Traiano Provana

Traiano Provana

Herb po otrzymaniu indygenatu
Data śmierci	przed 1567 lub w 1568
Ojciec	Guglielmo Provana lub Nicolo Provana del Sabbione
Żona	Zofia Mogilnicka
Dzieci	Barbara, Anna, Elżbieta, Augustyn
Rodzeństwo	Prospero Provana

Traiano Provana herbu własnego (ur. ?, zm. przed 1567 lub w 1568) – włoski szlachcic z Piemontu, sekretarz królewski Bony, Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta.

Pochodził z zamożnej piemonckiej rodziny szlacheckiej, z linii wywodzącej się z Carignano^[1]. Był synem Guglielma Provany^[1] lub Nicola Provany del Sabbione^[2]. Przybył do Polski w latach 30. XVI wieku, gdzie znalazł zatrudnienie na dworze królewskim^[1], choć początkowo mógł pozostawać w służbie Francesco Niconizio, kanonika z Korčuli^[3]. Od 1539 roku pełnił funkcję sekretarza królowej Bony^[1]. W kolejnych latach, również na stanowisku sekretarza, służył także Zygmuntowi Staremu^[4], a następnie Zygmuntowi Augustowi^[1]. W latach 1552–1559 wypełniał zadania związane ze sprawami dynastii na południu Włoch, jak również odbywał podróże dyplomatyczne w granicach państwa polsko-litewskiego^[1]. Zgodnie z dokumentem królewskim z 1 stycznia 1557 roku otrzymał indygenat, razem z bratem, który wraz z nim przyjechał do Polski^[1] lub przybył tu później, na początku lat 50.^[5]

Wierna służba została przez króla wynagrodzona 2 lutego 1558 roku nadaniem mu w dożywocie wsi Łętkowice, w ziemi krakowskiej. Provana poświęcał dużo uwagi rozwojowi swojego majątku, dokonując pomiaru ról i powiększając folwark, dzięki przesiedleniu chłopów i skupieniu od nich łanów. Rozbudował obiekty gospodarskie, wzniósł także nowy dwór oraz rozwijał hodowlę ryb i uprawę chmielu dla własnego browaru. Często pomagał bratu, który rozwinął na dużą skalę działalność gospodarczą, wyręczając go w sprawach handlowych i kierowaniu królewską pocztą^[1].

Obaj bracia byli związani z ruchem reformacyjnym, być może z tego powodu opuścili Piemont^[3]. Traiano wyznawał kalwinizm, w kwietniu 1559 roku kościół w Łętkowicach zamienił na zbór, sprowadzając tam jako ministra Francesca Capitellisa. Wydarzenie to stało się głośnym, zaniepokojenie nim wyrażał Stanisław Hozjusz. Oburzenie tolerowaniem tego postępku wyraził papież, za pośrednictwem wiceprotektora Polski kardynała G. Pueto^[1].

Provana od 1558 roku, po uzyskaniu zgody synodu, utrzymywał dla siebie i swego brata prywatnego ministra, Jerzego Nigra. Brał udział w obradach synodu pińczowskiego (7 sierpnia 1559). Erazm Otwinowski w swojej pracy Heroes Christiani zaliczył Włocha do zasłużonych działaczy reformacji^[1].

Provana zmarł przed 1567^[4] lub w 1568 roku^[1]. Był żonaty z Zofią Mogilnicką^[a], miał z nią czworo dzieci^[6]:

• Barbarę, żonę Mikołaja Korycińskiego;
• Annę;
• Elżbietę (zm. 16 sierpnia 1638), zamężną z Hieronimem Trepką;
• Abrahama (zm. 1602), dworzanina Anny Jagiellonki, rycerza jerozolimskiego i kawalera Orderu Świętych Maurycego i Łazarza, właściciela Karniowic i Poręby w ziemi krakowskiej, autora książki Złote jarzmo małżeńskie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Lucio Biasiori: Provana del Sabbione, Prospero (wł.). W: Dizionario Biografico degli Italiani [on-line]. Treccani, 2016. [dostęp 2021-01-14].
• Mieczysław Korolko: Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunta Augusta. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0736-6.
• Danuta Quirini-Popławska: Provana Traiano. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXVIII: Potocki Ignacy – Przerębski Mikołaj. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Polska Akademia Nauk Instytut Historii, Wydawnictwo PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1984-1985, s. 529–530. [dostęp 2021-01-14].