Tramwaje w Łodzi

Tramwaje w Łodzi

tramwaj
Łódzkie tramwaje na pętli Chocianowice-IKEA
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Lokalizacja	aglomeracja łódzka
Organizator	Urząd Miasta Łodzi Zarząd Dróg i Transportu
Operator	MPK-Łódź
Liczba linii	19 dzienne (21 z wariantami tras)
Lata funkcjonowania	od 1898
Infrastruktura
Sieć tramwajowa Łodzi (wersja interaktywna) Legenda: trasy istniejące, trasy zlikwidowane
Długość sieci	124,1 km
Rozstaw szyn	1000 mm
Napięcie zasilania	-600 V DC
Liczba zajezdni	2
Strona internetowa
Portal Transport szynowy

Tramwaje w Łodzi – system transportu tramwajowego w aglomeracji łódzkiej uruchomiony 23 grudnia 1898^[1].

Łódź była pierwszym miastem na terenie zaboru rosyjskiego i dziesiątym na obszarze Cesarstwa Rosyjskiego w którym uruchomiono elektryczną komunikację tramwajową. W Łodzi nigdy nie było tramwajów konnych, chociaż istniały plany stworzenia opartego o nie transportu publicznego.

Początkowo istniały dwie, dość krótkie linie tramwajowe obsługujące Śródmieście, w lutym 1899 były już cztery, zgodnie z koncesją. W 1901 (17 i 19 stycznia) ruszyły pierwsze podmiejskie linie tramwajowe^[2] – do Pabianic i Zgierza. Obie te inicjatywy były efektem działania prywatnych spółek, w których dominowali łódzcy fabrykanci niemieckiego pochodzenia z Juliuszem Kunitzerem na czele.

W latach 1910–1931 tramwajowe linie podmiejskie połączyły większość ważniejszych miejscowości podłódzkich tworząc największą tego rodzaju sieć w Polsce, która przetrwała bez zmian aż do końca lat 70. XX, wieku kiedy zlikwidowano ruch na odcinku Rzgów – Tuszyn. W pierwszej połowie lat 90. XX w. zlikwidowano część z nich, ale proces ten został zahamowany i obecnie Łódź jako jedyne miasto w Polsce posiada rozbudowaną sieć tramwajów podmiejskich.

Po II wojnie światowej sieć podmiejska i miejska zostały upaństwowione i przekazane Miejskiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu w Łodzi (MPK), które wraz z rozbudową Łodzi powiększyło znacznie liczbę i długość linii miejskich, pozostawiając sieć podmiejską praktycznie bez zmian. Obecnie w Łodzi funkcjonuje 20 linii miejskich i 3 podmiejskie (regionalne), po niespełna 19-letnim okresie obsługi przez spółki zorganizowane przez podłódzkie gminy, ponownie znajdujące się w rękach MPK.

Łódzka i podłódzka sieć tramwajowa cechuje się wąskim rozstawem torów (1000 mm). Największym projektem tramwajowym w aglomeracji łódzkiej był Łódzki Tramwaj Regionalny, projekt szybkiego tramwaju, obejmujący między innymi wymianę torowisk na trasie ówczesnej linii nr 11 (Pabianice – Łódź – Zgierz), budowę wzbudzanej sygnalizacji, nowych przystanków i zakup 10 niskopodłogowych tramwajów Pesa 122N. Łódzki Tramwaj Regionalny został jednak wykonany tylko między Helenówkiem a Chocianowicami – nowe tramwaje nie kursują do Zgierza ani Pabianic. 1 października 2013 rozpoczęto przebudowę trasy W-Z, która zakończyła się 31 października 2015 roku. Trasa linii 10 (Retkinia-Widzew Augustów) została gruntownie przebudowana, wybudowano torowisko wzdłuż ul. Rokicińskiej, al. Hetmańskiej, ul. Kazimierza Odnowiciela, al. Ofiar Terroryzmu 11 Września do krańcówki Olechów. MPK na linię 10 zakupiło 22 nowe 100% niskopodłogowe tramwaje Pesa Swing. W latach 2017–2020 do Łodzi sprowadzano wagony NF6D z Niemiec.

Historia

Początki łódzkich tramwajów

Tramwaj w Łodzi na ulicy Piotrkowskiej (1900)

Akcja konsorcjum Kolej Elektryczna Łódzka Sp.A. z 1901

Łódź w latach 90. XIX wieku liczyła już ponad 300 tysięcy mieszkańców. W tym ogromnym przemysłowym mieście brakowało szerokich przelotowych ulic i obwodnic. Cały ruch osobowy i towarowy skupiał się więc w śródmieściu, zwłaszcza na ulicy Piotrkowskiej. Po łódzkich ulicach krążyło wtedy tysiące dorożek, powozów i bryczek oraz rozmaitych wozów z towarami, nic więc dziwnego, że zarówno władze miasta, jak i miejscowi przemysłowcy nosili się z zamiarem odciążenia ruchu kołowego w centrum przez budowę kolei obwodowej albo linii tramwajowych.

W 1883 władze miasta podjęły postanowienie o uruchomieniu w Łodzi tramwaju konnego^[3]. Opracowano projekt jego budowy i eksploatacji, a trzy lata później ogłoszono przetarg, który, pomimo rozstrzygnięcia, nie doprowadził do realizacji budowy^[4]. W 1893 zrezygnowano z konnych tramwajów ze względów higienicznych. Tramwaje takie wymagałyby bowiem budowy w centrum Łodzi wielkich stajni, co pogorszyłoby warunki sanitarne w mieście. Ostatecznie zdecydowano się na czystsze i szybsze tramwaje elektryczne. W 1895 Magistrat przedstawił władzom carskim nowy projekt: tramwaje miały przewozić za dnia pasażerów, a w nocy towary do fabryk. 13 lutego 1897 władze miasta zawarły na 35 lat kontrakt na budowę i eksploatację sieci tramwajowej z Konsorcjum Kolei Elektrycznej Łódzkiej (KEŁ), które stworzyli czołowi przemysłowcy łódzcy: Juliusz Kunitzer, Zenon Anstadt, Alfred Biedermann, Emil Geyer, Juliusz Heinzel oraz Henryk Grohman. Zgodnie z umową konsorcjum miało uruchomić linie tramwajowe: od Placu Kościelnego do Górnego Rynku, od cmentarzy przy ulicy Ogrodowej i od Parku Helenów do Nowego Rynku oraz od Piotrkowskiej do Dworca Fabrycznego^[5]. Decyzja o udzieleniu im zgody na budowę zapadła na najwyższym szczeblu, w Sankt Petersburgu, podpisał ją car Mikołaj II Romanow. Techniczną stronę uruchomienia linii oraz własnej elektrowni, dostarczenie sprzętu i taboru powierzono niemieckiemu koncernowi elektrotechnicznemu AEG, który rozpoczął budowę latem 1897.

Eksploatacja sieci rozpoczęła się 11 grudnia 1898, a pierwsze łódzkie tramwaje elektryczne wyjechały na swe trasy w piątek 23 grudnia 1898^[6]. Łódź otrzymała wówczas najnowocześniejszy na tamte czasy środek transportu, wyprzedzając pod tym względem nawet Warszawę, w której jeszcze przez 10 lat kursowały tramwaje konne. Były to pierwsze tramwaje elektryczne w całym zaborze rosyjskim. Uruchomiono początkowo tylko dwie niezbyt długie linie tramwajowe: Plac Kościelny – Górny Rynek (obecnie Plac Reymonta) oraz Park Helenów – Piotrkowska, Restauracja Paradyż (okolice współczesnego Centralu). Do lutego 1899 uruchomiono 2 pozostałe linie, zgodnie z koncesją.

Eksperyment z tramwajami elektrycznymi w Łodzi powiódł się lepiej, niż się spodziewano. Szybko spłacono koszty budowy linii, przedsięwzięcie przyniosło spore zyski akcjonariuszom, ruch kołowy w centrum Łodzi wyraźnie zmalał, ludność zaś, mimo wcześniejszych poważnych obaw, dosyć szybko przyzwyczaiła się do tramwajów „co bez konia chodzą”. Porządku na ulicach strzegła carska policja, która regulowała ruch pojazdów. Pomimo podjętych środków ostrożności w marcu 1899 doszło do trzech wypadków śmiertelnych^[7]. Tylko niektórzy dorożkarze, zwalczając nową, niebezpieczną konkurencję, złośliwie blokowali tory albo zajeżdżali drogę tramwajom.

Od 15 kwietnia 1945 linie tramwajowe należące do spółki Łódzka Kolej Elektryczna znajdowały się pod przymusowym zarządem państwowym sprawowanym przez Ministerstwo Komunikacji^[8].

Po II wojnie światowej spółkę tramwajową znacjonalizowano i połączono z tramwajami podmiejskimi.

Tramwaje podmiejskie w aglomeracji łódzkiej

Otwarcie linii Ruda Pabianicka – Rzgów – Tuszyn (18 kwietnia 1916)

Szybko postanowiono rozbudować linie tramwajowe w kierunku powiązanych z łódzkim przemysłem sąsiednich mniejszych miejscowości. Pomysł ten pojawił się niemal z chwilą uruchomienia pierwszego łódzkiego tramwaju.

Starania o tę nową, dochodową koncesję rozpoczęło jednocześnie kilka grup przedsiębiorców. Także tym razem zwyciężyła grupa kierowana przez Juliusza Kunitzera. Ten niezwykle obrotny, ale i bezwzględny fabrykant łódzki przeszedł do historii jako wzór „lodzermenscha”. Zginął z rąk robotnika w czasie Rewolucji 1905 r. Wśród koncesjonariuszy podmiejskiej kolejki dojazdowej są te same nazwiska, co w Konsorcjum Kolei Elektrycznej Łódzkiej, członków najznaczniejszych łódzkich klanów fabrykanckich niemieckiego pochodzenia: Scheiblera, Heinzla, Grohmana, Geyera i Anstadta. Warunki koncesji podpisał car Mikołaj II 6 stycznia 1899. Oficjalna nazwa Konsorcjum brzmiała: Łódzko-Zgierskie i Łódzko-Pabianickie Elektryczne Wąskotorowe Koleje Podjazdowe.

Łódzkie tramwaje podmiejskie nazywano „kolejką podjazdową” (rusycyzm), popularnie mówiono „dojazdowa” i traktowano jako coś pośredniego między komunikacją miejską a prawdziwą koleją. Budowniczym tych linii i tym razem był niemiecki koncern AEG, a dokładnie jego petersburski oddział. Prace budowlane ruszyły we wrześniu 1899. Jako pierwszą ukończono i otwarto 17 stycznia 1901 linię pabianicką o długości 15 km (obecnie funkcjonuje pod numerem 41). Dwa dni później – 19 stycznia 1901 ruszyły pierwsze tramwaje do Zgierza (po II wojnie światowej otrzymały numer 45), o długości 9,5 km.

W 1908 dawne Konsorcjum przekształciło się w spółkę akcyjną pod nazwą Towarzystwo Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych (ŁWEKD), które 14 lipca 1908 otrzymało nową koncesję na 48 lat. Wśród akcjonariuszy po tragicznej śmierci Kunitzera dominującą pozycję zdobyła rodzina Scheiblerów, posiadająca prawie 40% akcji spółki. Głównym celem statutowym Towarzystwa, oprócz eksploatacji już istniejących linii tramwajowych do Zgierza i Pabianic, była budowa nowych.

© Mateusz War. / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Pozostałości dawnego torowiska tramwajowego, pl. T. Kościuszki w Aleksandrowie Łódzkim

Trzecia oddana do użytku linia połączyła Łódź z Aleksandrowem (likwidacja w 1991). Linia ta była uruchamiana w dwu etapach. Trudności wynikły z powodu skrzyżowania linii tramwajowej z torem Kolei Kaliskiej na Żabieńcu. 9 lutego 1910 problem rozwiązano, uruchamiając tymczasowy ruch wahadłowy. Cała trasa stała się przejezdna 25 lutego 1910. Kolejne uruchamiane linie prowadziły do Rudy Pabianickiej (1910), Konstantynowa (1911), Tuszyna (16 kwietnia 1916; likwidacja w 1978) i Rzgowa (likwidacja w 1993) z przedłużeniem do Kruszowa (1916/1917), Ozorkowa (1922) i Lutomierska (1929/1931). Na tych ostatnich przez jakiś czas nie było trakcji elektrycznej, jeździły więc tramwaje parowe.

Jeszcze przed I wojną światową planowano połączenie liniami tramwajowymi z Łodzią Brzezin, Koluszek, Łasku (przedłużenie linii „pabianickiej”), Zduńskiej Woli i Piotrkowa Trybunalskiego (przedłużenie linii „tuszyńskiej”). Szerokość torów była identyczna, jak w przypadku łódzkich tramwajów miejskich i wynosiła 1000 mm, czyli znacznie mniej niż kolejowych. Część z tych linii podmiejskich działa do dziś.

W latach 1975–1998 łódzkie tramwaje wyjeżdżały poza granice ówczesnego województwa łódzkiego – linia 43 do Lutomierska w byłym województwie sieradzkim oraz linia 42 do Tuszyna (do likwidacji w 1978 roku) w byłym województwie piotrkowskim.

Tramwaj Pesa 122N na linii 11

Przełom XX i XXI wieku

Od 1993 do 2012 roku komunikacja tramwajowa na obszarze aglomeracji łódzkiej obsługiwana była przez trzy spółki powstałe na skutek podziału dawnego MPK-Łódź: Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź, Międzygminną Komunikację Tramwajową oraz Tramwaje Podmiejskie.

Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź (MPK-Łódź) zachowało wagony Konstal 805Na. Część z nich zmodernizowano. Zakupiono również fabrycznie nowe tramwaje: 15 wagonów typu Cityrunner, 10 wagonów typu Pesa 122N i 22 wagony typu Pesa Swing. Międzygminna Komunikacja Tramwajowa (MKT) otrzymała zajezdnię Helenówek wraz z wagonami typu Konstal 803N. Część z nich została zmodernizowana. Później sprowadzono z Zachodu używane wagony typu Düwag GT6, Lohner GT6, Düwag GT8, Düwag GT8N, Düwag GT8ZR i Düwag M6S. Tramwaje Podmiejskie (TP) dostały zajezdnię Brus z wagonami typu Konstal 803N oraz Düwag GT6 sprowadzonymi z Bielefeld. Do likwidacji spółki udało się utrzymać tylko 2 wagony z Bielefeld. W 2010 roku odkupiono od MZK Grudziądz 6 wagonów Düwag GT6, które w Grudziądzu zostały zastąpione Düwagami GT8.

Od 7 lipca 2007 do 1 lipca 2008 trwał I etap budowy Łódzkiego Tramwaju Regionalnego. Przy okazji prac nad Łódzkim Tramwajem Regionalnym odnaleziono przy ul. Piotrkowskiej fragment najstarszej łódzkiej szyny tramwajowej, pochodzącej z 1897 roku. Szyna o profilu Vignoles’a zawiera odlany napis: „Stahl Industrie Bochum 1897” (została odlana w hucie w niemieckim mieście Bochum). Szyna trafiła do Muzeum Komunikacji Miejskiej przy ul. Wierzbowej^[9].

Od 1 kwietnia 2012 roku wszystkie linie są obsługiwane przez MPK-Łódź, część wagonów MKT i TP produkcji zachodniej przejęło MPK. W sierpniu 2012 MPK-Łódź odkupiło od MKT 10 kolejnych Düwagów, z których 5 wagonów ma zostać skierowanych na linie, a 5 przeznaczonych na części zamienne^[10]. Wagony Konstal 803N oraz pozostała część Düwagów zostanie zezłomowana. Część Konstali 803N ma zostać zachowana w muzeum jako pojazdy zabytkowe.

Tramwaj Duwag GT6 na linii 43. Plac Wolności. Kierunek Konstantynów. Wycofany z eksploatacji

Konstal 803N. Wycofany z eksploatacji w 2012 roku

Przystanek tramwajowy na al. Wyszyńskiego

Tabor tramwajowy eksploatowany w momencie likwidacji MKT i TP

Tabor tramwajowy MPK-Łódź wiosną 2012 r.
Model/modernizacja	Od roku		Liczba
Konstal 805Na (oryginalny)	1977		276
Konstal 805NaND	2004		124
Konstal 805N Enika	2005/2011		8
Konstal 805N Elin, Konstal 805N-ML	1997		20
Bombardier Cityrunner	2002		15
Pesa 122N	2008		10
Łącznie			453
Udział wagonów niskopodłogowych			5,5%

Tabor tramwajowy MKT i TP wiosną 2012 r.
Typ tramwaju	Od roku		Przewoźnicy	Liczba
Konstal 803N, wcześniej Konstal 102NaW	1973		MKT TP	7 8
Düwag GT8	2006/2009		MKT	6
Düwag GT8N	2007		MKT	10
Düwag GT8ZR	2009		MKT	5
Düwag GT6	1990/2010 (TP) 2008/2009 (MKT)		MKT TP	4 8
Lohner GT6	2009		MKT	1
Düwag M6S	2011		MKT	6
Łącznie				55
Udział wagonów niskowejściowych				18,2%

Łódzkie tramwaje obecnie

Dworzec Tramwajowy Centrum, przystanek przesiadkowy otwarty w 2015 roku jako część trasy W-Z

Po II wojnie światowej obie łódzkie spółki tramwajowe (miejska i podmiejska) zostały upaństwowione i połączone. Sieć linii została przez lata rozbudowana, a tabor znacznie unowocześniony. Obecnie zarządza nimi Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź Sp. z o.o., powstałe w 1992 roku. Wszystkie udziały w kapitale zakładowym tej spółki objęła Gmina Łódź. Tramwaje w Łodzi jeżdżą z powodzeniem do dziś, należąc do najpopularniejszych środków transportu publicznego. W chwili obecnej w Łodzi funkcjonuje 18 linii miejskich oraz 1 podmiejska. W planach na najbliższe lata jest przywrócenie ruchu na liniach do Pabianic i Konstantynowa. Niesprecyzowane są plany dla linii do Lutomierska i Ozorkowa. Obecnie do Zgierza kursuje linia tramwajowa nr 6, do Konstantynowa i Lutomierska autobus odpowiednio 43A i 43B, a do Pabianic kursują autobusy linii Z41. Linię nr 10 od 2002 do 2011 roku obsługiwały nowoczesne wagony typu Cityrunner. W 2011 roku przeniesione zostały na linię 16A, ze względu na zły stan torowiska na trasie linii 10. Od 2012 roku Cityrunnery jeżdżą na różnych liniach m.in. 11A, 11B i 15. Na linii 11 (obecnie 11A i 11B) od 2008 roku kursują Cityrunnery oraz klimatyzowane tramwaje Pesa Tramicus.

31 października 2015 po dwuletniej przebudowie otwarto wyremontowaną linię W-Z, w ramach tej inwestycji linia została wydłużona do Olechowa^[11]. Trasa liczy 17,3 km (4,1 km nowego torowiska i 13,2 km wyremontowanego), powstała na niej 7 węzłów przesiadkowych oraz 18 wind^[12]. Na liniach nr 10A i 10B kursują niskopodłogowe tramwaje Pesa Swing zakupione specjalnie w tym celu^[13].

W listopadzie 2015 r. zakończyła się budowa planowanej jeszcze w czasach PRL trasy od krańcówki Widzew Augustów na osiedle Olechów z nową pętlą przy fabryce Della. W grudniu 2016 r. oddano do użytku węzeł przy Dworcu Fabrycznym i tramwaje pojechały ul. Składową do Tramwajowej i Narutowicza, oraz powróciły na ulicę POW pomiędzy Składową a Narutowicza.

Przewoźnicy

Usługi przewozowe na liniach tramwajowych w Łodzi świadczy Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź na podstawie umowy powierzenia.

Przyszłość

Multimodalny dworzec Łódź Fabryczna w budowie w 2016 roku, wraz z nowym odcinkiem linii tramwajowej w ulicy Składowej i Węglowej i węzłem przesiadkowym

W najbliższych latach ma się rozpocząć budowa linii w ul. Węglowej pomiędzy Tramwajową a Kopcińskiego oraz w ul. Paderewskiego i Broniewskiego pomiędzy Rzgowską a Niższą. Konkretne są również plany przedłużenia linii na Doły o około 150 m do przystanku kolejowego Łódź Marysin. Odstąpiono od likwidacji linii do Kochanówki i na Koziny, natomiast tymczasowo wyłączono z ruchu fragment linii na Marysinie.

W dalszych planach znajdują się (stan z 2017)^[14]:

• budowa linii wzdłuż ul. Rzgowskiej do Szpitala Centrum Zdrowia Matki Polki,
• budowa linii wzdłuż ul. Pomorskiej do Centrum Kliniczno-Dydaktycznego.
• połączenie Retkini ze Zdrowiem wzdłuż ul. Retkińskiej i Krzemienieckiej
• budowa linii na Marysin wzdłuż ul. Marysińskiej

Postulowane w ostatnich latach:

• połączenie Olechowa z Zarzewem wzdłuż ul. Przybyszewskiego
• przedłużenie linii w ul. Dąbrowskiego na Dąbrowę Przemysłową
• przedłużenie linii w ul. Węglowej poza ul. Kopcińskiego w kierunku Widzewa i połączenie jej z linią w ul. Piłsudskiego

w chwili obecnej nie znalazły się w oficjalnych dokumentach dotyczących rozwoju sieci do 2050 r.^[14]

W połowie 2018 r. pojawiły się dalsze plany rozwoju sieci, nie znajdujące jednak na razie odzwierciedlenia w obowiązujących dokumentach:

• powrócono do koncepcji odbudowy połączenia trasy w ul. Piotrkowskiej z trasą w al. Politechniki poprzez ul. Wróblewskiego, ul. Wólczańską i ul. Czerwoną, wraz z przedłużeniem jej w kierunku Al. Jana Pawła II – byłaby to odbudowa zlikwidowanego jeszcze w latach 80 końcowego odcinka linii 6
• powrócono do koncepcji budowy połączenia trasy w ul. Wojska Polskiego i Strykowskiej z trasą w ul. Kopcińskiego poprzez ul. Kopcińskiego i ul. Palki,
• połączenie planowanej trasy w Al. Palki z Zajezdnią Telefoniczna łącznikiem w ul. Telefonicznej – nie jest jasne czy łącznik ten miałby służyć również do prowadzenia ruchu liniowego
• budowa odnogi z ul. Rokicińskiej do dworca Łódź Widzew.
• budowa rezerwowej krańcówki tramwajowej na linii do Helenówka
• powrócono do koncepcji tramwajowej obsługi Księżego Młyna poprzez budowę linii w ul. Tymienieckiego pomiędzy ul. Piotrkowską a Kilińskiego^[15]

Problemem komunikacji tramwajowej w Łodzi pozostaje niewielka prędkość pojazdów związana z brakiem priorytetu, brak wydzielonych torowisk powodujący blokowanie tramwajów przez samochody, niewielka częstotliwość kursowania w godzinach wieczornych i w weekendy oraz niewielka liczba pojazdów niskopodłogowych. Grozi to dalszym odpływem pasażerów do samochodów.

Tabor tramwajowy MPK-Łódź

W ciągu ponad 100 lat funkcjonowania łódzkich tramwajów można naliczyć aż 20 typów używanych wagonów, wszystkie one – wobec faktu, iż od początku kładziono w Łodzi tory o rozstawie szyn 1000 mm – przystosowane były do trakcji wąskotorowej. Część pojazdów obsługiwała także linie podmiejskie.

Tabor eksploatowany liniowo

Typ tramwaju	Liczba wagonów	Rok produkcji	Rok modernizacji	Początek eksploatacji	Właściwości	Zajezdnia	Uwagi:
Moderus Gamma LF 06 AC	0/30	2020/2022		2022		Chocianowice	Pierwszy pojazd został dostarczony w grudniu 2022 r.[16] Tramwaje kursować będą na liniach tramwajowych, które obecnie są w trakcie przebudowy w ramach dużego projektu Tramwaj dla Łodzi[17].
Pesa 122NaL Swing	34	2015/2018		2015		Telefoniczna	22 jednostki obsługują linie 10A i 10B od 2015 r, ponadto dostarczone zostały wszystkie wagony z zamówionych dla linii 14[18][19][20].
Pesa 122N Tramicus	10	2008		2008		Telefoniczna
Bombardier Cityrunner	15	2001–2002	2015-teraz	2002		Telefoniczna	15 Cityrunnerów jest w ruchu. Planowana jest modernizacja Cityrunnerów, cztery wagony (1201, 1202, 1209 oraz 1214) już zostały zmodernizowane, kolejne 3 w planach. W chwili obecnej, modernizacji został poddany wagon 1204. Tramwaje w czasie modernizacji zostały wyposażone w klimatyzację.
Duewag NF6D	35	1992–1994	2020-teraz	2017		Telefoniczna	12 kwietnia 2017 do ruchu trafił pierwszy zakupiony w celach testów pojazd. W listopadzie 2017 zapowiedziano zakup 32 sztuk tego typu tramwaju[21][22]. W marcu 2018 popisano umowę na dostarczenie 34 pojazdów[23].
Düwag M8CN	14	1982–1983	2014–2019	2014		Chocianowice	Modernizacja standardowego Düwag M8C przeprowadzana w latach 2014–2019.
Düwag GT8N	9	1962	1993	2012		Telefoniczna	Jeden tramwaj pełni funkcje wagonu imprezowego i nie jest dostosowany do ruchu liniowego.
Konstal 805N-M12 Woltan	64	1977–1990	2012–2018	2012		Telefoniczna, Chocianowice	Modernizacja standardowego Konstal 805Na przeprowadzona w latach 2012–2019. Jeden skład jest przeznaczony do celów szkoleniowych.
Konstal 805NaND	140	1977–1990	2004–2012	2004		Telefoniczna, Chocianowice	Modernizacja standardowego Konstal 805Na przeprowadzana w latach 2004–2012 oraz odświeżana wersja w 2020.
Konstal 805N-ML Woltan	2	1990	1999; 2010	1999;		Telefoniczna	Modernizacja standardowego Konstal 805NS z roku 1999, w 2010 wagon przeszedł kolejną modernizację ze względu na awaryjność.
Konstal 805Na	140	1977–1990		1977		Telefoniczna, Chocianowice	10 wagonów jest przeznaczonych do celów szkoleniowych.

• 

  Pesa 122NaL Swing

• 

  Pesa 122N Tramicus

• 

  Bombardier Cityrunner

• 

  Duwag NF6D

• 

  Düwag M8CN

• 

  Düwag GT8N

• 

  Konstal 805N-M12 Woltan

• 

  (c) I, Arewicz, CC-BY-SA-3.0

  Konstal 805NaND

• 

  Konstal 805N-ML Woltan

• 

  Konstal 805Na

Tabor historyczny i zabytkowy

• Herbrand VNB-125 (1898–1929) 156+
• U-104 Pulman (1909–1960)
• Lilpop III (1939–1973)^[24]
• Konstal 2N (1950–1989)
• Konstal 5N (1957–1991)
• Konstal 803N – eksploatowany od 1973 do 2012 roku, skasowano wszystkie wagony. Pozostawiono TP#2 i MKT#37, obecnie KMST#2 i KMST#37.
• Düwag GT6 (1990–2021)

Pętle tramwajowe

„Krańcówka” na Bałuckim Rynku (1930), tramwajów podmiejskich ŁWEKD (kier. Aleksandrów Łódzki, Zgierz i Ozorków) z torem przejazdowym tramwajów miejskich (KEŁ)

W Łodzi i okolicach miejsce, gdzie linia komunikacji miejskiej zawraca (w przypadku linii tramwajowych pętla lub trójkąt manewrowy), nazywane jest krańcówką. Funkcję krańcówek spełniają niekiedy również niektóre ronda – te, na których ruch tramwajów zorganizowany jest w sposób okrężny, tak jak ruch samochodów.

Wagony dwukierunkowe Düwag M6S, Düwag M8CN oraz NF6D na odcinkach jednotorowych nie wymagają dodatkowej infrastruktury do zmiany kierunku jazdy. Na odcinkach o dwóch torach mogą korzystać ze zjazdów międzytorowych. Odcinki jednotorowe w łódzkiej sieci tramwajowej istnieją przede wszystkim na liniach podmiejskich – na odcinkach:

• między pętlą Zdrowie w Łodzi a Lutomierskiem (15 km) – odcinek wyłączony obecnie z eksploatacji,
• między Małym Skrętem na granicy Łodzi i Ksawerowa a Pabianicami (4 km),
• w Pabianicach na ulicy Łaskiej (900 m) (pomiędzy ul. Szarych Szeregów a ul. Mielczarskiego z dwutorowym przystankiem w okolicach ul. Tkackiej) oraz ul. Warszawskiej (450 m) (między skrzyżowaniem z ul. Sikorskiego a przystankiem Warszawska – „Tkaniny Techniczne”),
• między Kurakiem w Zgierzu a Ozorkowem (16,5 km) – odcinek wyłączony obecnie z eksploatacji,
• na terenie Zgierza między Kurakiem a placem Kilińskiego (800 m),
• na terenie Łodzi na odcinku Weselna-Stoki (500 m).

Większość z nich wyposażona jest w mijanki.

Poza zajezdniami nie ma stałych zjazdów międzytorowych umożliwiających przejazd na tor dla kierunku przeciwnego. Rozwiązanie takie stosowane było dawniej, gdy wagony dwukierunkowe były w powszechnym użyciu. Od 2013 roku w roli krańcówek stosuje się natomiast tymczasowe zjazdy międzytorowe instalowane specjalnie w tym celu^[25].

Wykorzystywane w ruchu liniowym

Pętla Dw. Łódź Żabieniec po modernizacji

Pętla Chojny Kurczaki

Zapasowe (używane w razie remontów i awarii)

Pętla Północna w 2008 roku

Düwag GT6 na linii 43bis na pętli Północna (wagon sprowadzony do Łodzi w roku 1990, wycofany z eksploatacji w 1991), w tle Konstal 5N na linii 43

Od 2013 roku podczas remontów stosuje się również tymczasowe krańcówki w formie weksla.

Tymczasowo nieużywane

Stan na luty 2022 r.

Od dnia 4 lutego 2018 roku przestały kursować linie 45 i 46 z powodu złego stanu torowiska na odcinku Zgierz – Ozorków. Linie zostaną przywrócone, dopiero gdy gminy przez które przechodzi torowisko wyremontują swoje odcinki. Dlatego też dwie pętle zostały zawieszone. Od grudnia 2021 wracają tramwaje do Zgierza. Los linii 46 na odcinku Zgierz Kurak – Ozorków jest niepewny, mimo że miasto Zgierz i miasto Ozorków deklarują zainteresowanie jej utrzymaniem. Problemem jest niewielkie zainteresowanie i niewielki budżet gminy Zgierz, na terenie której leży środkowy fragment trasy. Od jakiegoś czasu, linia 46 ogólnie jest nieprzejezdna z powodu zasypania przejazdów tramwajowych przez właścicieli posesji^[27].

Od 19 sierpnia 2018 roku przestała kursować linia 13 w relacji Teofilów – Dąbrowa Niższa z powodu remontu alei Śmigłego-Rydza, od tego dnia tramwaje przestały kursować na pętle Dąbrowa Niższa. Od upalnego lata w 2019 roku wjazd na pętle przestał być możliwy przez roztopiony asfalt na Rondzie Broniewskiego, który zalał szyny przez co jedyna droga do pętli została odcięta.

Od 3 marca 2019, wraz z zawieszeniem linii 43A/B ze względu na zły stan torowiska, z użytku wyszły pętle w Lutomiersku i Konstantynowie Łódzkim. Podobnie jak w przypadku linii 46, linia lutomiersko-konstantynowska powróci, gdy gminy wyremontują znajdujące się na ich terenach fragmenty torowiska. Remont i powrót tramwaju na trasie do Konstantynowa jest w planach (udało się uzyskać dofinansowanie z Unii Europejskiej), los odcinka Konstantynów- Lutomiersk jest niepewny. Mimo że zainteresowane gminy deklarują chęć przywrócenia kursów, brakuje pieniędzy na niezbędny remont- problemem jest głównie odcinek leżący w granicach administracyjnych Konstantynowa.

Tramwajem nie dojedziemy również do pętli Koziny, Marysin-Warszawska, Legionów/Włókniarzy, Dworzec Łódź-Chojny czy Zdrowie. Zamknięte są też fragmenty ul. Legionów i Kilińskiego.

Zajezdnie i inne budynki wyposażone w sieć tramwajową

Zajezdnia tramwajowa Helenówek, siedziba MKT w likwidacji

Zajezdnia Dąbrowskiego, zlikwidowana w 2011 roku

Poprzednie nazwy

W wyniku reorganizacji komunikacji miejskiej w 2017 r. (wraz z poprawkami z lutego 2018 r.) nazwy wielu krańcówek zostały zmienione tak, by nazywały dzielnicę/osiedle, a nie ulicę:

Linie tramwajowe

Układ stały

Według planu tras linii tramwajowych, w zależności od głównej arterii komunikacyjnej, po której przebiega trasa danej linii, stosuje się następujące kolory (2022)^[30]:

• Fioletowy – ul. Kilińskiego (5)
• Zielony – Nowe Centrum Łodzi (4, 9, 12, 18)
• Niebieski – Trasa W-Z (8, 10, 14)
• Pomarańczowy – Łódzki Tramwaj Regionalny (2, 3, 6, 7, 11)
• Różowy – al. Politechniki (15, 16, 17)
• Czarny – linie zastępcze
• Ciemnozielony – Linie podmiejskie (41, 45)

Linia	Schemat	Trasa	Długość linii	Czas przejazdu	Liczba przystanków	Częstotliwość w godzinach szczytu
1		Dw. Łódź Chojny ↔ Helenówek Kilińskiego – Franciszkańska – Wojska Polskiego – pl. Kościelny – Zgierska(obecnie nie kursuje)	9,7 km	38/42 min	22	15 min
2A		Dw. Łódź Dąbrowa ↔ Teofilów Dąbrowskiego – Rzgowska – pl. Niepodległości – Piotrkowska – Kościuszki – Zachodnia – Limanowskiego – Aleksandrowska	14 km	60/62 min	33/34
2B		Dw. Łódź Dąbrowa ↔ Kochanówka Dąbrowskiego – Rzgowska – pl. Niepodległości – Piotrkowska – Kościuszki – Zachodnia – Limanowskiego – Aleksandrowska	14,6 km	63/65 min	35	15 min
3A		Chojny Kurczaki ↔ Kościuszki Mickiewicza Rzgowska – pl. Niepodległości – Piotrkowska – Żwirki – Kościuszki	5,35 km	21/25 min	13/14	15 min
3B		r. Powstańców 1863r. ↔ Pabianicka Rudzka Łagiewnicka - Dolna - Zgierska - Zachodnia - Kościuszki - Piotrkowska - Pabianicka	11,45 km	51/52 min	26	15 min
4		Dw. Łódź Dąbrowa ↔ Dw. Łódź Fabryczna Dąbrowskiego – Śmigłego-Rydza – Kopcińskiego – Narutowicza – Kilińskiego – Rodziny Poznańskich (powrót: POW)	6,98 km	24/25 min	15	15 min
5		Chojny Kurczaki ↔ Dw. Łódź Żabieniec Rzgowska – pl. Niepodległości – Piotrkowska – pl. Reymonta – Przybyszewskiego – Kilińskiego – Franciszkańska – Wojska Polskiego – Zgierska – Limanowskiego – Aleksandrowska(obecnie nie kursuje)	12,6km	58/63 min	33/34	15 min
6		Widzew Augustów ↔ Zgierz, plac Kilińskiego Rokicińska – Puszkina – Przybyszewskiego – Piotrkowska – Mickiewicza – Kościuszki – Zachodnia – Zgierska – Zgierz: Łódzka – 1-go Maja	20,25 km	74/80 min	46/47	15 min
7		Chojny Kurczaki ↔ Karolew Rzgowska - Paderewskiego - Pabianicka - Piotrkowska - Mickiewicza - Bandurskiego - Karolewska - Bratysławska Kursuje tylko w dni robocze	10 km	36/38 min	20	15 min
8A		Cm. Zarzew ↔ Teofilów Lodowa – Przybyszewskiego – Puszkina – Rokicińska – Piłsudskiego – Mickiewicza – Włókniarzy – Limanowskiego – Aleksandrowska	17,2 km	62 min	33/34	15 min
8B		Cm. Zarzew ↔ Kochanówka Lodowa – Przybyszewskiego – Puszkina – Rokicińska – Piłsudskiego – Mickiewicza – Włókniarzy – Limanowskiego – Aleksandrowska	18 km	65 min	35	15 min
9		Olechów ↔ Dw. Łódź Fabryczna Ofiar Terroryzmu 11 Września – Odnowiciela – Hetmańska – Rokicińska – Piłsudskiego – Kopcińskiego – Narutowicza – P.O.W. – Rodziny Poznańskich	12,2 km	36/40 min	22	15 min
10A		Widzew Augustów ↔ Retkinia Rokicińska – Piłsudskiego – Mickiewicza – Bandurskiego – Karolewska – Bratysławska – Wyszyńskiego Kursuje tylko w dni robocze	12,5 km	39/41 min	25	15 min
10B		Olechów ↔ Retkinia Ofiar Terroryzmu 11 Września – Odnowiciela – Hetmańska – Rokicińska – Piłsudskiego – Mickiewicza – Bandurskiego – Karolewska – Bratysławska – Wyszyńskiego	17 km	52 min	32	15 min
11A		Chojny Kurczaki ↔ Helenówek Rzgowska – Paderewskiego – rondo Lotników Lwowskich – Pabianicka – pl. Niepodległości – Piotrkowska – Mickiewicza – Kościuszki – Zachodnia – Zgierska Kursuje tylko w dni robocze	10,6 km	60/64 min	35	15 min
11B		Chocianowice Ikea ↔ Helenówek Pabianicka – rondo Lotników Lwowskich – Pabianicka – pl. Niepodległości – Piotrkowska – Mickiewicza – Kościuszki – Zachodnia – Zgierska	16,2 km	62/64 min	38	15 min
12		Stoki ↔ Retkinia Telefoniczna – Pomorska – Konstytucyjna – Narutowicza – P.O.W. – Rodziny Poznańskich – Kilińskiego – Narutowicza – Zielona – Gdańska – Kopernika – Włókniarzy – Bandurskiego – Karolewska – Bratysławska – Wyszyńskiego	12,8  km	52/55 min	31	15 min
13		Dąbrowa Niższa ↔ Teofilów Niższa – Śmigłego-Rydza – Kopcińskiego – Narutowicza – P.O.W. – Rodziny Poznańskich – Kilińskiego – Narutowicza – Zielona – Legionów – Włókniarzy – Limanowskiego – Aleksandrowska (obecnie nie kursuje; zastępuje ją autobusowa zastępcza komunikacja Z13)	15,3 km	65/67 min	33	15 min
14		Dw. Łódź Dąbrowa ↔ Karolew (Retkinia)* Dąbrowskiego – Śmigłego-Rydza – Piłsudskiego – Mickiewicza – Bandurskiego – Karolewska – Bratysławska (– Wyszyńskiego – Retkinia)* *w soboty, niedziele i święta	9,5 km /12 km	35 min /40/42 min	20/25	15 min
15		Chojny Kurczaki ↔ Stoki Rzgowska – Paderewskiego – rondo Lotników Lwowskich – Politechniki – Żeromskiego – Kopernika – Gdańska – Legionów – pl. Wolności – Pomorska – działki – Telefoniczna – Giewont	12,01 km	63 min	35	15 min
16		pl. Niepodległości ↔ Teofilów Pabianicka – rondo Lotników Lwowskich – Politechniki – Żeromskiego – Kopernika – Włókniarzy – Limanowskiego – Aleksandrowska	10,8 km	49 min	25/26	15 min
17		Franciszkańska Centrum Krwiodawstwa ↔ Telefoniczna Zajezdnia Franciszkańska - Kilińskiego - Pomorska	4 km	18/19 min	12	15 min
18		Retkinia ↔ Telefoniczna Zajezdnia Wyszyńskiego – Bratysławska – Karolewska – Bandurskiego – Mickiewicza – Piłsudskiego – Kilińskiego – Rodziny Poznańskich – Węglowa – Tramwajowa – Narutowicza – Konstytucyjna – Pomorska Kursuje tylko w dni robocze	11,6 km	42 min	26	15 min
41		pl. Niepodległości ↔ Pabianice Wiejska Pabianicka – rondo Lotników Lwowskich – Pabianicka – Ksawerów: Łódzka – Pabianice: Warszawska – Zamkowa – Łaska (obecnie nie kursuje; zastępuje ją autobusowa zastępcza komunikacja Z41)	15,3 km	50 min	30	24 min
45		Północna ↔ Zgierz Plac KilińskiegoPółnocna - Ogrodowa - Zachodnia – Zgierska – Zgierz: Łódzka – 1-go Maja(obecnie kursuje nr 6)	9,4 km	30 min	22	15 min

Od 1 stycznia 2001 tramwaje Konstal 805Na przez wiele lat kursowały jedynie w składach dwuwagonowych. Obecnie istnieje jednak sporo wyjątków od tej reguły:

• w soboty i niedziele pojedynczymi wagonami obsługiwane są kursy linii 1, oraz 5 w niedziele.

Ze względu na wydarzenia wymagające dodatkowej obsługi komunikacyjnej uruchamiane są linie dodatkowe oznaczane literami lub kombinacjami liter i cyfr. Od 2017 roku (wprowadzenie reformy komunikacyjnej) do obsługi nekropolii ze względu na uroczystość Wszystkich Świętych uruchamiane są linie C1, C2, C3… (wcześniej była to litera D). Innym przykładem są linie M1, M2… kursujące podczas Nocy Muzeów. tak więc schemat oznaczenia relacji najczęściej pochodzi od nazwy wydarzenia.

Remonty i zamknięcia

Tramwaj linii 8 z czarnym numerem na czerwonym tle (może się też zdarzyć odwrotna kolorystyka tj. czerwona liczba na czarnym tle) – oznacza to, że trasa linii 8 została poprowadzona objazdem

Tramwaj linii 8 z numerem w ramce – tak informacja o tym, że tramwaj kursuje objazdem podawana jest na wyświetlaczach elektronicznych

W przypadku prac drogowych, awarii i innych sytuacji sprawiających, że konieczne jest zamknięcie fragmentu sieci tramwajowej, wprowadzane są objazdy. Jeśli nie można wytyczyć objazdu lub nie miałoby to sensu (np. linia na trasie objazdowej pokrywałaby się z inną), linie są skracane – często do pętli normalnie nie wykorzystywanych w ruchu liniowym, jak Widzew Stadion czy Bratysławska – lub zawieszane. Na odcinkach pozbawionych komunikacji tramwajowej uruchamiana jest zastępcza komunikacja autobusowa – linie oznaczone literą Z i numerem, np. Z3. W przypadku, gdy MPK-Łódź nie jest w stanie zapewnić taboru autobusowego w ilości wystarczającej do obsługi linii zastępczych, podpisywane są umowy z innymi przewoźnikami autobusowymi, wyłonionymi na drodze przetargu, którzy obsługują je jako podwykonawcy MPK. Niekiedy uruchamiane są też zastępcze linie tramwajowe – w takich sytuacjach wykorzystywane bywają tramwaje dwukierunkowe.

Jeśli ruch tramwajowy zostaje zawieszony z powodu niespodziewanej awarii, autobusy zastępcze oznaczane są skrótem Z lub KZ w miejscu numeru linii i tekstem KOMUNIKACJA ZASTĘPCZA lub AUTOBUS ZA TRAMWAJ na tablicach kierunkowych. Czasem zamiast tego na wyświetlaczach autobusu pojawia się numer zastępowanej przez niego linii tramwajowej, bądź również litera Z z numerem linii zastępowanej.

Linie kursujące objazdem lub trasą skróconą oznaczane są czarnym numerem na czerwonym tle lub odwrotnie (na tablicach tradycyjnych) albo numerem otoczonym ramką (na wyświetlaczach elektronicznych, gdzie w pierwszym wierszu – w większości pojazdów – pojawia się nazwa krańcówki danej linii, a w drugim wierszu jest wyświetlony tekst TRASA ZMIENIONA). W przypadku tablic tradycyjnych, czarnymi literami na czerwonym tle oznacza się również nazwy zmienionych pętli na tablicach czołowych oraz ulice którymi biegnie objazd na tablicach bocznych. System ten stosowany jest również w przypadku nazw przystanków na tablicach wewnętrznych ze schematem linii, natomiast na przystankowych tablicach dynamicznej informacji pasażerskiej numer linii poprzedzony zostaje literą o (na przykład: o1). Litera zamiast ramki emitowana jest również w większości wyświetlaczy wewnętrznych pojazdów (obwódka działa w modelach powyżej 2014 roku).

W miejscach, gdzie tymczasowo nie kursują tramwaje, na znaki przystanków tramwajowych nakładane są czarne pokrowce z białym napisem przystanek przeniesiony, a w kasetach na rozkład jazdy umieszczane są odpowiednie komunikaty o zmianach, drukowane na żółtym papierze (do czasu reformy komunikacyjnej w 2017 roku używano zielonych lub pomarańczowych kartek).

Wyjątkowe linie tramwajowe

Tramwajowa Linia Turystyczna

Tramwaj Konstal 5N+5ND na linii 43 na placu Wolności (2012)

Turystyczna linia tramwajowa, kursująca po Łodzi w sezonie wakacyjnym^[31].

W czerwcu 2003 KMST zaproponował MPK-Łódź Sp. z o.o. uruchomienie kursującej co niedzielę turystycznej linii tramwajowej, której obsługę mógłby stanowić tabor historyczny. Pomysł został pozytywnie zaopiniowany przez Zarząd Spółki i tak, 3 sierpnia 2003 uruchomiono tramwajową linię turystyczną „0”, obsługiwaną historycznym składem 5N (#337) + 5ND (#644) z lat 1960–1961. MPK-Łódź zajęło się wydrukiem biletów oraz przydzieliło motorniczego.

Zabytkowe wagony 5N przeszły remont bieżący, podczas którego otrzymały nową powłokę lakierniczą oraz wymagane przez przepisy ruchu drogowego hamulce szynowe, kierunkowskazy i światła odblaskowe. Ponadto wagonom zmieniono numery taborowe na takie, jakie posiadały one podczas liniowej eksploatacji. Na silnikowy 5N wrócił numer 337 (dotychczas 100), a na doczepce 5ND pojawił się numer 644 zamiast 504. Odtworzono także oryginalne napisy na burtach oraz we wnętrzu wagonu, np. „nie rozmawiaj z motorniczym”.

Po raz pierwszy od 1983 w łódzkich tramwajach pojawili się konduktorzy – wolontariusze KMST. Zadaniem konduktorów była nie tylko sprzedaż specjalnych biletów, ale także zamykanie drzwi oraz dbanie o porządek w wagonach. Od 2011 roku na linii obowiązuje taryfa Lokalnego Transportu Zbiorowego w Łodzi. Nie wycofano jednak konduktorów. Sprzedają oni standardowe bilety łódzkiej komunikacji miejskiej.

W 2012 roku zrezygnowano z tworzenia specjalnej turystycznej linii tramwajowej na rzecz obsługi zabytkowym składem 5N+5ND jednej z brygad linii 43 w niedziele i święta^[32]. W 2013 roku linia otrzymała nową nazwę Tramwajowa Linia Turystyczna^[33].

W okresie czerwiec-październik 2018 roku, z okazji 120. rocznicy uruchomienia sieci tramwajowej w Łodzi, uruchomiono turystyczną linię 120 na trasie Widzew Stadion – Karolew. Linia ta, sfinansowana ze środków Budżetu Obywatelskiego, kursowała w soboty i niedziele i była obsługiwana wagonem silnikowym typu Sanok, zaś obsługą linii zajmowało się Towarzystwo Opieki nad Zabytkami^[34]. Jednocześnie Klub Miłośników Starych Tramwajów uruchomił kursy zabytkowego składu Konstal 5N #337 z wagonem doczepnym na trasie linii 43A i 43B z pętli Północna do Konstantynowa Łódzkiego i Lutomierska^[35].

Trasa linii turystycznej

Skład Konstal 5N+5ND na linii turystycznej nr 0 na Zdrowiu (2007)

Skład 5N+5ND na linii 0 (2007)

• 2003: Zajezdnia Dąbrowskiego – Dąbrowskiego, pl. Niepodległości, Piotrkowska, Kościuszki, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie.
  Trasa powrotna: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Kościuszki, Żwirki, Piotrkowska, pl. Niepodległości, Rzgowska, Dąbrowskiego – Zajezdnia Dąbrowskiego
• 2004: Zajezdnia Dąbrowskiego – Dąbrowskiego, pl. Niepodległości, Piotrkowska, Kościuszki, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie.
  Trasa powrotna: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Gdańska, Kopernika, Żeromskiego, Politechniki, Wróblewskiego, Czerwona, Piotrkowska, pl. Niepodległości, Rzgowska, Dąbrowskiego – Zajezdnia Dąbrowskiego
• 2005: Zajezdnia Dąbrowskiego – Dąbrowskiego, pl. Niepodległości, Piotrkowska, Kościuszki, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie.
  Trasa powrotna: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zachodnia, Kościuszki, Piotrkowska, pl. Niepodległości, Rzgowska, Dąbrowskiego – Zajezdnia Dąbrowskiego
• 2006: Zajezdnia Dąbrowskiego – Dąbrowskiego, pl. Niepodległości, Piotrkowska, Kościuszki, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie.
  Trasa powrotna: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Kościuszki, Piotrkowska, pl. Niepodległości, Rzgowska, Dąbrowskiego – Zajezdnia Dąbrowskiego
• 2007: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Północna, Zachodnia, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska – Wycieczkowa.
  Trasa powrotna: Wycieczkowa – Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Zachodnia, Ogrodowa, Północna, Kilińskiego, Zielona, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie
  W związku z budową Łódzkiego Tramwaju Regionalnego wprowadzono nw. zmiany w trasach przejazdu:
  • od 11 sierpnia 2007:
    Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Franciszkańska, Wojska Polskiego, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska – Wycieczkowa.
    Trasa powrotna: Wycieczkowa – Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Wojska Polskiego, Franciszkańska, Kilińskiego, Zielona, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie
  • od 19 września 2007:
    Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Nowomiejska, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska – Wycieczkowa.
    Trasa powrotna: Wycieczkowa – Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Nowomiejska, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie
• 2008: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, Nowomiejska, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska – Wycieczkowa.
  Trasa powrotna: Wycieczkowa – Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Nowomiejska, Pomorska, Kilińskiego, Zielona, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie
• 2009: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, Nowomiejska, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska – Wycieczkowa
  Trasa powrotna: Wycieczkowa – Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Nowomiejska, Pomorska, Kilińskiego, Zielona, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie

Skład 5N+5ND na linii 43 w Lutomiersku (2016)

• 2010: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Kościuszki, Żwirki, Piotrkowska, Rzgowska – Zajezdnia Dąbrowskiego
  Trasa powrotna: Zajezdnia Dąbrowskiego – Dąbrowskiego, Piotrkowska, Żwirki, Kościuszki, Zielona, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie
• 2011: Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, Nowomiejska, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska – Wycieczkowa
  Trasa powrotna: Wycieczkowa – Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Nowomiejska, Pomorska, Kilińskiego, Narutowicza, Zielona, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie
  (w oznaczonych kursach na trasie Zdrowie – Konstantynowska, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska – plac Wolności)
• 2012: Linia 0 nie została uruchomiona. W zamian skład Konstal 5N+5ND obsługuje co niedzielę część kursów linii 43.
  Trasa linii 43: Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
• 2013: Linia otrzymała nową nazwę – od tego roku jest to Tramwajowa Linia Turystyczna.
  Trasa linii 43: Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
• 2014: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii 43: Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
• 2015: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii 43: Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
• 2016: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii 43: Telefoniczna – działki, Pomorska, pl. Wolności, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
• 2017: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii 43A: Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Legionów, Konstantynowska – Konstantynów Łódzki (skrócona trasa jest powodem wstrzymania kursowania linii tramwajowej na odcinku Konstantynów Łódzki – Lutomiersk).
• 2018: Tramwajowa Linia Turystyczna –
  • Trasa linii 120: Karolew – Bratysławska, Karolewska, Bandurskiego, Mickiewicza, Piłsudskiego, Kilińskiego, Rodziny Poznańskich, Węglowa, Tramwajowa, Narutowicza, Kopcińskiego, Piłsudskiego – Widzew Stadion
  • Trasa linii 43A: Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Legionów, Konstantynowska – Konstantynów Łódzki
  • Trasa linii 43B: Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Legionów, Konstantynowska, Konstantynów Łódzki, Mirosławice, Kazimierz – Lutomiersk
• 2019: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii T1: Zdrowie – Krakowska, Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, P.O.W., Rodziny Poznańskich – Dw. Łódź Fabryczna
  Trasa powrotna: Dw. Łódź Fabryczna – Rodziny Poznańskich, Kilińskiego, Piłsudskiego, Piotrkowska Centrum, Kościuszki, Zielona, Legionów, Konstantynowska, Krakowska – Zdrowie
• 2020: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii T1: Zdrowie – Krakowska, Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, P.O.W., Rodziny Poznańskich – Dw. Łódź Fabryczna
  Trasa powrotna: Dw. Łódź Fabryczna – Rodziny Poznańskich, Kilińskiego, Piłsudskiego, Piotrkowska Centrum, Kościuszki, Zielona, Legionów, Konstantynowska, Krakowska – Zdrowie
• 2021: Tramwajowa Linia Turystyczna – Trasa linii 0: pl. Niepodległości – Piotrkowska, Mickiewicza, Kościuszki, Zachodnia, Ogrodowa, Północna – Północna
• 2022: Tramwajowa Linia Turystyczna - Trasa linii 0: pl. Niepodległóści - Piotrkowska, Mickiewicza, Bandurskiego, Karolewska, Bratysławska, Wyszyńskiego - Retkinia

Linia tramwajowa nr 41

Tramwaj linii 41 na pl. Niepodległości (1991)

Tramwaj linii nr 41 (linia pabianicka) od 2012 kursuje z pętli Plac Niepodległości w Łodzi przez Ksawerów do Pabianic. Do 1998 roku istniał jej wariant 41bis kursujący z Dużego Skrętu (Pabianice) do krańcówki przy Wiejskiej, reaktywowany 4 października 2004 jako linia P, zlikwidowana 30 grudnia 2006. W okresie od 4 lipca 2007 do 1 sierpnia 2010 linia P kursowała ponownie, tym razem na trasie z Chocianowic (zawracanie na terenie zajezdni tramwajowej) do krańcówki przy Wiejskiej^[36].

14 maja 2017 roku z powodu katastrofalnego stanu infrastruktury tramwajowej w Ksawerowie i Pabianicach linia 41 została skrócona do pętli Chocianowice-IKEA w Łodzi. Od Chocianowic do krańcówki Pabianice Dworzec PKP uruchomiono autobusową linię zastępczą Z41^[37]. W okresie sierpień – październik kursowanie linii zawieszono, jej rolę przejęła linia zastępcza Z41 kursująca pomiędzy pabianickim dworcem a przystankiem Łódź Dąbrowa. 1 listopada 2017 przywrócono kursowanie tramwaju po zakończeniu prac trakcyjnych^[38].

Również w okresie wstrzymania ruchu tramwajowego, Pabianice wraz z Ksawerowem złożyły wniosek o remont linii tramwajowej do Pabianic. Efektem tych działań było uzyskanie dofinansowanie. Od jesieni 2019 do marca 2020 roku linia tramwajowa została zawieszona na odcinku Pabianice (Wiejska) – Ksawerów (Cegielniana), obecnie jest poddawana gruntownemu remontowi. Na zawieszonym odcinku kursowała linia Z41 prowadzona przez MZK Pabianice, pozostały odcinek obsługiwały składy dwukierunkowe M8CN. Od marca 2020 zawieszono ruch do Ksawerowa, całość linii Z41 obsługują autobusy MPK Łódź. Przewidywany koniec prac to rok 2022.

Tramwaj linii 43 w Lutomiersku (2008)

Linia tramwajowa nr 43

Tramwaj linii nr 43 (linia lutomierska) kursowała z pętli przy ulicy Północnej w Łodzi do miast: Konstantynów Łódzki i Lutomiersk. Do końca marca 2012 kursowała ze Stoków, a do kwietnia 2017 z pętli Telefonicznej, posiadała też wariant skrócony 43bis, kursujący na trasie Łódź Stoki – Konstantynów Łódzki oraz Łódź Stoki – Zdrowie. Zastąpiła go linia 9, wydłużona do Konstantynowa ze Zdrowia (na dotychczasowej trasie linii 9 kursował jej skrócony wariant 9A). Od 2 kwietnia 2017 roku linia została podzielona na dwa warianty: 43A – do Konstantynowa i 43B do Lutomierska.

21 lutego 2017 z powodu podmycia torów ruch tramwajowy z Konstantynowa do Lutomierska został zawieszony^[39]. 9 października ruch wznowiony, kursuje tu linia 43B^[40]. Od 2012 roku do 2018 roku w okresie letnim jedna z niedzielnych brygad linii 43 była obsługiwana zabytkowym składem wagonów Konstal 5N i 5ND (powstały w latach 1960–1961).

43bis było ostatnią linią w Łodzi, jakiej skrócony wariant oznaczano słowem bis.

Trasa linii 43 na odcinku od al. Włókniarzy do Konstantynowa i Lutomierska przebiegała wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 710.

Od dnia 3 marca 2019 linie 43A i 43B zostały zawieszone do odwołania z powodu złego stanu torowiska. MPK Łódź uruchomiło komunikację zastępczą 43A/B, która kursuje z Dworca Łódź Kaliska do Konstantynowa i Lutomierska Tabor linii 43 tymczasowo skierowano na trasy linii 4 i 7.

Tramwaj linii 45 na pętli Północna w latach 50. lub 60. XX wieku (fot. Ignacy Płażewski)

Linia tramwajowa nr 45

Tramwaj linii nr 45 (linia zgierska) kursowała z pętli przy ulicy Telefonicznej w Łodzi do Zgierza. W 2004 roku zlikwidowano linię 45, zastępując ją linią nr 11 na trasie Pabianice – Zgierz. Po zakończeniu budowy Łódzkiego Tramwaju Regionalnego do Zgierza skierowano linię 16 na trasie Kurczaki – Zgierz pl. Kilińskiego. 2 kwietnia 2017 roku przywrócono poprzednią numerację linii 16 na 45. 4 lutego 2018 w związku z katastrofalnym stanem infrastruktury MPK – Łódź zawiesiło kursowanie linii 45^[41].

Od 20 grudnia 2021 po zakończeniu remontu tramwaj linii 6 kursuje do Zgierza z Widzew-Augustów.^[42]

Linia tramwajowa nr 46

Tramwaj linii 46 na pl. Wolności w Łodzi (2010)

Tramwaj linii nr 46 (linia ozorkowska) kursowała z pętli Stoki (dawniej z pętli: Zdrowie, Telefoniczna, Chocianowice-Ikea, Północna). Wszystkie z nich (oprócz kursujących z pętli Północna) dojeżdżały do pl. Wolności, a następnie podążały Nowomiejską, Zgierską, przez Zgierz do Ozorkowa. Była to najdłuższa, licząca około 30 km długości, linia tramwajowa w Polsce oraz jedna z najdłuższych linii tramwajowych na świecie (najdłuższą jest belgijska Kusttram).

Koncesja na wybudowanie i eksploatację linii tramwajowej z Łodzi do Ozorkowa przyznana została Łódzkim Wąskotorowym Elektrycznym Kolejom Dojazdowym w 1913. Do budowy trasy przystąpiono w 1920, a uroczystość uruchomienia nastąpiła 9 kwietnia 1922 (niedziela palmowa). Do kwietnia 1926 linia obsługiwana była trakcją parową. Od 1929 tabor dla linii stanowiły wozy zakupione w fabryce Lilpopa typu LRL. W latach siedemdziesiątych zastąpiono je tramwajami typu 2N i 5N, te zaś od 1989 pojazdami typu 102NaW oraz 803N.

18 stycznia 1986 linia 46 wydłużona została z centrum Ozorkowa od ulicy Wyszyńskiego, do nowo zbudowanej pętli przy ulicy Cegielnianej, po trasie zlikwidowanej na tym odcinku Kujawskiej Kolei Dojazdowej. Dalsze plany zakładały przedłużenie trasy do dworca kolejowego. Jednak zmiany polityczno-gospodarcze, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 sprawiły, że z projektu zrezygnowano, a samej linii zaczęła zagrażać likwidacja.

1 listopada 1993 obsługę trasy od Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego przejęła spółka Międzygminna Komunikacja Tramwajowa, dysponująca wagonami typu 803N oraz 102NaW. Później sprowadziła z Niemiec tramwaje Düwag GT6, Düwag GT8 oraz Düwag GT8N, które zastąpiły większość wagonów 803N. Powstał wariant skrócony 46A kursujący na odcinku w granicach Łodzi, a linia została wydłużona z pętli przy ul. Północnej w Łodzi do osiedla Chocianowice na południowym krańcu miasta.

Od 1 kwietnia 2012 linię ponownie obsługuje MPK. Zlikwidowano wariant 46A, zmieniono też trasę. Od tego czasu zaczynała się ona w łódzkim parku na Zdrowiu. Wagony 803N oraz część Düwagów przeznaczono do złomowania (kilka wagonów 803N zostanie zachowanych w muzeum), a w zamian za nie, poza pozostałymi tramwajami z Niemiec, do obsługi linii skierowano pojedyncze wagony 805Na. Przywrócono również nocne połączenie tramwajowe do Ozorkowa. W zamian za autobus nocny 46bus (wprowadzony przez MKT w miejsce zlikwidowanej nocnej linii tramwajowej 101), MPK uruchomiło nocne kursy linii 46 skrócone do łódzkiego placu Wolności.

• 9 kwietnia 1922 – uroczyste oddanie linii obsługiwanej w trakcji parowej – oznaczenie tablicami z nazwami miast.
• W maju 1926 – uruchomienie linii w trakcji elektrycznej.
• 1930 – oddanie Dworca Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych na Bałuckim Rynku.
• 1939 – w okresie okupacji wprowadzono dodatkowe oznaczenie numerem 40. Linie podmiejskie wydłużono do Placu Wolności.
• 1945 – powrócono do pierwotnego oznaczenia linii za pomocą tablic z nazwami miast
• 22 lipca 1951 – oddano nową pętlę dla tramwajów podmiejskich przy ulicy Północnej.
• 1 stycznia 1956 – linię oznaczono numerem 46
• 18 kwietnia 1983 – w Ozorkowie linię skierowano do dworca Kujawskiej Kolei Dojazdowej.
• 18 stycznia 1986 – w Ozorkowie wydłużono trasę do nowo powstałej pętli przy ulicy Cegielnianej po trasie likwidowanej Kujawskiej Kolei Dojazdowej.
• 1 listopada 1993 – obsługę linii przejęła Międzygminna Komunikacja Tramwajowa (MKT)
• 1 lutego 2004 – wydłużenie trasy do pętli Chocianowice przez tereny Politechniki Łódzkiej.
• 1 sierpnia 2009 – wydłużenie trasy do pętli Chocianowice-IKEA (Port Łódź).
• 1 kwietnia 2012 – obsługę linii ponownie przejęło Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź. Skierowano ją ulicą Legionów na pętlę Zdrowie i wprowadzono kursy nocne.
• 2 kwietnia 2017 – w wyniku reorganizacji komunikacji miejskiej linię 46 skierowano z Ozorkowa do krańcówki Stoki.
• 4 lutego 2018 – w związku z katastrofalnym stanem infrastruktury MPK – Łódź zawiesiło kursowanie linii 46 do Ozorkowa, wraz z linią 45^[43][41].
• 1 lutego 2022 - Od 1 lutego 2022 roku autobusy linii 10 (MUK Zgierz) zastąpią dotychczasową linię Z46 do Ozorkowa.^[44]

Linie tramwajowe do 31 grudnia 2000

Linia	Pętla początkowa	Pętla Końcowa	Trasa	Długość linii	Schemat trasy	Inne
1	Chojny	Strykowska/Inflancka	Chojny – Kilińskiego, Franciszkańska, Wojska Polskiego – Strykowska/Inflancka	9,7 km		Linia kursuje w niezmienionym formacie od 30 października 1992.
2	Kurczaki	Chochoła	Kurczaki – Rzgowska, Plac Niepodległości, Piotrkowska, Żwirki, Kościuszki, Zachodnia, Limanowskiego, Aleksandrowska – Chochoła	15,2 km		Zmiana trasy 1 stycznia 2001 roku (od Dąbrowskiego/Rzgowska – Dąbrowskiego – Dąbrowa
3	Lodowa	Koziny	Lodowa – Przybyszewskiego, Kilińskiego, Pomorska, Plac Wolności, Legionów, Cmentarna, Srebrzyńska – Koziny	10,0 km		Zlikwidowana 18 maja 1992 roku
4	Kurczaki	Helenówek	Kurczaki – Rzgowska, Dąbrowskiego, Kilińskiego, Pomorska, Plac Wolności, Nowomiejska, Zgierska – Helenówek	14,8 km		Zmiana trasy od 1 stycznia 2001 roku (od Dąbrowskiego/Kilińskiego, Dąbrowskiego – Dąbrowa
5	Chojny	Szczecińska	Chojny – Kilińskiego, Północna, Ogrodowa, Zachodnia, Limanowskiego, Aleksandrowska – Szczecińska	13,4 km		Zmiana trasy od 1 stycznia 2001 (od Limanowskiego/Zachodnia, Limanowskiego, Zgierska, Wojska Polskiego, Franciszkańska, Kilińskiego, Przybyszewskiego, Plac Reymonta, Piotrkowska, Plac Niepodległości, Rzgowska – Kurczaki)
6	Kurczaki	Telefoniczna	Kurczaki – Rzgowska, Paderewskiego, Pabianicka, Plac Niepodległości, Piotrkowska, Żwirki, Kościuszki, Zachodnia, Legionów, Plac Wolności, Pomorska, działki – Telefoniczna	11,6 km		Zmiana trasy od 1 stycznia 2001 roku (od Zachodnia/Legionów, Zachodnia, Ogrodowa, Północna, Franciszkańska, Wojska Polskiego, Strykowska – Strykowska/Inflancka)
7	Niższa/Śląska	Koziny	Koziny – Srebrzyńska, Cmentarna, Legionów, Zachodnia, Kościuszki, Żwirki, Piotrkowska, Plac Niepodległości, Rzgowska, Dąbrowskiego, Niższa – Śląska	9,3 km		Zmiana trasy od 1 stycznia 2001 roku (od Śmigłego Rydza/Dąbrowskiego – Śmigłego Rydza, Kopcińskiego, Narutowicza, Kilińskiego, Pomorska, Plac Wolności, Legionów i dalej dotychczasową trasą)
8	Wyszyńskiego	Telefoniczna	Wyszyńskiego – Wyszyńskiego, Bratysławska, Karolewska, Bandurskiego, Kopernika, Gdańska, Legionów, Plac Wolności, Pomorska, działki – Telefoniczna	11,5 km		Zmiana całkowita trasy od 1 stycznia 2001 roku, linia 8 zastąpiła dotychczasową linię 25.
9	Zdrowie	Dąbrowa	Zdrowie – Konstantynowska, Legionów, Zielona, Narutowicza, Kopcińskiego, Śmigłego-Rydza, Dąbrowskiego – Dąbrowa	11,1 km		Zmiana trasy od 1 stycznia 2001 roku (od Kopcińskiego/Piłsudskiego, Piłsudskiego, Rokicińska – Augustów)
9bis	Plac Wolności	Zdrowie	Plac Wolności – Legionów, Konstantynowska – Zdrowie	4,1 km		Ostateczna likwidacja 31 sierpnia 1990
10	Wyszyńskiego	Augustów	Wyszyńskiego – Wyszyńskiego, Bratysławska, Karolewska, Bandurskiego, Mickiewicza, Piłsudskiego, Rokicińska – Augustów	12,5 km		Pozostawiono dotychczasową trasę od 15 czerwca 1992 roku.
11	Chocianowice	Helenówek	Chocianowice – Pabianicka, Piotrkowska, Żwirki, Kościuszki, Zachodnia, Zgierska – Helenówek	15,3 km		Pozostawiono dotychczasową trasę od 24 października 1994 roku.
12	Wyszyńskiego	Stoki	Wyszyńskiego – Wyszyńskiego, Bratysławska, Karolewska, Bandurskiego, Kopernika, Gdańska, Zielona, Narutowicza, Konstytucyjna, Pomorska, działki, Telefoniczna – Stoki	12,7 km		Pozostawiono dotychczasową trasę od 8 kwietnia 1991 roku.
13	Radiostacja	Nowe Złotno	Radiostacja – Narutowicza, Zielona, Legionów, Unii Lubelskiej, Srebrzyńska, Biegunowa, Wieczność, Siewna, Cyganka – Nowe Złotno			Zlikwidowana 23 lipca 1989 roku
14	Wyszyńskiego	Dąbrowa	Wyszyńskiego – Wyszyńskiego, Bratysławska, Karolewska, Bandurskiego, Mickiewicza, Piłsudskiego, Śmigłego-Rydza, Dąbrowskiego – Dąbrowa
15	Kurczaki	Strykowska/Inflancka	Kurczaki – Rzgowska, Paderewskiego, Rondo Lotników Lwowskich, Politechniki, Żeromskiego, Kopernika, Gdańska, Legionów, Zachodnia, Ogrodowa, Północna, Franciszkańska, Wojska Polskiego – Strykowska/Inflancka
16	Dąbrowa	Wycieczkowa	Dąbrowa – Dąbrowskiego, Kilińskiego, Pomorska, Plac Wolności, Nowomiejska, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka, Warszawska – Wycieczkowa
16A	Warszawska/Wycieczkowa	Plac Wolności	Warszawska/Wycieczkowa – Warszawska, Łagiewnicka, Dolna, Zgierska, Nowomiejska – Plac Wolności
16bis	Plac Wolności	Łagiewnicka/Bema	Plac Wolności – Nowomiejska, Zgierska, Dolna, Łagiewnicka – Łagiewnicka/Bema
17	Stoki	Zdrowie	Stoki – Telefoniczna, działki, Pomorska, Plac Wolności, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie
17bis	Nowotki/Przemyska (dzisiejsze tereny Szpitala CKD)	Plac Wolności/Nowe Złotno	Nowotki/Przemyska – Pomorska – Plac Wolności Nowotki/Przemyska – Nowotki, Plac Wolności, Legionów, Unii Lubelskiej, Srebrzyńska, Wieczność, Siewna, Cyganka – Nowe Złotno
18	Augustów	Rondo Lotników Lwowskich	Augustów – Rokicińska, Puszkina, Przybyszewskiego, Piotrkowska, Pabianicka – Rondo Lotników Lwowskich
19	Dąbrowa	Strykowska/Inflancka	Dąbrowa – Dąbrowskiego, Plac Niepodległości, Piotrkowska, Żwirki, Kościuszki, Zachodnia, Ogrodowa, Północna, Franciszkańska, Wojska Polskiego – Strykowska/Inflancka
20	Śląska	Szczecińska	Śląska – Niższa, Śmigłego-Rydza, Przybyszewskiego, Piotrkowska, Czerwona, Wólczańska, Wróblewskiego, Politechniki, Żeromskiego, Kopernika, Włókniarzy, Limanowskiego, Aleksandrowska – Szczecińska
21	Augustów	Żabieniec	Augustów – Rokicińska, Puszkina, Przybyszewskiego, Piotrkowska, Żwirki, Kościuszki, Zachodnia, Limanowskiego – Żabieniec
21bis	Dąbrowa	Lodowa	Dąbrowa – Dąbrowskiego, Rzgowska, Plac Niepodległości, Piotrkowska, Przybyszewskiego – Lodowa
22	Helenówek	Śląska	Helenówek – Zgierska, Zachodnia, Ogrodowa, Północna, Kilińskiego, Narutowicza, Kopcińskiego, Śmigłego-Rydza, Niższa – Śląska
23	Telefoniczna	Żabieniec	Telefoniczna – Pomorska, Plac Wolności, Nowomiejska, Zgierska, Limanowskiego – Żabieniec
24	Wyszyńskiego	Tuwima/Kopcińskiego (dzisiejsza pętla autobusowa Wydawnicza)	Wyszyńskiego – Wyszyńskiego, Bratysławska, Karolewska, Włókniarzy, Kopernika, Gdańska, Struga, Tuwima – Tuwima/Kopcińskiego	8,3 km		Zlikwidowana 12 lipca 1985 roku, wraz z likwidacją trasy w ulicy Tuwima i Struga.
25	Chochoła	Augustów	Chochoła – Aleksandrowska, Limanowskiego, Włókniarzy, Mickiewicza, Piłsudskiego, Rokicińska – Augustów
25bis	Batorego (WIDZEW STADION)	Żabieniec	Batorego - Piłsudskiego, Kopcińskiego, Narutowicza, Zielona, Legionów, Włókniarzy, Limanowskiego – Żabieniec
26	Rudzka/Skrajna	Szczecińska	Rudzka/Skrajna – Rudzka, Pabianicka, Rondo Lotników Lwowskich, Politechniki, Żeromskiego, Kopernika, Włókniarzy, Limanowskiego, Aleksandrowska – Szczecińska
26bis	Kolej Obwodowa (dzisiejszy przystanek kolejowy Łódź Pabianicka)	Żabieniec	Kolej Obwodowa – Pabianicka, rondo Titowa, Politechniki, Żeromskiego, Kopernika, Włókniarzy, Limanowskiego – Żabieniec PKP
27	Chocianowice	Telefoniczna	Chocianowice – Pabianicka, Rondo Lotników Lwowskich, Politechniki, Żeromskiego, Kopernika, Gdańska, Zielona, Narutowicza, Konstytucyjna, Pomorska, działki – Telefoniczna	12,7 km		Zlikwidowana 31 grudnia 2000 roku.
28	Kurczaki	Strykowska/Inflancka	Kurczaki – Rzgowska, Paderewskiego, Rondo Lotników Lwowskich, Politechniki, Żeromskiego, Kopernika, Gdańska, Zielona, Narutowicza, Kilińskiego, Franciszkańska, Wojska Polskiego – Strykowska/Inflancka
29	Augustów	Zdrowie	Augustów – Rokicińska, Puszkina, Przybyszewskiego, Śmigłego-Rydza, Kopcińskiego, Narutowicza, Zielona, Legionów, Konstantynowska – Zdrowie
41	Plac Niepodległości	Wiejska (Pabianice)	Plac Niepodległości – Pabianicka, Mały Skręt, Ksawerów: Łódzka, Pabianice: Warszawska, Zamkowa, Łaska – Wiejska (Pabianice)
41bis	Duży Skręt (Pabianice)	Wiejska (Pabianice)	Duży Skręt (Pabianice) – Warszawska, Zamkowa, Łaska – Wiejska (Pabianice)
42	Plac Niepodległości	Rzgów/Tuszyńska	Plac Niepodległości – Pabianicka, Rudzka, Gadka Stara, Gospodarz, Rzgów: Łódzka, Tuszyńska – Rzgów/Tuszyńska
42bis	Plac Niepodległości	Rzgów/Tuszyńska	Plac Niepodległości – Pabianicka, Rudzka, Skrajna, Gadka Stara, Rzgów: Łódzka, Tuszyńska – Rzgów/Tuszyńska
43	Północna	Lutomiersk	Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Legionów, Konstantynowska, Brus, Konstantynów Łódzki: Łódzka, Plac Kościuszki, Lutomierska, Ignacew, Mirosławice, Kazimierz, Lutomiersk: Zielona – Lutomiersk
43bis	Północna	Plac Wolności (Konstantynów Łódzki)	Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Legionów, Konstantynowska, Brus, Konstantynów Łódzki: Łódzka, Jana Pawła II – Plac Wolności (Konstantynów Łódzki)
44	Północna	Plac Kościuszki (Aleksandrów Łódzki)	Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Limanowskiego, Aleksandrowska, Szatonia, Aleksandrów Łódzki: Wojska Polskiego – Plac Kościuszki (Aleksandrów Łódzki)
45	Północna	Plac Kilińskiego (Zgierz)	Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Zgierska, Helenówek, Zgierz: Łódzka, 1 Maja – Plac Kilińskiego (Zgierz)
46	Północna	Cegielniana (Ozorków)	Północna – Ogrodowa, Zachodnia, Zgierska, Helenówek, Zgierz: Łódzka, Stary Rynek, Łęczycka, Ozorkowska, Proboszczewice II, Lućmierz, Rosanów, Emilia, Słowik, Aleksandria, Ozorków: Tartak, Wyszyńskiego, Nowe Miasto – Cegielniana (Ozorków)

Przypisy

Bibliografia

• AnnaA. Rynkowska AnnaA., Ulica Piotrkowska, wyd. I, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1970, ISBN 978-83-939822-4-0 .
• https://www.mpk.lodz.pl/rozklady/linie.,jps
• https://www.google.com