Tramwaje w Zabrzu

Tramwaje w Zabrzu
tramwaj
Ilustracja
Tramwaj SGP E1 na ul. Wolności
Państwo

 Polska

Lokalizacja

Zabrze

Organizator

ZTM

Operator

Tramwaje Śląskie

Liczba linii

5

Lata funkcjonowania

od 1894

Infrastruktura
Schemat sieci
Mapa z przebiegiem linii tramwajowych na terenie Zabrza
     Linie czynne      Linie zlikwidowane
Długość sieci

41,654 km t.p. (2007)[1]

Rozstaw szyn

1435 mm

Liczba przystanków

41 (2008)[2]

Portal Transport szynowy

Tramwaje w Zabrzu – element systemu komunikacji tramwajowej konurbacji górnośląskiej, który funkcjonuje na terenie Zabrza od 1894 roku. Sieć tramwajowa łączy dzielnice: Biskupice, Centrum Północ, Centrum Południe, Maciejów, Makoszowy, Mikulczyce i Zaborze Północ, a w przeszłości docierała również do Helenki i Rokitnicy.

Sieć należy do Tramwajów Śląskich i w 2007 roku na terenie miasta liczyła łącznie 41,654 km toru pojedynczego[1]. Ma ona charakter promienisty z koncentracją w pobliżu Placu Wolności, skąd linie biegną w pięciu kierunkach[3].

Historia

Okres przedwojenny

Pierwsze plany uruchomienia tramwajów na terenie Zabrza pochodzą z 24 kwietnia 1892 roku, kiedy podpisano między spółką Kramer & Co. a magistratem Bytomia umowę na budowę linii Gliwice – Zabrze – ChebzieKrólewska HutaBytomPiekary Śląskie. Pierwotnie miała ona być jednotorowa z mijankami, o rozstawie szyn 1000 mm, a miały poruszać się na niej tramwaje parowe. W późniejszym okresie szerokość tę skorygowano do 785 mm[4].

Pierwsza linia tramwajów parowych została uruchomiona 27 maja 1894 roku na trasie Wielkie PiekarySzarlej – Bytom przez berlińską spółkę Oberschlesische Dampfstraßenbahnen AG. Przedsiębiorstwo to nabyło od spółki Kramer & Co. wszystkie prawa wynikające z koncesji i umów na budowę kolejek. Kolejny odcinek linii (Gliwice – Zabrze) uruchomiono 26 sierpnia tego samego roku, a połączono obydwa odcinki 30 grudnia trasą Zabrze – Bytom przez Chebzie, Królewską Hutę i Łagiewniki. Linia ta liczyła łącznie 34,5 km długości. Zajezdnie powstały w Rozbarku (przy ul. Witczaka) i Gliwicach (obok Lasku Miejskiego)[5].

Spółka Kramer & Co., która w 1895 roku utworzyła spółkę Oberschlesische Dampfstraßenbahnen, 29 września 1898 roku oddała do użytku połączenie Bytom – Zabrze przez Biskupice[6].

W latach międzywojennych w niemieckiej części Górnego Śląska spółka miejska Städtische Straßenbahn Beuthen (powstała 23 października 1913 roku), będąca własnością miasta Bytomia, rozbudowywała istniejącą sieć tramwajową. Na terenie Zabrza powstały wtedy odcinki:

W Zabrzu również powstawały miejskie trasy tramwajowe. Staraniem władz miasta w 1934 roku uruchomiono normalnotorową linię ze stacji Zabrze Mikulczyce do centrum miasta, a 23 lutego 1936 roku oddano do użytku trasę ze śródmieścia do kopalni Guido. Eksploatację tej linii powierzono spółce Verkehrsbetriebe Oberschlesien AG[7].

Lata powojenne

Zerwany most tramwajowy na zlikwidowanej linii tramwajowej w Mikulczycach

W 1945 roku sieć tramwajową przymusowo przyporządkowano spółce Koleje Elektryczne Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego, a w 1948 roku związkowi komunalnemu Śląsko-Dąbrowskie Linie Komunikacyjne, przekształconemu w trzy lata później w Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach, które organizowały komunikację tramwajową i autobusową na terenie konurbacji górnośląskiej[8].

W latach powojennych linie w północno-zachodniej części sieci tramwajowej konurbacji górnośląskiej stanowiły ważny element lokalnej komunikacji publicznej z racji utrudnionego dostępu do innych środków transportu. W Zabrzu kontynuowano rozbudowę sieci tramwajowej, zwłaszcza w latach 50. XX w., kiedy to 17 marca 1951 roku oddano do użytku jednotorową linię z Mikulczyc do Rokitnicy. Otwarcie tej linii spowodowało konieczność dobudowy pętli tramwajowej w Mikulczycach wraz z rozbiórką toru do pobliskiej stacji kolejowej. Rok później, 1 maja 1952 roku, uroczyście oddano do użytku przedłużenie linii tramwajowej do kopalni Makoszowy i dalej do stacji Zabrze Makoszowy. Linia ta miała służyć głównie dowozom pracowników do tej kopalni[9].

13 kwietnia 1959 roku doszło do zerwania wiaduktu drogowego nad stacją w Zabrzu, w wyniku którego linia nr 3 do dzielnicy Makoszowy, która przebiegała przez wiadukt, została przerwana, a torowisko wraz z pięcioma wagonami zostało odcięte od sieci. Odcięta trasa była dalej obsługiwana aż do drugiej połowy 1962 roku, kiedy to wybudowano tor na ul. Brysza i Lutra[10].

W 1970 roku na trasach konurbacji górnośląskiej pojawiły się nowe tramwaje typu 102Na, które kursowały również w Zabrzu, a w 1974 roku wprowadzono tramwaje typu 105N[11].

W latach powojennych prócz nowych odcinków rozpoczęto również likwidacje linii, głównie w północnej części miasta. Już 30 kwietnia 1968 roku, czyli po 17 latach eksploatacji, zamknięto linię Mikulczyce – Rokitnica, jednakże największy regres nastąpił w latach 80. XX w. 2 maja 1983 roku z racji budowy wiaduktu drogowego w Karbiu wstrzymano ruch tramwajowy między bytomskim Karbiem a Miechowicami, a wraz z tym linię do Rokitnicy i Helenki. Ostatecznie oznaczało to całkowitą likwidację tramwajów w północnej części Zabrza, spowodowaną również licznymi szkodami górniczymi[12].

Po 1989 roku, wraz z przemianami ustrojowymi nastąpiły przekształcenia w organizacji komunikacji miejskiej na terenie konurbacji górnośląskiej. W 1991 roku rozdzielono WPK na kilkanaście przedsiębiorstw, w tym Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej w Katowicach, które w 2003 roku przekształcono w spółkę Tramwaje Śląskie Miasto Zabrze było w 2014 roku czwartym największym udziałowcem tej spółki (1 248 000, tj. 10,5% akcji)[13].

Modernizacje torowisk w Zabrzu po 1989 roku były prowadzone w ograniczonym zakresie, głównie na ul. Wolności. W lutym 2011 roku włodarze miast konurbacji górnośląskiej podjęli decyzję o rozpoczęciu projektu „Modernizacja infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej w Aglomeracji Górnośląskiej wraz z infrastrukturą towarzyszącą”, w ramach którego zaplanowano przebudowę 48 kilometrów torowisk. Na terenie Zabrza zaplanowano modernizację następujących odcinków[14]:

  • Ul. 3 Maja,
  • Ul. Wolności (odcinek od ul. Kondratowicza do granicy z Gliwicami),
  • Ul. Bytomska (odcinek od ul. Chrobrego do ul. Drzymały).
    Düwag Pt8 w Biskupicach na ulicy Zabrzańskiej

Linie tramwajowe

Wg stanu z 28 sierpnia 2017 przez teren Zabrza przebiegało 4 linii:

LiniaPrzystanek
początkowy
Przystanek
końcowy
Liczba
przystanków
Takt[15]MiastaZajezdnia% kursów
niskopodł.
1Gliwice ZajezdniaRuda Chebzie Pętla2430 minGliwice, Zabrze, Ruda ŚląskaGliwice0%[16]
3Makoszowy PętlaMikulczyce Pętla2120 minZabrzeGliwice16%[17]
4Zaborze PętlaGliwice Zajezdnia1610/20 minZabrze, GliwiceGliwice87%[18]
5Zaborze PętlaBytom Plac Sikorskiego2710 minZabrze, BytomGliwice, Stroszek36%[19]

Ponadto przez Zabrze przejeżdżają linie 11, 17 które wykonują tędy kursy zjazdowe/wyjazdowe do/z zajezdni Gliwice[20].

Przypisy

  1. a b Soczówka 2012 ↓, s. 61.
  2. Soczówka 2012 ↓, s. 71.
  3. Prezydent Miasta Zabrze. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zabrze. Część I - Uwarunkowania rozwoju. „Załącznik 1. do uchwały Nr XII/126/11 Rady Miejskiej w Zabrzu z dnia 4 lipca 2011 r. w sprawie: uchwalenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zabrze”, s. 131, 2011. Zabrze. Urząd Miejski w Zabrzu, Wydział Strategii i Rozwoju Miasta, Zespół Planowania Przestrzennego (pol.). 
  4. Soida 1998 ↓, s. 9.
  5. Soida 1998 ↓, s. 12-14.
  6. Soida 1998 ↓, s. 15.
  7. Soida 1998 ↓, s. 78.
  8. Soida 1998 ↓, s. 108.
  9. Soida 1998 ↓, s. 110.
  10. Soida 1998 ↓, s. 111.
  11. Soida 1998 ↓, s. 124.
  12. Soida 1998 ↓, s. 119.
  13. Tramwaje Śląskie S.A.: Struktura własnościowa (pol.). www.tram-silesia.pl, 2009-12-20. [dostęp 2014-10-23].
  14. Tramwaje Śląskie S.A.: Projekt nr POIS.07.03.00-00-038/13 pn.: “Modernizacja infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej w Aglomeracji Górnośląskiej wraz z infrastrukturą towarzyszącą – etap II”. Zadania (pol.). www.tram-silesia.pl. [dostęp 2014-10-23].
  15. Przebiegi linii tramwajowych od 23 sierpnia (pol.). kzkgop.pl, 2014-08-25. [dostęp 2014-08-26].
  16. Trasa linii, tramwaj nr 1, KZK GOP (pol.). rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2014-05-15].
  17. Trasa linii, tramwaj nr 3, KZK GOP (pol.). rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2014-05-15].
  18. Trasa linii, tramwaj nr 4, KZK GOP (pol.). rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2014-05-15].
  19. Trasa linii, tramwaj nr 5, KZK GOP (pol.). rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2014-05-15].
  20. Wybór linii (pol.). rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2015-03-12].

Bibliografia

  • Andrzej Soczówka: Zróżnicowanie struktury przestrzennej komunikacji miejskiej w konurbacji katowickiej. Sosnowiec: Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, 2012, seria: Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego nr 76. ISBN 978-83-6144-31-6.
  • Krzysztof Soida: Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej: 100 lat tramwaju elektrycznego. Katowice: Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej & wyd. STAPIS, 1998. ISBN 83-85145-13-3.

Media użyte na tej stronie

Zabrze tram network.png
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta PNG grafika rastrowa została stworzona za pomocą QGIS
Düwag Pt8 w Biskupicach 01.jpg
Autor: MattCros, Licencja: CC0
Düwag Pt8 o numerze taborowym #912 w Zabrzu Biskupicach na ulicy Bytomskiej.
Zabrze Wolnosci (2).jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Zabrze - ul. Wolności
Zabrze Wolności Konstal 105Na 22 11 2011 IMG 1412.JPG
Autor: Tomasz Nemo5576 Górny, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tramwaj Konstal 105Na numer 461 na skrzyżowaniu ulic Wyciska i Wolności.
Zabrze Mikulczyce zarwany most 13 02 2011 P2137115.jpg
Autor: Nemo5576, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zerwany most tramwajowy w Mikulczycach. Pozostałość po zlikwidowanej linii tramwajowej Zabrze-Mikulczyce - Bytom-Stolarzowice.