikatny malarz uwzględnił cechy anatomiczne (m.in. lekko prześwitujące żebra i mostek, mięśnie podudzia). Kolorystyka karnacji utrzymana jest w podobnych tonacjach co twarz Boga Ojca. Biodra okrywa sięgające do kolan i ściśle przylegające do ud białe perizonium, charakteryzuje się delikatnym modelunkiem, płynnymi draperiami i przezroczystością (lekko prześwitujące uda). Na wierzchołku krzyża znajduje się napis INRI pisanym gotycką majuskułą umieszczony na malutkiej czerwona tabliczce, na której zasiada Duch Święty w postaci małej, białej gołębicy.

Tron na którym zasiada Bóg Ojciec tworzy swego rodzaju architektoniczną scenerię uzupełniającą główny temat obrazu. Ten symbol władzy charakteryzuje się kontrastem materii i koloru. Utrzymany w tonacjach zbliżonych do ciemnego drewna zaplecek zdobią ażurowe aedicule przywołujące ówczesny gotycki kunszt ciesielski, natomiast siedzisko, choć artykułowane za pomocą gzymsów i zdobione wklęsłymi płycinami i wypukłymi ornamentami sprawia wrażenie masywnej marmurowej bryły o zielonkawo-seledynowych odcieniach. W górnych częściach aediculi ukazane są dwa aniołki o delikatnych rysach twarzy i podobnej co Bóg Ojciec i Syn Boży karnacji, kontrastującej ze złocisto rudawymi kolorami włosów opiętych złocistymi przepaskami. Po prawicy anioł kołysze kadzielnicą, odziany jest czerwone szaty i ma ciemnobłękitne skrzydła, po lewicy zaś, drugi anioł się modli, ma ciemnobłękitne szaty i złociste skrzydła.

Analiza

Całość ma bardzo reprezentacyjny charakter. Ostentacja Bożego majestatu, zbawczy wymiar śmierci Chrystusowej i ceremonialne gesty aniołów podkreślają świętość objawienia. Istotą obrazu jest idea zbawienia, która w średniowieczu częstokroć odnosiła się do nowotestamentowych listów apostolskich. Święty Paweł w liście do Rzymian wspomina, iż Bóg Ojciec wystawił przed swoim światem zbroczonego krwią Syna jako widomy znak i narzędzie pojednania i w ten sposób okazał swą zbawczą sprawiedliwość. Tenże apostoł w liście do Hebrajczyków wspomina wprost o Tronie Łaski, który w średniowieczu należał do głównych tematów w przedstawieniach Trójcy Świętej.

Uroczysty nastrój przedstawienia podkreśla wysublimowana kolorystyka, wyważona gra kontrastów i kompozycja. Pozłacane tło, nimby i dekoracje tkanin kontrastują z ciemnymi karnacjami, te zaś z ostrymi barwami kostiumów. Płaszczyzna złoceń kontrastuje z trójwymiarowymi ornamentalnymi aplikacjami i przede wszystkim perspektywicznym ujęciem tronu i przestrzennym ukazaniem Trójcy Świętej i krzyża. Wysoką umiejętność malarską poświadcza także wyważone zestawienie linearnych konturów z plamami. Cechy te wskazują że nieznany mistrz był wysoko wykształconym artystą, działającym w najwyższych kręgach społeczeństwa średniowiecznego. W historii badań nad obrazem wyłoniło się kilka wersji dotyczące genezy dzieła, większość z nich uwzględnia silny związek sztuki śląskiej ze sztuką północnej Italii i Czech, które w okresie panowania cesarza Karola IV przeżywały swoją świetność.

Malarz wykształcił się prawdopodobnie w kręgu Mistrza Ołtarza z Wyższego Brodu, jednego z głównych przedstawicieli wczesnego malarstwa tablicowego w Królestwie Czech. Typy fizjonomiczne oraz miękki modelunek ciemnych karnacji należą do głównych cech wspólnych, cechy te pojawiały się także w malarstwie włoskim pierwszej połowy XIV stulecia, głównie w Sienie. Architektoniczna forma tronu zdradza wpływy XIV-wiecznego malarstwa florenckiego a także czeskiego. Italianizmy w czeskim malarstwie pojawiały się bardzo często, dzięki silnym relacjom dworu Karola IV z artystami północnych Włoch, co za tym docierały także na Śląsk. Ponadto świerzawska Trójca Święta jest kojarzona z dziełem anonimowego Mistrza Zaśnięcia Marii znanego z obrazu o tym tytule znalezionym w miejscowości Košátky w Czechach, obecnie prezentowanym w Museum of Fine Arts w Bostonie (Massachusetts, USA). Od strony stylistycznej Trójca Święta łączona jest także ze śląskim malarstwem książkowym, przede wszystkim z miniaturami w Kodeksie Świętej Jadwigi, spisanym w 1351 roku przez Mikołaja Pruzię, na zlecenie księcia legnicko-brzeskiego Ludwika I, który należał do głównych mecenasów sztuki śląskiej doby gotyku. Tenże władca prawdopodobnie zlecił namalowanie Trójcy Świętej, która stanowiła część dyptyku, co poświadczają ślady po zawiasach. Druga z kwater nie zachowała się, prawdopodobnie przedstawiała Matkę Boską i Dzieciątkiem Jezus. W kontekście związku Wcielenia z Odkupieniem jest to najczęściej sugerowane przez badaczy przypuszczenie. Stąd też Trójca Święta była przenośnym retabulum ołtarzowym służącym do prywatnej dewocji, być może stanowiło część wystroju rezydencji księcia.

Bibliografia

  • Tadeusz Dobrowolski, Malarstwo [w:] Tadeusz Dobrowolski, Władysław Tatarkiewicz Historia sztuki polskiej, t. I Sztuka średniowieczna, Kraków 1962
  • Jiří Fajt (ed.), Karel IV. Císař z boží milosti. Kultura a umění za vlády posledních lucemburků 1347-1437: katalog výstavy, Pražský hrad 16. února - 21. května 2006, Praha 2006, s. 319-320 (sest. Jan Royt).
  • Bożena Guldan-Klamecka, Anna Ziomecka, Sztuka na Śląsku XII – XVI w., Wrocław 2002
  • Mateusz Kapustka, Jan Klípa, Andrzej Kozieł, Piotr Oszczanowski, Śląsk - perła w Koronie Czeskiej. Trzy okresy świetności w relacjach artystycznych Śląska i Czech Katalog wystawy w Muzeum Miedzi w Legnicy i Národní galerie v Praze 2006-2007. Wrocław-Praha 2006
  • Alicja Karłowska-Kamzowa, Dyptyk księcia Ludwika legnicko-brzeskiego. Ze studiów nad początkami malarstwa tablicowego na Śląsku, "Roczniki Sztuki Śląskiej" 7, 1970, s. 143-146
  • Alicja Karłowska-Kamzowa, Fundacje artystyczne księcia Ludwika legnicko-brzeskiego. Studia nad rozwojem świadomości historycznej na Śląsku w XIV-XVIII w., Opole 1970
  • Alicja Karłowska-Kamzowa, Malarstwo śląskie 1250-1450, Warszawa-Wrocław 1979
  • Albert Kutal, České gotické umění, Praha 1972
  • Adam S. Labuda, Krystyna Secomska (red.) Malarstwo gotyckie w Polsce. Warszawa 2004
  • Antonín Matějček, Jaroslav Pešina, Czech Gothic painting, Praha 1950
  • Maria Otto-Michałowska, Gotyckie malarstwo tablicowe w Polsce. Warszawa 1982
  • Jaroslav Pešina, Česká gotická desková malba. Praha 1976
  • Anna Ziomecka, Śląskie Malarstwo gotyckie. Zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Wrocław 1986

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie