Trętwian

Trętwian
Ilustracja
Trętwian czterorożny
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządgoździkopodobne
Rządgoździkowce
Rodzinapryszczyrnicowate
Rodzajtrętwian
Nazwa systematyczna
Tetragonia Linnaeus
Sp. Pl. 480. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

T. fruticosa L.[3]

Synonimy
  • Ludolfia Adanson
  • Tetragonocarpos P. Miller[3]
Owoc trętwiana czterorożnego
Tetragonia decumbens
Tetragonia implexicoma

Trętwian[4], tetragonia[5] (Tetragonia L.) – rodzaj roślin z rodziny pryszczyrnicowatych (Aizoaceae). Obejmuje 57 gatunków[6]. Najwięcej gatunków występuje w południowej Afryce[6] (ok. 40[7]), gdzie rosną głównie na suchych siedliskach. Poza tym zasięg rodzaju obejmuje inne kontynenty i wyspy półkuli południowej oraz wschodnią Azję w strefie tropikalnej i umiarkowanej ciepłej[6]. Liczne gatunki związane są terenami piaszczystymi na brzegach mórz, ale są też i takie, które rosną na terenach skalistych[8]. Niektóre gatunki, np. T. decumbens w południowej Afryce, odgrywają znaczącą rolę w tworzeniu wydm i stabilizacji wybrzeża wydmowego[9].

Duże znaczenie użytkowe ma trętwian czterorożny T. tetragonioides (zwany popularnie szpinakiem nowozelandzkim[4]) używany jako warzywo liściowe o podobnych walorach odżywczych i smakowych jak szpinak warzywny. Rozpowszechniony jest w uprawie w krajach o klimacie ciepłym i tropikalnym, gdzie szpinak nie rośnie[6]. W podobny sposób lokalnie spożywane bywają inne gatunki, np. T. decumbens[9]. Roślina ta wykorzystywana jest także jako lecznicza[10].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od słów greckich – tetra znaczącego „cztery” i gonía znaczącego „kąt”. Ustalona została z powodu kształtu owoców[11].

Morfologia

Pokrój
Rośliny zielne, rzadziej drewniejące u nasady półkrzewy, zarówno jednoroczne jak i byliny. Pędy zwykle pokładające się, gruboszowate, nagie, szczeciniaste lub brodawkowate[11]. Rośliny mają białawe, połyskujące komórki wydzielnicze[12].
Liście
Skrętoległe (u nasady pędu często naprzeciwległe[8]), ogonkowe, bez przylistków[11]. Blaszka mięsista[12], jajowata do równowąskiej[8], całobrzega, z płytkimi zatokami lub klapami[11], nierzadko z podwiniętymi brzegami[12], na szczycie zwykle tępa[8].
Kwiaty
Pojedyncze lub zebrane po 2–3 w pęczkach w kątach liści, siedzące lub szypułkowe, zawsze jednak przez przysadek. Zwykle niepozorne – do 5 mm średnicy, rzadziej do 10 mm, obupłciowe lub jednopłciowe. Działki kielicha zwykle w liczbie czterech lub pięciu, dzwonkowate, przytulone do zalążni, kanciaste na grzbiecie, czasem oskrzydlone lub wyciągnięte w cierń, z łatkami od zewnątrz zielonymi, od wewnątrz czasem żółtymi. Płatków korony brak. Pręcików jest od jednego do 20. Zalążnia dolna lub wpół dolna ma od trzech do 10 komór, w każdej komorze znajduje się pojedynczy zalążek. Szyjek słupka od trzech do 10[11].
Owoce
Orzechy zamknięte w trwałym okwiecie[12] (stąd podobne do pestkowców[11]). Często kanciaste lub oskrzydlone, nierzadko z cierniami[12].

Systematyka

Rodzaj z rodziny pryszczyrnicowatych (Aizoaceae), w obrębie której zaliczany jest wraz z czterema innymi do podrodziny Aizooideae Arnott[2]. W niektórych dawniejszych systemach podrodzina ta była podnoszona do rangi rodziny trętwianowatych Tetragoniaceae[4][2].

Wykaz gatunków (gatunki zweryfikowane według The Plant List[13]
  • Tetragonia acanthocarpa Adamson
  • Tetragonia angustifolia Barnéoud
  • Tetragonia arbuscula Fenzl
  • Tetragonia caesia Adamson
  • Tetragonia calycina Fenzl
  • Tetragonia chenopodioides Eckl. & Zeyh. Emend. Fenzl
  • Tetragonia copiapina Phil.
  • Tetragonia cristata C.A. Gardner ex A.M. Prescott
  • Tetragonia crystallina L'Hér.
  • Tetragonia decumbens Mill.
  • Tetragonia diptera F. Muell.
  • Tetragonia distorta Fenzl
  • Tetragonia echinata Aiton
  • Tetragonia erecta Adamson
  • Tetragonia eremaea Ostenf.
  • Tetragonia espinosae Muñoz
  • Tetragonia fruticosa L.
  • Tetragonia galenioides Fenzl
  • Tetragonia glauca Fenzl
  • Tetragonia halimoides Fenzl
  • Tetragonia haworthii Fenzl
  • Tetragonia herbacea L.
  • Tetragonia hirsuta L. f.
  • Tetragonia implexicoma (Miq.) Hook. f.
  • Tetragonia lasiantha Adamson
  • Tetragonia macrocarpa Phil.
  • Tetragonia macroptera Pax
  • Tetragonia maritima Barnéoud
  • Tetragonia microcarpa Phil.
  • Tetragonia microptera Fenzl
  • Tetragonia namaquensis Schltr.
  • Tetragonia nigrescens Eckl. & Zeyh.
  • Tetragonia ovata Phil.
  • Tetragonia pedunculata Phil.
  • Tetragonia pillansii Adamson
  • Tetragonia portulacoides Fenzl
  • Tetragonia rangeana Engl.
  • Tetragonia reduplicata Welw. ex Oliv.
  • Tetragonia robusta Fenzl ex Harv. & Sond.
  • Tetragonia rosea Schltr.
  • Tetragonia saligna Fenzl
  • Tetragonia sarcophylla Fenzl
  • Tetragonia schenkii Schinz
  • Tetragonia sphaerocarpa Adamson
  • Tetragonia spicata L. f.
  • Tetragonia tetragonioides (Pall.) Kuntze – trętwian czterorożny
  • Tetragonia verrucosa Fenzl
  • Tetragonia vestita I.M. Johnst.
  • Tetragonia virgata Schltr.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-28] (ang.).
  3. ↑ a b c Tetragonia. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-28].
  4. ↑ a b c Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 926. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 183. ISBN 978-83-925110-5-2.
  6. ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 913. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ Hyde, M.A., Wursten, B.T., Ballings, P. & Coates Palgrave, M.: Tetragonia L.. W: Flora of Zimbabwe: Cultivated plants [on-line]. [dostęp 2019-11-29].
  8. ↑ a b c d Heidrun E.K. Hartmann: Illustrated Handbook of Succulent Plants: Aizoaceae F-Z. Springer Science & Business Media, 2002, s. 316-317. ISBN 978-3-540-41723-1.
  9. ↑ a b Jane Forrester: Tetragonia decumbens. W: PlantZAfrica [on-line]. South African Biodiversity Institute. [dostęp 2019-11-29].
  10. ↑ Tetragonia tetragonioides. W: Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-28].
  11. ↑ a b c d e f Nancy J. Vivrette: Tetragonia Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-28].
  12. ↑ a b c d e Tetragonia Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-28].
  13. ↑ Tetragonia. W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2019-11-28].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Tetragonia implexicoma (7596767522).jpg
Autor: Kevin Thiele from Perth, Australia, Licencja: CC BY 2.0
KRT4542
Tetragonia tetragonioides fruit2 - Flickr - Macleay Grass Man.jpg
Autor: Harry Rose from Dungog, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Native, cool season, annual or short-lived perennial, prostrate, spreading herb. Leaves are rhombic to lanceolate, semi-succulent and to 10 cm long. Flowers are small, 4-5-lobed and yellowish. Fruit are woody and winged. Flowering is from late winter to early summer. Mostly grows along margins of salt marshes and in protected sites along the coast, but is found in all parts of New South Wales and across Australia.
Warrigal cabbage flower (3394737762).jpg
Autor: John Tann from Sydney, Australia, Licencja: CC BY 2.0
New Zealand spinach (Tetragonia tetragonioides) in flower. Gerroa, NSW Australia, March 2009.
Tetragonia decumbens02.jpg
Autor: Paul venter, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tetragonia decumbens Mill. - beach at Nature's Valley, South Africa