Tramwaje w Toruniu

Tramwaje w Toruniu

tramwaj
Niskopodłogowy tramwaj Pesa Swing
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Lokalizacja	Toruń
Organizator	Toruń
Operator	MZK Toruń
Liczba linii	8
Lata funkcjonowania	od 1891
Infrastruktura
Schemat linii tramwajowych w prawobrzeżnej części Torunia      linie istniejące      linie w budowie      tory odstawcze      tory odstawcze w budowie      węzeł przesiadkowy (Aleja Solidarności)      węzeł przesiadkowy (Toruń Miasto)      węzeł przesiadkowy (Plac Rapackiego)
Długość sieci	26,8 km[1]
Rozstaw szyn	1000 mm
Napięcie zasilania	600V
Liczba zajezdni	1
Liczba przystanków	52
Strona internetowa
Portal Transport szynowy

Schemat przebiegu linii tramwajowych

     Linie istniejące

     Linie zlikwidowane

Schemat przebiegu linii tramwajowych

     Linie istniejące

     Linie projektowane lub planowane

Tramwaje w Toruniu – system komunikacji tramwajowej istniejący w Toruniu.

Początek komunikacji tramwajowej w Toruniu datuje się na rok 1891. Linie obsługuje Miejski Zakład Komunikacji Sp. z o.o. w Toruniu. System składa się z 8 linii (5 dziennych, 2 nocnych i 1 sezonowej). Tramwaje poruszają się po torach o rozstawie szyn 1000 mm. Tramwaje linii (1, 2, 3 i 5) kursują od rana do wieczora we wszystkie dni tygodnia. Pierwsze wozy wyjeżdżają na trasy po godzinie 4:30, a zjazd do zajezdni wykonują po 23:00^[2], natomiast linia numer 4 kursuje od poniedziałku do piątku w godzinach od 5:05 do 18:10. Tramwaje linii nocnych (1 N i 3 N) kursują od godziny 23:45 do 4:15.

Charakterystyka

Komunikacja tramwajowa nie jest głównym środkiem transportu w Toruniu, ale stanowi jego ważny element. Cała sieć znajduje się w granicach administracyjnych miasta. Torowiska są w 85% wydzielone z ruchu ulicznego. Większość tras jest dwutorowa, wyjątkiem jest pętla uliczna na Bydgoskim Przedmieściu. Cała sieć obecnie znajduje się w części miasta położonej na prawym brzegu Wisły – łączy wschodnie tereny z zachodnimi. Brakuje połączeń północ-południe. Torowiska biegną głównie przez tereny zurbanizowane (mieszkalne), wyjątkiem jest torowisko od ulicy Wschodniej do pętli Elana (tereny przemysłowe)^[3].

Toruńskie tramwaje dawniej i dziś

Tramwaj na Rynku Staromiejskim – rok 1920

Konstal 805Na na ulicy Uniwersyteckiej – lata 80. XX w.

Konstal 805Na na ulicy Warszawskiej – lata 90. XX w.

Konstal 805Na na ul. Ślaskiego – rok 2015

Swing w alei Solidarności – rok 2015

Konstal 805NaND na placu św. Katarzyny – rok 2016

Pięcioczłonowy Swing na ulicy Warszawskiej – rok 2016

Historia

Okres niemiecki 1891–1918

Plan Torunia z 1910 roku z siecią tramwajową

Tramwaj na ulicy Mickiewicza/Sienkiewicza, początek XX w.

Tramwaj na ulicy Bydgoskiej, vis a vis Dom Schwartza, początek XX w.

Przystanek tramwajowy przy „grzybku”, czynny w latach 1899–1927

Wysadzony most drogowy im. Józefa Piłsudskiego, rok 1939

Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego. W latach 1934–1939 i 1950–1984 kursowały po nim tramwaje

W 1970 roku zlikwidowano torowisko na Starym Mieście – ulice: Różana, Szeroka, Królowej Jadwigi

Bilet komunikacji miejskiej z 1977 roku

Konstal 805Na na Chełmińskim Przedmieściu – 1990 rok

Zlikwidowana linia do dworca Toruń Północ; aleja Solidarności przed modernizacją w 2014 roku

Konstal 805Na, jeden zmodernizowany w roku 2007, drugi natomiast w latach 90. XX w.

Odbudowane torowisko po 23 latach w Alei Solidarności

Węzeł przesiadkowy na placu 18 Stycznia

Wyremontowane torowisko w ul. Kraszewskiego, 2021 rok

Pierwszy tramwaj konny pojawił się w Toruniu 16 maja 1891 roku. Pierwsze wozy zaczęły kursy z Bydgoskiego Przedmieścia na Dworzec kolejowy Toruń Miasto przez: Rynek Staromiejski i ul. Szeroką, a przy ulicy Sienkiewicza zbudowano pierwsze budynki zajezdni (wozownię i stajnię). W 1893 roku pierwsza linia w mieście przewiozła ponad 550 tysięcy pasażerów przy 21 osobach całego personelu^[4]. Budowę i eksploatację tramwajów konnych prowadziło berlińskie przedsiębiorstwo Havestadt Contag. W 1898 roku komunikację tramwajową w mieście przejęła firma Towarzystwo Akcyjne Elektrizitäts Gesellschaft Felix Singer z Berlina, która w ciągu półtora miesiąca przebudowała tabor i linię w elektryczny tramwaj (linia ta, podobnie jak w następnych latach, była jednotorowa)^[4]. Pod koniec 1901 roku komunikacja tramwajowa przeszła do firmy Zakłady Elektryczne miasta Toruń. Trasa pierwszej elektrycznej linii nr 1 biegła ulicami: (w dzisiejszym brzmieniu ich nazw) Bydgoska, Chopina, pl. Rapackiego, Kopernika, św. Ducha, Rynek Staromiejski, Szeroka, Królowej Jadwigi, Rynek Nowomiejski, św. Jakuba, pl. św. Katarzyny, Dworzec Toruń Miasto. Od czasu elektryfikacji sieci tramwajowej sukcesywnie zwiększano liczbę linii kursujących po mieście. W 1899 roku uruchomiono linię nr 2 łączącą centrum Torunia z wówczas jeszcze podmiejską wsią, a od 1906 roku dzielnicą Mokre. Na rok 1903 przypadła budowa pętli ulicznej okalającej sporą część Bydgoskiego Przedmieścia, w cztery lata później uruchomiono linię nr 3, która połączyła Rynek Staromiejski z północną dzielnicą miasta, Chełmińskim Przedmieściem^[5].

Okres II Rzeczypospolitej 1920–1939

Po I wojnie światowej wystąpiły perturbacje związane z tworzeniem się nowo powstałego państwa polskiego. Brakowało funduszy na sieć tramwajową, co doprowadziło w 1921 roku do trzymiesięcznej przerwy w kursowaniu wszystkich tramwajów na terenie miasta. Po kilku latach zastoju nastąpiło ponowne nasilenie w rozbudowę komunikacji tramwajowe. W 1928 roku rozpoczęto budowę mostu drogowego na Wiśle, który miał stanowić arterię ruchu komunikacyjnego między prawym i lewym brzegiem miasta. Dopiero w czasie budowy przeprawy zdecydowano, że centrum (plac Bankowy) zostanie połączone z Dworcem Toruń Główny linią tramwajową, wcześniej myślano o innych rozwiązaniach np. komunikacja trolejbusowa^[6]. Po oddaniu do użytku nowego mostu w 1934 roku, utworzono nową linię nr 4, spięła ona, tak jak wcześniej zakładano, plac Bankowy z Dworcem Toruń Główny i okolicznym Podgórzem – od 1938 roku dzielnicą miasta. W latach 1934–1935 powstała linia nr 5, łącząca Przedmieścia Jakubskie i Bydgoskie, będąca najdłuższą linią miasta (6,3 km; linia nr 1 miała wówczas 6 km, linia nr 2 – 3,8 km, linie 3 i 4 po około 2 km)^[4]. W 1915 roku wprowadzono do toruńskich tramwajów konduktorów^[4]. Kilkakrotnie uzupełniano tabor o wozy silnikowe: w 1926 roku – cztery wozy hamburskiej firmy Siemens-Schuckertwerke, w 1929 roku dwa z sanockiej Fabryki Zieleniewskiego i w 1935 roku dwa z Gdańskiej Fabryki Wagonów. To nie wystarczyło, aby liczba i jakość taboru była zadowalająca, tym bardziej że ponad połowa wozów silnikowych (11 z 19) pochodziła z czasów niemieckich^[4]. Przed wybuchem II wojny światowej długość torowisk wynosiła 13,5 km.

Okres okupacji niemieckiej 1939–1945

Przez prawie cały okres okupacji niemieckiej komunikacja tramwajowa (ruch liniowy) funkcjonowała bez większych przeszkód, jedynie linia do Dworca Toruń Główny została zawieszona na skutek wysadzenia mostu przez wojsko polskie (Tory tramwajowe na lewym brzegu Wisły od mostu do Dworca Kolejowego oraz na dwóch przęsłach mostu drogowego zostały w czasie wojny zlikwidowane przez okupanta)^[6]. Po zbudowaniu przez Niemców mostu drewnianego, linię tę zastąpiono komunikacją autobusową, która z przerwami istniała do 1950 roku. Natomiast dla polskiej załogi przedsiębiorstwa okres okupacji był bardzo trudny. Została ona zdziesiątkowana kampanią wrześniową. Wielu pracowników znalazło się w obozach jenieckich lub na robotach przymusowych^[7].

Okres PRL 1945–1989

Lata 40.

Po II wojnie światowej, w wyniku złego stanu torowisk, ruch tramwajowy na pewien okres zawieszono. Komunikację szynową udało się przywrócić dopiero 1 maja 1945 roku^[4]. Wojnę przetrwało 16 z 19 wozów silnikowych, a także 14 doczep^[4]. Początkowo rozbudowa taboru odbywała się drogą pozyskiwania starych pojazdów z innych miast (najstarsze z nich z 1901 roku, część z 1916 roku), mimo to załoga borykała się z trudnościami w utrzymaniu taboru liniowego. Okres 1945–1950, to wegetacja całego przedsiębiorstwa. Bywało, że na 55 posiadanych jednostkach w ruchu liniowym było 6 do 9 wozów. Wagony doczepne w tym okresie w ogóle nie kursowały^[8].

Lata 50.

Od 1954 roku następowała stopniowa poprawa nie tylko w komunikacji, ale i warunków pracy całej załogi przedsiębiorstwa. Nie zmienia to faktu, że pierwsze lata powojenne były szczególnie trudne dla toruńskiej komunikacji tramwajowej. Ciągle brakowało części zamiennych i innych materiałów potrzebnych do uzupełnienia zdewastowanych wozów. Wraz z odbudową zniszczonego mostu drogowego przez Wisłę przewidziano odbudowę linii tramwajowej do Dworca Toruń Główny. Uroczyste otwarcie mostu i linii nastąpiło w listopadzie 1950 roku (linię tramwajową otwarto 5 tygodni wcześniej). Od 1958 roku zaczęto uzupełniać tabor o nowe pojazdy z chorzowskiej firmy Konstal, ale również sprowadzano używane wozy, najczęściej z miast, w których likwidowano komunikację tramwajową^[4] (Słupsk, Inowrocław, Jelenia Góra i Olsztyn). Na koniec lat 50. długość torowisk wynosiła 17 km.

Lata 60.

W okresie masowej likwidacji linii tramwajowych w Polsce, szczególnie tramwajów wąskotorowych, w Toruniu – na przekór panującym tendencjom – władze miejskie przystąpiły do modernizacji i budowy nowych torowisk, między innymi wybudowano dwutorową linię w ciągu ulicy Broniewskiego.

Pod koniec lat 60. podjęto decyzję o wyprowadzeniu ruchu tramwajowego ze Starego Miasta. Linia przed likwidacją biegła od placu Bankowego (teraz Rapackiego) przez Łuk Cezara, ulicę Różaną, Rynek Staromiejski, następnie ulicą Szeroką, Królowej Jadwigi do Rynku Nowomiejskiego i dalej do placu św. Katarzyny^[9]. Na odcinku plac Bankowy – ul. Królowej Jadwigi torowisko było dwutorowe. Była ostatnią linią na terenie ścisłego centrum (Stare Miasto).

Lata 70.

Początek lat 70. to dokończenie inwestycji zaczętych w minionym dziesięcioleciu, czyli likwidacja torowiska w ścisłym centrum (Stare Miasto), po wcześniejszym wybudowaniu tzw. małej obwodnicy staromiejskiej ulicami: Wały Generała Sikorskiego i Szumana. Kasacja spowodowała, że tramwaje zniknęły z historycznego średniowiecznego centrum Torunia, a tym samym Toruń dołączył do grona miast, które zawiesiły kursowanie tramwajów w zabytkowej części miasta. W Toruniu obyło się to bez protestów mieszkańców. Pod koniec lat 70. sieć ponownie się rozrosła – powstała nowa linia numer 6, która łączyła Dworzec Główny PKP z wielkim zakładem przemysłowym – ulokowaną we wschodniej części miasta „Elaną”. W latach 1976–1980 w mieście funkcjonowały stare i nowe wersje wozów Konstalu, które stały się podstawą transportu w latach 70. i 80. XX wieku^[4].

Lata 80.

Lata 80. nie spowodowały zahamowania rozwoju sieci tramwajowej na terenie miasta, co prawda w 1984 roku zlikwidowano torowisko do dworca Toruń Główny i od tego czasu sieć tramwajowa znajduje się tylko w prawobrzeżnej części Torunia, ale już w 1986 roku przedłużono torowisko do dużej dzielnicy – Na Skarpie, w 1987 roku otwarto linię w ulicy Kraszewskiego i Czerwona Droga – była to ostatnia wybudowana linia tramwajowa w Toruniu do czasu uruchomienia linii na Bielany (2014 rok). Te dwie ostatnie duże inwestycje w sieć dobrze wpłynęły na cały układ komunikacyjny miasta, a długość torowisk zwiększyła się do 26 km.

Po 1990 roku

Lata 90.

Pierwsze lata przemian politycznych i gospodarczych były trudnym okresem dla toruńskich tramwajów. Podobnie jak w innych miastach Polski, zaczęła ona przeżywać regres. W 1991 roku zlikwidowano jednotorowe torowisko z centrum miasta do Dworca Toruń Północ^[10]. Tak duża (3 km) kasacja torowiska spowodowała, że sieć tramwajowa w mieście straciła na znaczeniu. Cała duża północna dzielnica miasta (Chełmińskie Przedmieście) została pozbawiona komunikacji tramwajowej. Zastąpiono ją komunikacją autobusową i taki stan trwa do dziś. W latach 2018–2023 władze miasta planują przywróceniu tejże linii tramwajowej^[11].

Lata 2000–2009

Początek XXI wieku to odwrócenie tendencji marginalizowania transportu szynowego w mieście. Co prawda nastąpiło kolejne ograniczanie linii tramwajowej (30 grudnia 2004 roku zawieszono linię numer 5, łączącą Elanę z pętlą przy ul. Olimpijskiej), ale zaczęto poważnie myśleć o modernizacji i rozbudowie sieci. Przystąpiono do unowocześniania taboru tramwajowego, remontując stare 805Na. Chrzest pierwszego zmodernizowanego składu odbył się na terenie zajezdni tramwajowej w 2007 roku, przy udziale mieszkańców i władz miasta. Na koniec dekady wybrano ostateczny wariant przebiegu nowej trasy na Bielany i do miasteczka uniwersyteckiego^[12].

Po 2010 roku

Po roku 2010 kontynuowano modernizację starych wagonów 805Na i zaczęto remont lub przebudowę licznych torowisk w mieście, między innymi na ulicy Szumana i na placu Hoffmana. Rozpoczęto projektowanie nowego odcinka torowiska do miasteczka uniwersyteckiego i węzła przesiadkowego w alei Solidarności. Nastąpiła poprawa w infrastrukturze przystankowej, między innymi likwidacji uległ przystanek „Waryńskiego” (do tramwaju wchodziło się z ulicy), po wcześniejszym wybudowaniu nowego przystanku „Gołębia” już z platformą, a w zachodniej części miasta zmieniono nazwę dwóch przystanków – „Merinotex” na „Szosa Bydgoska” i „Stadion” na „plac Skalskiego” – oraz pętli tramwajowej „Merinotex Pętla” na „Motoarena”.

Kolejne zmiany w komunikacji tramwajowej przyniosła budowa nowego mostu drogowego im. Elżbiety Zawackiej i nowej Trasy Wschodniej. W ramach rozbudowy placu Daszyńskiego zostało zlikwidowane torowisko przy ulicy Wschodniej. 31 marca 2011 roku o godzinie 22.58 po raz ostatni przemierzył ulicę Wschodnią skład 213+214. Była to do dziś ostatnia likwidacja torowiska w Toruniu. Od 1 kwietnia 2011 roku tramwaje linii nr 4 dojeżdżały jedynie do pętli Wschodnia.

W marcu 2013 roku ruszyła budowa nowej linii tramwajowej na Bielany. Otwarto ją uroczyście przy udziale władz miasta, mieszkańców i gości w dniu Święta Torunia w czerwcu 2014 roku. Powstały trzy duże skrzyżowania tramwajowe (plac NOT, plac Teatralny i skrzyżowanie ulic Sienkiewicza, Broniewskiego i Bema), co pozwoliło na lepsze wykorzystanie torowisk do ruchu liniowego oraz pierwszy w historii Torunia węzeł przesiadkowy, który integruje komunikację tramwajową z autobusową. Od 25 czerwca 2014 roku zmieniono trasę linii numer 1, którą skierowano na nowe torowisko do miasteczka uniwersyteckiego przez węzeł przesiadkowy, a linię numer 3 z ulicy Uniwersyteckiej przekierowano na aleję Solidarności. Trasę linii numer 2 i 5 pozostawiono bez zmian, natomiast linię numer 4 zawieszono, a po czterech miesiącach przywrócono do ruchu liniowego, ale na zmienionej trasie. Dziś kuruje od pętli Uniwersytet do pętli Elana^[13].

Od października 2014 roku do czerwca 2015 roku – zgodnie z wcześniejszym zamówieniem Urzędu Miasta z Pesy – docierały sukcesywnie do Torunia niskopodłogowe składy Swing 122NbT w liczbie 12. Na początku 2015 roku podpisano kolejną umowę z Pesą na dostawę pięciu niskopodłogowych składów Swing, tym razem dwukierunkowych^[14]. Tramwaje te docierały do miasta sukcesywnie, a ostatni z nich dotarł do Torunia w grudniu 2015 roku.

Rok 2015 upłynął na pracach torowych na ulicach, m.in.: Szumana, Warszawskiej i Ślaskiego^[15], a 7 października otwarto drugi węzeł przesiadkowy na Placu 18 Stycznia^[16].

W 2016 roku władze miasta przeprowadziły konsultacje społeczne dotyczące przebiegu dwóch nowych linii tramwajowych: do dzielnic Jar i Rubinkowo. Do pierwszej z nich trasa została wytyczna ulicami, m.in.: Szosa Chełmińska, Długa i Legionów^[17], natomiast w wyniku protestów mieszkańców Rubinkowa przebieg drugiej trasy nie został ustalony, a konsultacje w tej sprawie odroczono^[18].

W tym samym roku przeprowadzono prace torowe, m.in. na ulicy Broniewskiego^[19].

W styczniu 2017 roku rozpisano przetarg na projekt nowej linii tramwajowej na Jar, natomiast jego rozstrzygnięcie i podpisanie umowy ze zwycięską firmą miało miejsce na początku września tegoż roku^[20]. W kwietniu tego samego roku ogłoszono drugi przetarg, tym razem dotyczący przebudowy układu torowo-drogowego na ul. Wały gen. Sikorskiego i al. Jana Pawła II wraz z budową wydzielonego pasa tramwajowo–autobusowego, a także nowego, dwutorowego odcinka torowiska łączącego pl. Niepodległości z pl. Artylerii Polskiej. Przetarg ten został rozstrzygnięty w grudniu 2017 roku^[21], a umowę ze zwycięską firmą podpisano 23 stycznia 2018 roku^[22].

W lipcu w siedzibie Ministerstwa Rozwoju w Warszawie prezydent Torunia podpisał umowę o dofinansowanie projektu pn. „Poprawa funkcjonowania komunikacji miejskiej w Toruniu – Bit-City II” w wysokości prawie 200 milionów złotych^[23].

We wrześniu władze miasta ponownie zorganizowały konsultacje społeczne dotyczące nowej linii tramwajowej na terenie dzielnicy Rubinkowo. Podobnie jak w konsultacjach, które miały miejsce rok wcześniej, mieszkańcy sprzeciwili się budowie linii tramwajowej na Rubinkowie^[24]. W tym samym roku przeprowadzono prace torowe, m.in. na ul. Skłodowskiej – Curie^[25].

Pętle

Czynne

Nazwa	Stara nazwa	Dzielnica	Rok otwarcia	Liczba torów	Uwagi	Linie	Infrastruktura	Zaplecze socjalne	Zdjęcie
Motoarena	Merinotex	Bydgoskie Przedmieście	1972	2	przebudowana w 2014 roku	2, 5, 3N	dwa tory odstawcze
Elana	Wierzbowa	Katarzynka	1974	1	w planach dobudowa drugiego toru	2, 4, 3N
Wschodnia	X	Rubinkowo	1980	2	przeznaczona do likwidacji	3
Olimpijska	Na Skarpie[26]	Na Skarpie	1986	2	przebudowana w 2013 roku	1, 5, 1N	trzy tory odstawcze
Uniwersytet	Bielany	Bielany	2014	2	otwarta 2014 roku[27]	1, 4, 1N	tramwajowo-autobusowa

Uliczna

Nazwa	Dzielnica	Rok otwarcia	Linia	Historia	Zdjęcie
Reja	Bydgoskie Przedmieście	1902	3	Została wytyczona ulicami Sienkiewicza, Mickiewicza, Reja i Bydgoską. W 1964 roku zlikwidowano torowisko w ulicy Mickiewicza, a w zamian wybudowano dwutorową linię w ciągu ulicy Broniewskiego. Z pętli ulicznej na Bydgoskim Przedmieściu korzystają również tramwaje linii numer 5. W kierunku pętli „Motoarena” wozy tej linii pokonują pętle ulicami: Sienkiewicza i Broniewskiego, natomiast jadąc w stronę pętli „Olimpijska”, pokonują ją ulicami: Reja i Bydgoską.
Aleja Solidarności	Centrum	2020	3N	Powstała po oddaniu łącznika torowego w centrum miasta i została wytyczona ulicami: aleją Jana Pawła II, Czerwoną Drogą, aleją Solidarności i Wałami Generała Sikorskiego. Pierwszy raz pętla została wykorzystana do ruchu liniowego w nocy z 14 na 15 grudnia[28].

Zlikwidowane

Nazwa	Dzielnica	Rok likwidacji	Używana liniowo	Powód likwidacji	Linie	Zdjęcie (Stan obecny)
Dworzec Główny	Stawki	1984	1934–1939 i 1950–1984	zamknięto torowisko przez most drogowy im. Józefa Piłsudskiego z uwagi na większy ruch samochodowy	4
Ślaskiego	Na Skarpie	1988	1981–1986	przedłużono torowisko do pętli Olimpijska	1, 4
Dworzec Północ	Chełmińskie Przedmieście	1991	1955–1991	zlikwidowano torowisko na Chełmińskim Przedmieściu	3

Zlikwidowane („końcówki”)

Torowiska

Torowiska[29]	Łącznie	Nowe (łącznik w Alei Jana Pawła II)	W budowie (linia na Jar)	Zielone torowiska	Zielone torowiska (w budowie)
mtp	53,642	640	11,561	2,669	9,100
km	ok. 26,8	ok. 320	ok. 5,5	ok. 1,3	ok. 4,5
Zdjęcia

Plac Daszyńskiego	ul. Kościuszki
ul. Traugutta	ul. Gagarina
ul. Konstytucji 3 Maja	ul. Ślaskiego
ul. Sienkiewicza	ul. Broniewskiego
Wały Generała Sikorskiego	ul. Warszawska
ul. Traugutta	ul. Lubicka
ul. Kraszewskiego	ul. Uniwersytecka

Jednotorowe

• ul. Reja
• ul. Sienkiewicza (od ul. Bydgoskiej do ul. Broniewskiego)
• ul. Bydgoska (od ul. Reja do ul. Sienkiewicza)

Dwutorowe

• ul. Okrężna
• ul. Gagarina
• ul. Sienkiewicza (od ul. Broniewskiego do ul. Gagarina)
• ul. Bydgoska
• ul. Chopina
• Aleja Jana Pawła II
• Wały Generała Sikorskiego
• Aleja Solidarności
• ul. Bema
• ul. Karaszewskiego
• ul. Czerwona Droga
• ul. Odrodzenia
• ul. Przy Kaszowniku
• ul. Warneńczyka
• ul. Kościuszki
• ul. Skłodowskiej-Curie
• ul. Szumana
• ul. Warszawska
• ul. Traugutta
• ul. Lubicka
• ul. Szosa Lubicka
• ul. Ślaskiego
• ul. Konstytucji 3 Maja

Odbudowane

• Aleja Solidarności^[30]

Nieużywane liniowo

• ul. Uniwersytecka
• ślepy tor na pętli Olimpijska
• ślepy tor przy pętli Wschodnia (przeznaczony do likwidacji)
• ślepy tor przy zajezdni ulica Sienkiewicza

Zlikwidowane

• ul. Mickiewicza
• ul. Kopernika
• ul. Ducha
• ul. Różana
• ul. Chełmińska
• ul. Kujawska
• ul. Szeroka
• ul. Królowej Jadwigi
• ul. Wschodnia
• ul. Szosa Chełmińska
• Most Drogowy im. Józefa Piłsudskiego
• ul. Grudziądzka
• ul. Rubinkowskiego

Nieużywane, odcięte od sieci

• Szosa Chełmińska (od ul. Dekerta do ul. Bema)

Ponadto zachowały się pojedyncze słupy trakcyjne przy dworcu Toruń Główny.

Skrzyżowania z torami kolejowymi

Inwestycje i plany

Inwestycje realizowane do roku 2014

Nowa linia tramwajowa na Bielanach

Nowa linia tramwajowa na Bielanach

Fragment ul. Długiej, na której trwają przygotowania (wymiana sieci ciepłowniczej) do budowy linii tramwajowej na JAR (stan z września 2016 roku)^[32]

Pas zieleni na Trasie Staromostowej zarezerwowany na przyszłe torowisko tramwajowe prowadzące na Jar (stan z września 2017 roku)

Budowa linii tramwajowej na Jar, stan z lipca 2018 roku

Toruń w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego, czyli funduszy unijnych, otrzymało 10 milionów euro na rozbudowę sieci tramwajowej w latach 2007–2013. W projekcie przewidziano następujące projekty:

• budowa systemu zarządzania ruchem drogowym
• przebudowa i budowa systemu sygnalizacji świetlnej, uwzględniającego priorytet dla komunikacji tramwajowej
• budowa i przebudowa przystanków tramwajowych dla potrzeb obsługi taboru niskopodłogowego
• zaprojektowanie i wdrożenie systemu informacji przystankowej
• budowa linii tramwajowej do dzielnicy Bielany (UMK)
• powiązanie linii tramwajowej z dzielnicą Bielany (UMK), z dzielnicami Rubinkowo i Na Skarpie
• modernizacja pętli Olimpijska dla potrzeb obsługi linii na dzielnicę Bielany (UMK)
• budowa łącznika tramwajowego w alei Solidarności – stworzenie węzła przesiadkowego

Największą inwestycją była budowa nowej linii tramwajowej do kampusu UMK w dzielnicy Bielany. Na zlecenie Urzędu Miasta firma WYG International przeprowadziła analizy dotyczące trasy przebiegu linii, ostatecznie zdecydowano, że nowa linia pobiegnie od ulicy Broniewskiego ulicą Sienkiewicza i po północnej stronie Gagarina, skąd skręci w ulicę Okrężną, którą dotrze do pętli Uniwersytet. Nowe torowisko liczy 1,9 km. W 75% biegnie wydzielonym pasem, tzw. zielonym torem. Od pl. Teatralnego na trasie do pętli zlokalizowanych jest 9 przystanków, w tym sześć nowych – „Cinema City”, „700-lecia”, „Matejki”, „Sienkiewicza”, „Fałata”, „Od Nowa”, „Akademiki”, „UMK (rektorat)”, „Okrężna”. 10. przystanek znajduje się przy pętli. We wrześniu 2010 roku odbył się konkurs na zaprojektowanie i wybudowanie linii, najtańszą ofertę opiewającą na kwotę 47,7 mln zł złożył warszawski Budimex^[33][34]. Budowa linii tramwajowej w kierunku UMK rozpoczęła się 11 marca 2013 roku^[35]. Tramwaje rozpoczęły kursowanie na nowej linii 24 czerwca 2014 roku.

Plany inwestycyjne w latach 2014–2023

Władze miasta planują w ramach perspektywy unijnej 2014–2023 wybudowanie dwóch linii tramwajowych^[36][37][38].

Zadanie 1: budowa linii tramwajowej na Jar (w budowie)

• Zakres zadania obejmuje^[39][40]:
  • budowę^[41] linii tramwajowej wzdłuż ulic: pl. NOT, Szosa Chełmińska, Długa, Legionów/Polna, Ugory, Watzenrodego do skrzyżowania z ul. Strobanda, gdzie kończy się tzw. trójkątem torowym
  • przebudowę ulic: Szosa Chełmińska (na odcinku od skrzyżowania z ulicami Czerwona Droga, Odrodzenia, do skrzyżowania z ulicą Dekerta), Długa (na odcinku od Szosy Chełmińskiej do ul. Legionów), Legionów (na odcinku od ulicy Długiej do ulicy Inżynierskiej)
  • przebudowę skrzyżowań ulic Polna/Ugory i Ugory/Watzenrodego w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia linii tramwajowej
  • przebudowę węzła torowego na skrzyżowaniu ulic: Czerwona Droga/Odrodzenia/Szosa Chełmińska/al. Solidarności
  • budowę torów odstawczych wraz z myjnią tramwajowo-autobusową przy ul. Legionów

Zadanie 2: budowa linii tramwajowej w centrum miasta (zrealizowane w latach 2019-2020)

• Zakres zadania obejmował^[42][43]:
  • budowę linii tramwajowej wzdłuż al. Jana Pawła II od pl. Artylerii Polskiej do pl. Niepodległości
  • przebudowę układu torowo-drogowego w ul. Wały gen. Sikorskiego i al. Jana Pawła II wraz z budową wydzielonego pasa tramwajowo–autobusowego
  • budowę węzła przesiadkowego na pl. Rapackiego

Modernizacja istniejących torowisk (w budowie od grudnia 2020)

• torowisko wraz z siecią trakcyjną w ul. Bydgoskiej (od ul. Reja do ul. Chopina)
• torowisko wraz z siecią trakcyjną w Szosie Lubickiej (od pl. Daszyńskiego do ul. Ślaskiego)
• torowisko wraz z siecią trakcyjną w ul. Kraszewskiego i ul. Broniewskiego (od pl. Niepodległości do ul. Reja)

Plany inwestycyjne po 2023 roku

• przedłużenie linii tramwajowej od pętli Motoarena do Portu Drzewnego^[44]
• budowa zajezdni tramwajowej u zbiegu ulic Skłodowskiej-Curie i Olsztyńskiej^[45]
• budowa linii tramwajowej we wschodniej części miasta^[46]

Linia tramwajowa łącząca Toruń z Bydgoszczą

Most fordoński im. Rudolfa Modrzejewskiego

Z pomysłem budowy linii tramwajowej między stolicami województwa wystąpił w 2013 roku marszałek województwa kujawsko-pomorskiego. Tramwaj łączący oba miasta byłby elementem integracji obszaru metropolitalnego tychże miast. Zarówno w Bydgoszczy, jak i w Toruniu byłby on wpięty w obecną sieć tramwajową. Miałby to być typowy tramwaj z własnościami komunikacji miejskiej^[47][48].

• Długość torowiska – ok. 30 km
• Czas przejazdu – ok. 50 min
• Prędkość wozów – ok. 100 km/h
• Trasa – wzdłuż drogi krajowej numer 80
• Liczba przystanków – 8

Projekt znajduje się we wstępnej fazie przygotowań, stąd brakuje jeszcze szczegółów dotyczących budowy i kosztów całego przedsięwzięcia. Decyzję musi poprzedzić szereg analiz i opracowań, od zbadania zasadności ekonomicznej aż po rozwiązania techniczne (np. most na rzece Wiśle w Fordonie)^[49].

Przystanki

Plac Daszyńskiego – przystanki tramwajowe pod Estakadą im. Marka Sudaka

W Toruniu po wybudowaniu łącznika torowego w centrum miasta liczba przystanków wzrosła do 52. Wszystkie platformy są przystosowane do obsługi taboru niskopodłogowego oraz wyposażone w wiaty przystankowe, w System Informacji Pasażerskiej i w monitoring^[50], a także w małą architekturę^[51].

Węzły przesiadkowe

Istniejące

Zdjęcie	Nazwa	Charakterystyka	Rok otwarcia	Komunikacja tramwajowa	Komunikacja autobusowa	Źródło
	Aleja Solidarności	Główny węzeł przesiadkowy w Toruniu, integrujący komunikację tramwajową i autobusową. Wyposażony jest on w dwie platformy autobusowo-tramwajowe, wiaty przystankowe, ławki, małą architekturę, a także elektroniczne tablice wyświetlające czas przyjazdu wozów MZK	2014	1, 3, 1N i 3N	01, 02, 03, 04, 10, 12, 13, 14, 20, 21, 22, 27, 30, 31, 32, 35, 37 i 38	[52]
	Plac 18 Stycznia	Węzeł przesiadkowy integruje sieć tramwajową z koleją w ramach projektu BiT-City. W ramach tej inwestycji na placu 18 Stycznia zostały wybudowane dwie platformy tramwajowe, a plac Pokoju Toruńskiego został połączony traktem pieszym (ul. Skrzyńskiego) z placem przy Dworcu Toruń Miasto. Cały teren odzyskał swój historyczny wygląd	2015	1, 5, 1N	brak	[53]
	Aleja Jana Pawła II	Integruje komunikację tramwajową z autobusową	2021	3, 5 i 3N	01, 03, 10, 11, 12, 13, 14, 20, 22, 27, 36 i 38	[54][55]

Linie

Statystyka

Schemat

Ważny od 27 października 2014 roku

Tabor

Wagony liniowe

Typ	Zdjęcie	Właściwości	Początek eksploatacji	Liczba	Uwagi[57]
805Na			1980	27	Kursują po mieście najczęściej w zestawach dwuwagonowych.
805NaND			2007	18[58]	Kursują po mieście w zestawach dwuwagonowych, jak i pojedynczo tzw. „solówka”.
122NbT Swing			2014	6[59]
121NbT Swing			2015	6[60]
122NbTDuo Swing			2015	5[61]
122NaT Swing			2021/2022	1/5[62][63]
Łączna liczba				63

Wagony zamówione

• I przetarg:

W czerwcu 2013 roku MZK Toruń ogłosił przetarg na zakup 12 nowych w pełni niskopodłogowych tramwajów przegubowych. Oferty złożyły firmy Pesa i Solaris^[64]. Wynik przetargu został ogłoszony 1 października 2013 roku. Najkorzystniejszą ofertę złożyła firma Pesa, a oferta firmy Solaris została odrzucona^[65]. Umowę podpisano 18 grudnia 2013 roku w zajezdni MZK. Kontrakt warty jest ponad 92,5 mln zł^[66]. 30 września 2014 roku do Torunia dotarł pierwszy (z docelowo 12) niskopodłogowy tramwaj typu Swing^[67]. 8 czerwca do zajezdni tramwajowej na ul. Sienkiewicza dojechał ostatni tramwaj trójczłonowy, kończąc realizację przetargu na zakup 12 nowych tramwajów^[68].

• II przetarg:

7 listopada 2014 roku Miejski Zakład Komunikacji w Toruniu ogłosił przetarg na dostawę do końca września 2015 roku nowych, niskopodłogowych, przegubowych wozów tramwajowych. Zamówienie obejmowało dostawę 4 (możliwość zakupu 2 wozów dodatkowo) składów dwukierunkowych^[69] o długości od 28 do 32 m. Jedyną ofertę złożyła bydgoska Pesa, która koszt dostawy 4 pięcioczłonowych tramwajów wraz z tzw. pakietem serwisowym wyceniła na ponad 38 mln zł przy planowanym kosztorysie przewoźnika wynoszącym 35,3 mln zł^[70]. Ostatecznie władze miasta zdecydowały się na zakup 5 składów dwukierunkowych Pesa Swing Duo oraz jednego wozu wieżowego do obsługi nowych tramwajów, jak i sieci trakcyjnej. Podpisanie umowy w tej sprawie nastąpiło 8 kwietnia 2015 roku^[71]. Dostawy pojazdów zakończono 24 grudnia^[61][72].

• III przetarg:

W grudniu 2019 roku Miejski Zakład Komunikacji w Toruniu ogłosił przetarg na dostawę 5 nowych tramwajów niskopodłogowych, przegubowych wozów tramwajowych. Jedyną ofertę o wartości 46.405.101,75 zł brutto złożyła bydgoska Pesa, z którą w lipcu 2020 roku MZK podpisał kolejną umowę, przewidującą w ciągu 2 lat dostawę 5 wozów pięcioczłonowych o długości 32 m, przeznaczonych do obsługi nowej trasy na Osiedle Jar. Pojazdy będą wyposażone w klimatyzację, monitoring wizyjny, komputer pokładowy, WiFi, gniazda ładowania USB, biletomaty, zapowiedzi głosowe i wizualne przystanków, system zliczania pasażerów, monitory reklamowe, a podłoga zostanie wyłożona wykładziną antypoślizgową^[73][74].

Wagony zmodernizowane

Modernizacja i przebudowa wagonów^[76]

Wagony techniczne

Wagon turystyczny

Zdjęcie	Rodzaj wagonu	Nazwa wagonu	Rok powstania
	Pług lemieszowy	5N	1956[77]
	Pług wirnikowy	2N	1955[77]

Tabor techniczny

• Star 266 (żuraw wypadkowy)
• Star 266 (sieciowy)
• Star 266 (dźwig)
• Jelcz 317 (wywrotka)
• Ursus C 360
• Ursus C 360
• Autosan H6 (pogotowie torowe)

Wagon szkoleniowy

Zdjęcie	Rodzaj wagonu	Nazwa wagonu	Liczba składów
	Szkoleniowy	Konstal 805Na	2

Wagon historyczny

Wagony – kasacja lub sprzedaż

Typ wagonu	Zdjęcie	Liczba wagonów	Rok kasacji
tabor z okresu niemieckiego		?	?
Konstal 2N1, 2N2, 2ND		?	lata 90.
803N		10	ostatni 1999
805Na		10	stan z grudnia 2017

27 lipca 2022 w starym kamieniołomie w Piechcinie zatopiono wóz nr 253, co miało na celu uatrakcyjnienie tamtejszego akwenu płetwonurków^[78].

Wygląd tramwajów

W Toruniu w okresie międzywojennym tramwaje były koloru żółtego, dopiero po wojnie zmieniono barwę wagonów na krem i czerwień (kremowe były elementy na wysokości okien).

Na początku latach 70. XX wieku na tory wyjechały pierwsze tramwaje przegubowe typu 803N i też były kremowo – czerwone (krem występował na wysokości okien i na dolnych elementach wozu). Pierwszy wagon 805Na, który stanowi obecnie najliczniejszą grupę w taborze pojawił się na ulicach miasta w 1980 roku i również był w dwóch barwach: krem i czerwień.

Od 2007 roku po Toruniu kursują zmodernizowane składy typu 805NaND w kolorystyce żółto-niebieskiej (kolor żółty ma symbolizować kolorystyczny powrót do korzeni, a niebieski nawiązuje do barw Torunia).

Od października 2014 roku MZK posiada 12 niskopodłogowych składów typu swing. Nawiązanie kolorystyczne jest inne niż w tramwajach 805NaND. Kolor niebieski symbolizuje niebo, a żółty promienie słoneczne. Kolorystyka dla nowego taboru została wybrana w drodze konkursu przez mieszkańców Torunia, a zaprojektowali ją studenci Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu^[79].

Wygląd tramwajów w Toruniu

Konstal 805Na

Konstal 805Na

Konstal 803N

Konstal 805Na

Konstal 805Na

Trójczłonowy skład – Pesa Swing 122NbT

Skład szkoleniowy (Konstal 805Na)

Konstal 805NaND

Pięcioczłonowy skład – Pesa Swing 122NbT

Konstal 805NaND

Zajezdnia

Remonty torowisk

Żółta tabliczka boczna z przebiegiem zmienionej trasy

Podczas remontów torowisk tramwajowych w Toruniu, wprowadza się następujące praktyki:

• czasowe zmiany tras tramwajowych
• zawieszenie linii
• zastępcza komunikacja autobusowa, linie 50, 51, 52, 53^[80]. Najczęściej numeracja komunikacji zastępczej wygląda następująco:
  • linia autobusowa numer 50 zastępuje różne linie tramwajowe
  • linia autobusowa numer 51 zastępuje linię tramwajową numer 1
  • linia autobusowa numer 52 zastępuje linię tramwajową numer 2
  • linia autobusowa numer 53 zastępuje linię tramwajową numer 3
• żółta tabliczka: zmiana trasy
• żółta tabliczka boczna z przebiegiem trasy

Zasilanie trakcji tramwajowej

Trakcja tramwajowa zasilana jest standardowym napięciem dla polskich sieci tramwajowych, dostarczana przez 3 podstacje:

W latach 2014 – 2015 zmodernizowano stacje trakcyjne zasilania dla całej sieci tramwajowej w Toruniu. Modernizowano i rozbudowo wtedy trzy podstacje, tj. „Zachodnia”, „Wschodnia” i „Centralna”. Prace remontowe kosztowały ponad 8,5 mln zł^[82].

System Informacji Pasażerskiej

Tablica Systemu Informacji Pasażerskiej na placu św. Katarzyny

W lutym 2014 roku rozpoczął się montaż pierwszych słupów SIP na przystankach tramwajowych. System Informacji Pasażerskiej, który za pomocą tablic świetlnych pokazuje pasażerom rzeczywisty czas przyjazdu tramwajów na przystanki, został uruchomiony w czerwcu 2014 roku. W systemie przewidziano zainstalowanie 27 jednostronnych tablic i 18 dwustronnych na 44 przystankach tramwajowych na terenie całego miasta^[83]. Pojazdy szynowe zostały wyposażone w anteny satelitarne GPS, ustalające aktualne położenie wozu oraz adaptery GPRS przekazujące te informacje do centrum dyspozytorskiego, które mieści się przy ul. Sienkiewicza (zajezdnia tramwajowa). Systemem objętych zostało 33 wagonów^[83].

Oznaczenia

Oznaczenia toruńskich tramwajów
Herb miasta, numer boczny wozów i logo MZK Toruń Herb Miasta Torunia i numer boczny wozu. W takiej konfiguracji występuje tylko na wagonach 805Na Najnowsze oznaczenie, rok 2014. Występuje na nowych wagonach Swing Logo MZK w Toruniu. Występuje na wagonach 805Na i 805NaND Logo MZK w Toruniu. Występuje na nowych wagonach Swing Herb Miasta Torunia. Występuje na wagonach 805Na, 805NaND i Swing

Oznaczenia toruńskiej komunikacji
Znak informacyjny Tramwajowy rozkład jazdy Przystankowe oznakowanie linii autobusowych Tablica informacyjna z nazwą przystanku

Patroni toruńskich tramwajów

Tramwaj nazwany imieniem gen. Józefa Hallera

18 stycznia 2020 roku władze MZK w ramach obchodów 100-lecia powrotu Torunia do wolnej Polski nazwały siedem tramwajów (Pesa Swing i Pesa Swing Duo) imionami wybitnych twórców toruńskiej niepodległości^[84]:

• gen. Józef Haller,
• płk Stanisław Skrzyński
• Helena Piskorska
• Otton Steinborn
• Helena Steinbornowa
• Stefan Łaszewski
• Władysław Szuman

Galeria

Zobacz też

• Transport w Toruniu

Przypisy

Bibliografia

• Walczak-Więcławska A., 95 lat w służbie toruńczyków, Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, Toruń 1986.
• Strona Miejskiego Zakładu Komunikacji w Toruniu.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona MZK Toruń
• Zarys historii komunikacji tramwajowej w Toruniu