Traktat w Tartu (sowiecko-estoński)

Traktat w Tartu
Data

2 lutego 1920

Miejsce

Tartu

Wynik

niepodległość Estonii,
wytyczenie granicy

Przyczyna

wojna domowa w Rosji,
wojna estońsko-bolszewicka

Strony traktatu
 Rosyjska FSRR Estonia
Przywódcy
Adolf JoffeJaan Poska
Adolf Joffe podpisujący traktat
Delegacja Estonii przy zawarciu traktatu – od lewej Jaan Poska, Jaan Soots i płk Victor Mutt
Granica między Rosją Sowiecką a Estonią ustalona w traktacie

Traktat w Tartu – traktat pokojowy zawarty 2 lutego 1920 r. w Tartu między Estonią a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Radziecką, który zakończył wojnę estońsko-bolszewicką[1]. Na mocy traktatu Rosja Sowiecka potwierdziła uznanie niepodległości Estonii, będącej do 1917 częścią Imperium Rosyjskiego i uznała swojego sąsiada po wieczne czasy.

W wyniku podpisania traktatu Rosja straciła na rzecz Estonii 41 tysięcy km² terytorium[2]. Traktat określał granicę sowiecko-estońską[3], stanowił również o zwrocie Estonii dzieł sztuki zrabowanych i wywiezionych do Rosji. W traktacie przewidziano możliwość powrotu do kraju Estończyków, którzy znaleźli się w Rosji Sowieckiej oraz zapłacie Estonii 15 milionów złotych rubli z tytułu udziału w życiu gospodarczym Rosji przedrewolucyjnej.

Głównymi sygnatariuszami traktatu byli Jaan Poska, reprezentujący Estonię, oraz Adolf Joffe jako przedstawiciel Rosji Radzieckiej.

Traktat zarejestrowano w Sekretariacie Ligi Narodów 12 lipca 1922 r. pod nr. 289[4].

Traktat został potwierdzony przez pakt o nieagresji zawarty 4 maja 1932 r.[5], precyzujący postanowienia protokołu Litwinowa z 1929 r. Pakt z 1932 r. przedłużono w 1934 r.[6] Suwerenność Estonii gwarantował też „układ o wzajemnej pomocy” z 28 września 1939 r.[7] W 1940 układy te zostały złamane przez okupację Estonii.

Do traktatu nawiązuje preambuła współczesnej konstytucji Estonii[3][8], a współczesne władze estońskie uznają go za nadal obowiązujący[9]. Włączenie wzmianki o nim do treści artykułów wstępnych estońskiej ustawy zasadniczej wywołało protesty polityków rosyjskich, bowiem dla Estończyków stanowi potwierdzenie tezy o nielegalności okupacji Estonii w latach 1940–1990, podczas gdy dla wielu Rosjan włączenie Estonii w obręb ZSRR odbyło się na drodze legalnej[8].

Spór o obowiązywanie bądź nie traktatu pokojowego z 1920 r. ma jednak wymiar nie tylko symboliczny, ale i praktyczny, bowiem granica estońsko-rosyjska ustalona po powtórnym zajęciu Estonii przez Armię Czerwoną w 1944 r.[1], a potwierdzona w traktatach sankcjonujących rozpad ZSRR w 1991 r., odbiega od linii ustalonej w 1920 r.[10][1] W szczególności zostawia po stronie rosyjskiej wschodni brzeg Narwy i okręg Pieczory[11]. W konsekwencji władze estońskie uznają obecną linię graniczną za „linię administracyjną” i „granicę tymczasową”, a nie za usankcjonowaną przez obie strony granicę państwową[11][1]. Jednocześnie władze współczesnej Rosji uznają problem wspólnej granicy za już ustalony i nie zgadzają się na jakiekolwiek pertraktacje w tej sprawie[1].

14 października 1920 r. w tym samym mieście podpisano również traktat regulujący stosunki między Rosją Sowiecką a Finlandią, dokument ten również znany jest pod nazwą traktatu z Tartu[2].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Eberhardt 1997 ↓, s. 7.
  2. ↑ a b Wiśniewski 2013 ↓, s. 375.
  3. ↑ a b Berg i Boman 2006 ↓, s. 91.
  4. ↑ League of Nations, Treaty Series, Vol. XI, 1922, pp. 30 – 71.
  5. ↑ League of Nations, Treaty Series, Vol. CXXXI, 1932, pp. 297-307.
  6. ↑ League of Nations, Treaty Series, Vol. CL, 1934, pp. 87 – 93.
  7. ↑ League of Nations, Treaty Series, Vol. 198, 1939, pp. 223 – 229.
  8. ↑ a b Anioł 1996a ↓, s. 43–44.
  9. ↑ Anioł 1996a ↓, s. 44.
  10. ↑ Anioł 1996b ↓, s. 50–53.
  11. ↑ a b Anioł 1996b ↓, s. 50.

Bibliografia

  • Włodzimierz Anioł, Kwestia rosyjskojęzycznej mniejszości w Estonii, „Polityka Wschodnia”, 1, 1996a, s. 39–54.
  • Włodzimierz Anioł, Europejski fin de siècle: przeobrażenia struktur międzynarodowych, Warszawa: Scholar, 1996b, ISBN 978-83-85838-77-7.
  • Eiki Berg, Julia Boman, Estońsko-rosyjska współpraca transgraniczna – procesy, percepcja, perspektywy, [w:] Grzegorz Gorzelak, Katarzyna Krok (red.), Nowe granice Unii Europejskiej: współpraca czy wykluczenie?, Wyd. Nauk. „Scholar”, 2006, s. 91–107, ISBN 978-83-7383-178-0 (pol.).
  • Piotr Eberhardt, Problematyka narodowościowa Estonii, „Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN”, 47, Warszawa: IGiPZ PAN, 1997, ISSN 0867-6836 [dostęp 2016-02-03].
  • Rafał Wiśniewski, Przemiany terytorialne państwa rosyjskiego – aspekt historyczno-polityczny, [w:] Piotr Eberhardt (red.), Studia nad geopolityką XX wieku, „Prace geograficzne”, 242, Warszawa: IGiPZ PAN, 2013, s. 365–385, ISBN 978-83-61590-33-0, ISSN 0373-6547 [dostęp 2016-02-02] (pol.).
  • Liga Narodów (autor korporatywny), Esthonia and Soviet Republic of Russia – Peace Treaty, signed at Tartu, February 2, 1920, „(League of Nations) Treaty Series”, 92, London: Harrison & Sons, 1922, s. 29–71, OCLC 1623788 [dostęp 2016-02-18] (est. • ros. • ang. • fr.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie