Trałowce w polskiej Marynarce Wojennej

Marynarka Wojenna w swojej historii prawie zawsze miała w swoim składzie okręty klasy trałowców, z wyjątkiem jedynie okresu II wojny światowej w latach 1940-45, gdy flota polska stacjonowała w Wielkiej Brytanii. Poza tym okresem, rozwojowi i działalności polskich sił morskich zawsze towarzyszyła obecność floty przeciwminowej. Trałowce były też najliczniejszą klasą okrętów w historii Marynarki Wojennej. Okręty tej klasy przeznaczone są głównie do niszczenia pól i zagród minowych na obszarze działalności Marynarki Wojennej, co umożliwia prowadzenie tam operacji przez pozostałe okręty oraz żeglugę morską. Dodatkowe przeznaczenie tych jednostek to stawianie własnych, małych zagród minowych. W okresie pokoju, zwłaszcza po II wojnie światowej, bardzo istotnym zadaniem trałowców było oczyszczanie polskiego wybrzeża z licznych postawionych tam przez walczące państwa min morskich.

Poniżej wymienione są typy trałowców używanych w Polsce w kolejności chronologicznej (w nawiasach – lata służby).

Trałowce typu FM (1921-1931)

Polskie trałowce typu FM, na pierwszym planie rufa "Jaskółki"

Pierwszymi trałowcami, które weszły w skład polskich sił morskich, były budowane w czasie I wojny światowej dla floty niemieckiej okręty typu FM. Cztery z nich zostały zakupione po wojnie i weszły do polskiej służby w 1921. Ich wyposażenie przeciwminowe obejmowało 2 komplety trałów kontaktowych. Uzbrojone były w jedno działo kaliber 47 mm i karabiny maszynowe. Mogły stawiać 20 min morskich. Jednostki te miały 43 metry długości, ok. 185 ton wyporności i prędkość 12 węzłów, napędzane były maszyną parową. Załoga liczyła 32 osoby. Trałowce te nosiły nazwy: OORP "Czajka", "Jaskółka", "Rybitwa", "Mewa". W 1931 trzy pierwsze trałowce wycofano ze służby. ORP "Mewa" w tym samym roku została uszkodzona i zatonęła w porcie, a po podniesieniu z dna przebudowano ją na okręt hydrograficzny ORP "Pomorzanin". Zatopiono go w 1939 podczas nalotów niemieckich.

Trałowce typu Jaskółka (1935-1939, 1946-1951)

Trałowce typu Jaskółka – „Rybitwa”, „Czajka”, „Mewa”, „Jaskółka”

Ostatnimi i najbardziej znanymi przedwojennymi trałowcami było 6 zaprojektowanych i zbudowanych w Polsce okrętów typu Jaskółka, nazywanych potocznie "ptaszkami". Były one wcielane w dwóch etapach, najpierw w latach 1935-1936: OORP "Czajka", "Jaskółka", "Mewa", "Rybitwa", następnie w 1939: OORP "Czapla" i "Żuraw". Okręty tego typu miały 45 metrów długości, wyporność 185 ton i rozwijały prędkość 18 węzłów. Wyposażone były w trały kontaktowe, uzbrojone w działo kalibru 75 mm i przeciwlotnicze karabiny maszynowe oraz miały możliwość postawienia do 20 min morskich.

Jednostki te zgrupowane zostały w Dywizjon Minowców. OORP "Jaskółka", "Mewa" i "Czapla" zatopione zostały podczas działań wojennych we wrześniu 1939. Niemcy wydobyli "Mewę" i wcielili w skład swojej floty, wraz z "Rybitwą", "Czajką" i "Żurawiem", które dostały się po kapitulacji w ręce Niemców. Po wojnie, odnaleziono je w Niemczech i okręty powróciły w 1946 do Polski. OORP "Czajka", "Rybitwa" i "Mewa" służyły jeszcze jako trałowce w 1. Dywizjonie Trałowców w Gdyni, posiadając kilka działek przeciwlotniczych i kilka zestawów trałów. Następnie, w 1951 przekwalifikowano je na dozorowce, przezbrojono i wcielono do 2 Dywizjonu Patrolowców w Gdyni. "Czajka" i "Rybitwa" zostały wycofane z linii w 1966, a ORP "Mewa" w 1970, po czym przekształcono je na barki koszarowe odpowiednio: BK-1, BK-3, BK-2, które ostatecznie skreślono ze stanu odpowiednio w 1977, 1972 i 1981. ORP "Żuraw" natomiast od 1946 działał w służbie hydrograficznej jeszcze jako trałowiec mający 5 działek i trały, ale od 1948, kiedy to jednostkę przebudowano na typowy okręt hydrograficzny z uzbrojenia pozostawiono tylko jedno działo. W 1951 nazwę okrętu zmieniono na ORP "Kompas". W 1971 został on przeklasyfikowany na barkę koszarową BK-4, która służyła do 1977.

Trałowce typu MT (Albatros lub Kormoran), projektu 253Ł (1946-1959)

Polskie trałowce typu MT w Szczecinie – na pierwszym planie „Krogulec”

Dla zwiększenia stanu polskiej floty przeciwminowej, która miała rozminowywać dla żeglugi obszary zaminowane podczas działań wojennych, w 1946 Marynarkę Wojenną zasiliło dziewięć radzieckich trałowców redowych typu MT (projektu 253Ł), nazwanych przez Polaków typem Albatros lub Kormoran, a potocznie "kaczorkami" (spotykane w literaturze oznaczenie typu BTSZCZ jest według źródeł rosyjskich błędne). Zostały one przekazane w ramach reparacji wojennych, w zamian za polski udział w podziale floty niemieckiej. Nosiły nazwy: OORP "Albatros", "Czapla", "Jaskółka", "Jastrząb", "Orlik", "Kondor", "Krogulec", "Kormoran", "Kania" i weszły w skład 2 i 3 Dywizjonu Trałowców stacjonujących w Gdyni. Okręty te zbudowano podczas II wojny światowej. Były to jednostki o długości 38 metrów, wyporności 145 ton oraz prędkości do 12 węzłów. Ich wyposażenie składało się z trału kontaktowego, akustycznego i magnetycznego, a uzbrojenie z dwóch dział kalibru 45 mm i czterech karabinów maszynowych 12,7 mm. Zabierały na pokład 18 min. Załoga liczyła 37 ludzi. Po ponad dziesięcioletniej służbie wszystkie te jednostki wycofano w latach 1957-1959.

Trałowce typu YMS (1948-1957)

Amerykański trałowiec typu YMS

Kolejnymi zakupionymi po wojnie trałowcami były OORP "Delfin", "Foka" i "Mors". Zostały zbudowane w USA w latach 1942-1943, używane podczas wojny przez marynarkę brytyjską i zakupione przez Polskę z demobilu w 1948. Zasiliły one 3. Dywizjon Trałowców w Gdyni. Były to drewniane okręty typu YMS (BYMS), mające długość 42 metry, wyporność 277 ton, prędkość 12,6 węzłów, załogę stanowiło 42 osoby. Były wyposażone w trał kontaktowy, akustyczny i magnetyczny. Uzbrojenie składało się z działa kalibru 85 mm oraz karabinów maszynowych. Okręty spisano ze stanu floty w latach 1955-1957. Czwarta zakupiona jednostka została skierowana do służby cywilnej jako statek hydrograficzny „Zodiak”).

Trałowce projektu 254 (typu T-61) (1956)

Trałowce projektu 254 w Porcie Wojennym Hel

Pierwsze całkowicie nowe powojenne jednostki, jakie weszły w skład sił przeciwminowych, to trałowce projektu 254 (określane jako typ T-61), budowane w Polsce w latach 1955-1958 na licencji radzieckiej. Budowane były w dwóch wariantach: projekt 254K i zmodernizowany w Polsce 254M. Trałowce projektu 254K wybudowano w ilości trzech jednostek, natomiast 254M w liczbie dziewięciu. Okręty nosiły nazwy OORP "Żubr", "Tur", "Łoś", "Bizon", "Dzik", "Bóbr", "Rosomak", "Delfin", "Foka", "Mors", "Ryś", "Żbik". Okręty te miały być głównym ogniwem obrony przeciwminowej Polskiej Marynarki Wojennej w związku z wycofywaniem pozostałych okrętów, przestarzałych i sfatygowanych działaniami wojennymi. Wyposażenie trałowe wszystkich typów składało się z różnorodnych trałów elektromagnetycznych, akustycznych i kontaktowych. Do poszukiwania obiektów podwodnych służyły stacje hydrolokacyjne burtowe i rufowe. Ich główne uzbrojenie stanowiły cztery działka przeciwlotnicze 37 mm, oprócz tego jednostki proj. 254K miały osiem karabinów maszynowych kalibru 12,7 mm, a 254M cztery działka kalibru 25 mm na podwójnych podstawach 2M-3M i cztery wkmy 14,5 mm. Okręty te miały ponadto możliwość zwalczania okrętów podwodnych przy użyciu stacji hydrolokacyjnej i grawitacyjnych bomb głębinowych. Trałowce te miały 60 metrów długości, wyporność ok. 600 ton i prędkość maksymalną ok. 15 węzłów.

Wszystkie jednostki stacjonowały wpierw w Dywizjonach Trałowców na Helu, a następnie przeniesiono je do 12 Dywizjonu Trałowców Bazowych do Świnoujścia. Okręty te zostały wycofane w latach od 1987 do 1990. Wyjątkiem był ORP "Tur" przebudowany na okręt badawczy w 1978, który służył do 1991.

Trałowce projektu 206F (typu Krogulec) (1963)

(c) I, Topory, CC-BY-SA-3.0

ORP „Mewa” po przebudowie na niszczyciel min

Po wdrożeniu trałowców typu T-61 i wycofaniu wszystkich starszych jednostek, postanowiono wzmocnić dodatkowo siły trałowe, tworząc drugi dywizjon trałowców. W tym celu w CBKO-2 opracowano projekt jednostki typu Orlik (na Zachodzie znany jako typ Krogulec), oznaczony jako 206F. Dwanaście jednostek zbudowała Stocznia im. Komuny Paryskiej w Gdyni. Wcielanie okrętów – do 13 Dywizjonu Trałowców na Helu – rozpoczęło się w 1963 i skończyło w 1968. Okręty, którym nadano nazwy OORP "Orlik", "Krogulec", "Jastrząb", "Kormoran", "Czapla", "Albatros", "Pelikan", "Tukan", "Flaming" , "Rybitwa", "Mewa", "Czajka" i numery burtowe odpowiednio od 613 do 624, miały długość 58,2 m, wyporność 520 ton i prędkość 18 węzłów. Napędzane były dwoma silnikami Fiat 2312SS (V12) o mocy 1800 KM każdy. Śruby nastawne systemu LIPS. W trakcie eksploatacji na 614, 619, 620 i 621 wymieniono silniki na Zgoda-Sulzer 6AR25 (R6) o mocy 1100 KM każdy. Uzbrojenie składało się z 6 armat kalibru 25mm na podwójnych podstawach 2M-3M, dwóch wyrzutni rakiet przeciwlotniczych bardzo krótkiego zasięgu Strzała-2M, 12 grawitacyjnych bomb głębinowych i 10-16 min morskich. Do trałowania min służyły trały akustyczne (BGAT), elektromagnetyczne (TEM-52), kontaktowe (MT-2) lub hydrograficzne, natomiast do wykrywania obiektów podwodnych służyły podkadłubowe (MG-11), burtowe i rufowe (MG-324) stacje hydrolokacyjne.

Załogę stanowi 49 osób.

W latach 1989-2000 wycofano ze służby prawie wszystkie okręty projektu 206F, z wyjątkiem OORP "Mewa", "Czajka" i "Flaming", które w latach 1999-2002 przebudowano na niszczyciele min projektu 206FM. Okręty tego zmodernizowanego typu zostały wyposażone w nowe trały, wymieniono na nich dotychczasowe armaty na jedną podwójną kalibru 23 mm połączoną z wyrzutnią rakiet Strzała-2M. Pozostawiono możliwość stawiania min, których ilość zwiększono do 16. Zainstalowano dwie nowe stacje hydroakustyczne i specjalistyczny pojazd podwodny.

Trałowce projektu 207 (typ Gopło) (1982)

OORP „Gopło” proj. 207DM

OORP „Nakło”, „Drużno” i „Hańcza” proj. 207P

Ostatnim typem okrętów przeciwminowych służących do chwili obecnej w Marynarce Wojennej RP, są zbudowane w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni jednostki typu Gopło, projektu 207. Zasiliły one polską flotę w latach 1981-1994. Są to okręty wytwarzające bardzo małe pole magnetyczne dzięki zastosowaniu kadłubów z laminatów poliestrowo-szklanych. Okręty mają długość ponad 38 metrów, wyporność 216 ton i maksymalną prędkość 14,6 węzła.

Typ Gopło dzieli się na trzy, a właściwie dwa warianty, zależne od uzbrojenia i wyposażenia. Pierwszy to trałowiec prototypowy ORP "Gopło", który służył długi czas jako okręt badawczy, na którym testowano nowe rozwiązania walki z minami. Był on oznaczony jako projekt 207D, jednak w 2000 został poddany modernizacji i posiada takie same parametry jak trałowce podtypu 207M, a nazywany jest przez to jako typ 207DM. Służy w 13 Dywizjonie Trałowców w Gdyni. Drugi podtyp 207P to okręty OORP "Gardno", "Bukowo", "Dąbie", "Jamno", "Mielno", "Wicko", "Resko", "Sarbsko", "Necko", "Nakło", "Drużno", "Hańcza". Należące do niego jednostki posiadają podwójną armatę 23 mm, trały akustyczne, elektromagnetyczne i kontaktowe oraz mogą stawiać miny lub zrzucać bomby grawitacyjne. Projekt 207M różni się tym, iż zamontowane na nim wyposażenie trałowe i hydrolokacyjne jest dużo nowocześniejsze i dodatkowo posiada wraz z działem 23 mm wyrzutnie rakiet przeciwlotniczych Strzała-2M. Podtyp ten to OORP „Mamry”, „Wigry”, „Śniardwy”, „Wdzydze”. Okręty projektu 207P wchodzą w skład 12 Dywizjonu Trałowców w Świnoujściu, a 207DM i 207M są w 13 Dywizjonie Trałowców w Gdyni.

Na początku XXI wieku Marynarka Wojenna posiadała łącznie 19 trałowców i niszczycieli min, które zaspokajały jej potrzeby pod względem ilościowym.

Niszczyciele min projektu 258 (Kormoran II)

Nową generacją polskich okrętów walki przeciwminowej są zaprojektowane i zbudowane w Polsce nowoczesne niszczyciele min projektu 258, mające zastąpić jednostki projektu 206 FM. Okręty te mają długość 58,5 m i wyporność 830 ton, a kadłuby zbudowane są ze stali niemagnetycznej. Głównym uzbrojeniem ma być armata kalibru 35 mm współpracująca z głowicą optoelektroniczną ZGS-158^[1]. Budowę pierwszego okrętu ORP „Kormoran” (601) rozpoczęto w 2014, a wszedł on do służby w listopadzie 2017 roku^[2]. Do 2021 roku zwodowano dwa dalsze okręty „Albatros” (602) i „Mewa” (603), będące na etapie wyposażania.

Oprócz trałowców pełnomorskich, Marynarka Wojenna posiadała też trałowce rzeczne i kutry trałowe – zobacz: polskie trałowce rzeczne i polskie kutry trałowe.

Spis okrętów

Zobacz też

• polskie trałowce rzeczne

Przypisy