Tramwaje na Malcie

Tramwaje na Malcie

tramwaj
Państwo	Malta
Lokalizacja	Valletta, Three Cities, Żebbuġ i Birkirkary
Lata funkcjonowania	1905–1929
Infrastruktura
Rozstaw szyn	1000 mm
Liczba zajezdni	1
Portal Transport szynowy

Tramwaje na Malcie[1] Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   Valletta Zajezdnia Fragment w okolicy Għajn Dwieli Three Cities Żebbuġ Birkirkara

Tramwaje na Malcie – system transportu tramwajowego istniejący na Malcie w latach 1905–1929. System składał się z linii rozpoczynających się w Valletcie i prowadzących do Three Cities, Żebbuġ i Birkirkary. W latach 20. ze względu na zwiększającą się liczbę samochodów na wyspie linia zaczęła przynosić straty i podjęto decyzję o jej likwidacji. Linię zamknięto 15 grudnia 1929 roku.

Historia

Propozycja budowy linii

Pierwsza propozycja budowy linii tramwajowej na Malcie pojawiła się w październiku 1901 roku^[2]. Sacco Albanese, były pracownik Edison Manufacturing Company wystąpił o koncesję na budowę i eksploatację tramwaju na okres 99 lat^[2]. Jego propozycja zakładała budowę trzech linii^[2]:

• z Valetty przez Ħamrun do Qormi,
• z Valetty do St. Julian’s z możliwością przedłużenia do Pembroke,
• z Valetty przez Marsę do Paoli z możliwością budowy odgałęzienia w okolice stoczni

Początkowa stacja tramwaju miała znajdować się w okolicy bramy miejskiej w Valletcie i miała dawać możliwość przedłużenia linii do centrum miasta^[3].

W roku 1902 pojawiła się inna propozycja budowy tramwaju – obsługującego jedynie Valettę, jednak została ona odrzucona przez rząd, który sprzeciwiał się tramwajowi w obrębie miasta^[3].

Budowa linii

Przetarg na budowę i utrzymanie tramwaju rozpisano pod koniec września 1902, jednak do połowy lutego zgłosiła się do niego tylko jedna firma: Macartney, McElroy & Co. Ltd^[3]. Firma proponowała budowę dwóch linii: z Valetty do Sliemy, z Valetty do Three Cities oraz dwóch wind: w Marsamxett oraz przy przystani w okolicy górnych ogrodów Barrakka^[4][5]. Umowę z firmą podpisano 2 lipca 1903 i przewidywała ona budowę linii z Valetty do Three Cities oraz Żebbuġ z możliwością przedłużenia do Ħamrun^[4][6].

Przez kolejne pół roku po podpisaniu umowy trwały jeszcze rozmowy dotyczące szczegółów technicznych, jak tego na których odcinkach należy wybudować linię dwutorową, a gdzie jednotorową^[7]. Ostateczne plany zostały zatwierdzone 4 grudnia 1903^[8]. Trwały także poszukiwania miejsca na budowę zajezdni oraz stacji zasilającej, które udało znaleźć się dopiero pod koniec grudnia – rząd sprzedał firmie działkę znajdującą się w Marsie, przy planowanej trasie do Three Cities^[8]. Zdecydowano się także na budowę jednej z wind proponowanych przez firmę^[8].

Budowę stacji zasilającej i zajezdni rozpoczęto w czerwcu 1904^[8]. We wrześniu firma podjęła decyzję o przedłużeniu odcinka z Ħamrun aż do stacji kolejowej w Birkirkara^[9].

Otwarcie i pierwsze lata działalności

Ceremonia otwarcia linii odbyła się 23 lutego 1905 w zajezdni w Marsie^[10]. Wśród zaproszonych gości byli gubernator Malty Charles Mansfield Clarke wraz z żoną oraz arcybiskup Malty Pietro Pace, który pobłogosławił wagony^[10]. Po wygłoszonej przez McElroya przemowie odbył się inauguracyjny przejazd do stacji w Valetcie^[10][11]. Prace nad przedłużeniem linii do Birkirkary zakończyły się niedługo po otwarciu pierwszego odcinka – 4 marca, a jego otwarcie nastąpiło w maju^[12][13].

Już od początku działalności tramwaju dochodziło do wielu kolizji i wypadków^[14]. W kwietniu zderzyły się dwa jadące w przeciwnych kierunkach wagony^[14]. W sierpniu doszło do czołowego zderzenia tramwaju i taksówki, w wyniku czego zginął kierowca taksówki^[14]. Najpoważniejszy wypadek nastąpił 30 września po wyjeździe z Marsy w kierunku Bormli (Three Cities)^[15]. W pojeździe zawiodły hamulce i tramwaj nabierając prędkości stoczył się ze stromego wzgórza Għajn Dwieli, a następnie uderzył w kamienny mur oraz słup podtrzymujący sieć trakcyjną^[15][16]. W wyniku wypadku śmierć poniosło trzech pasażerów oraz szkolący się motorniczy, a ponad 20 osób (w tym motorniczy kierujący tramwajem) zostało rannych^[17].

Po wypadku zdecydowano się na przebudowę linii w okolicy Għajn Dwieli, tak aby uniknąć stromego wzniesienia^[18]. Trasę skierowano bardziej na południe przez Pjazza Antoine de Paule^[18]. Innym następstwem wypadku było opublikowanie w kwietniu 1906 roku nowych przepisów dla motorniczych, które między innymi regulowały takie kwestie jak minimalny wiek motorniczego oraz wprowadzały wymóg zdania państwowego egzaminu^[19].

W roku 1907 Macartney i McElroy podjęli działania mające na celu powołanie nowego przedsiębiorstwa Malta Tramways Ltd i przekazanie mu linii^[20]. Macartney liczył na sprzedaż 125 000 udziałów o wartości jednego funta, jednak ostatecznie udało się zebrać jedynie 18 177 funtów^[21]. Firma rozpoczęła działalność 1 sierpnia 1908 roku^[21]. W 1909 roku otwarto nową siedzibę firmy w okolicy bramy miejskiej w Valletcie^[21].

I wojna światowa oraz likwidacja linii

I wojna światowa spowodowała problemy w zaopatrzeniu – pojawiły się trudności z zakupem części zapasowych oraz węgla, używanego w elektrowni firmy do produkcji prądu^[22]. Krytyczny okres nastąpił w 1917 roku – w październiku firma zmuszona została do zawieszenia działalności linii, ze względu na brak części zapasowych^[23]. Wznowienie funkcjonowania linii nastąpiło dopiero po zakończeniu wojny, w lipcu 1919^[23].

W latach 20. znacznie wzrosła liczba samochodów na wyspie, co przełożyło się na spadek dochodów tramwaju^[24]. Na początku grudnia 1929 roku zdecydowano o likwidacji tramwaju^[24]. Do zamknięcia linii doszło 15 grudnia^[25].

W 1930 roku podjęto próbę sprzedaży słupów trakcyjnych oraz usunięto szyny^[26][27]. Elektrownia firmy funkcjonowała do 1931 roku w celu dostarczania prądu do windy^[27]. Siedziba firmy istniała do roku 1950, kiedy to została wyburzona ze względu na budowę dworca autobusowego^[27].

Tabor

Początkowo przedsiębiorstwo miało 16 tramwajów piętrowych bez dachu na górnym pokładzie, zbudowanych w Anglii przez British Electric Car Company w 1904 roku^[28]. Zbudowane były one na pojedynczych, czterokołowych wózkach firmy Brill^[28]. Wagony o numerach 7–16 na dolnym pokładzie nie miały ścian bocznych i wyposażone były w ławki przez całą szerokość wagonu^[28]. Pięć kolejnych wagonów tego typu zostało zakupionych w roku 1905^[29]. Ostatnie zamówienie na wagony pasażerskie zostało złożone w 1909 roku – dostarczono wtedy cztery wagony zbudowane przez United Electric Car Company^[30].

Po tym jak firma w 1906 roku podjęła się zadania spryskiwania ulic w celu ograniczenia kurzu, dokonano zakupu doczepnego wagonu cysterny^[31][32]. Zbudowana ona była przez J. G. Brill Company i była wyposażona w zbiornik o pojemności 1800 galonów^[32]. Montażu napędu dokonano na Malcie^[32]. Kolejną podobną cysternę kupiono w 1911 roku^[33].

Po zamknięciu linii wagony zostały przewiezione na stację kolejową w Ħamrun, gdzie zostały pozbawione wózków, a następnie sprzedane^[35].

Infrastruktura

Rozstaw szyn na linii wynosił 1000 mm^[36]. Początkowo jedynie fragment linii z Valletty do Ħamrun był dwutorowy, natomiast pozostałe odcinki były jednotorowe z mijankami^[37]. Z czasem kolejne odcinki były przebudowywane na linię dwutorową^[13].

System miał jedną zajezdnię znajdującą się w Marsie, na terenie której znajdowała się hala postojowa oraz elektrownia służąca do zasilania linii oraz windy w górnych ogrodach Barrakka^[8][38].

Przypisy

Bibliografia

• Joseph Bonnici, Michael Cassar: The Malta Tramways and the Barracca Lift. Malta: 1991. LCCN 94959739. OCLC 34887183. (ang.)
• J. H. Price. The Malta tramways. „Modern Tramway and Light Railway Review”. 33 (392), 08 1970. W. J. Wyse. Shepperton: Ian Allan Ltd (ang.).