Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna

Wnętrze budynku generatorów Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej, lata 30. XX w.

Maszty anteny Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej, lata 30. XX w.

Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna (nazwa potoczna Radiostacja Babice)

nazwa obejmuje:

Stacja Nadawcza - instalacja radiowa nadawcza w Starych Babicach/Warszawie, na styku gminy Stare Babice oraz dzielnic Bemowo i Bielany m.st. Warszawy (Las Bemowski)

Stacja Odbiorcza - instalacja radiowa odbiorcza w Grodzisku Mazowieckim

Centralne Biuro Operacyjne - ześrodkowanie wszystkich czynności manipulacyjnych nadawania i odbioru w Warszawie

Historia

Ruiny jednego z budynków radiostacji

Fragment fundamentu jednej z wież

Budka strażnicza z napisem "Czuwaj"

• 1920 plany Ministerstwa Poczt i Telegrafów utworzenia ogólnopolskiej, państwowej sieci radiotelegraficznej z radiostacjami w: Grudziądzu, Krakowie, Poznaniu (zasięg europejski) i Warszawie (zasięg międzykontynentalny)
• 4 sierpnia 1921 podpisanie umowy między Ministerstwem Poczt i Telegrafów a RCA w siedzibie firmy. W imieniu ministra umowę podpisali: książę Kazimierz Lubomirski, Stanisław Arct, Hipolit Gliwic, Eugeniusz Stallinger. W imieniu producenta podpis złożył naczelny dyrektor RCA Edward J. Nally, Edwin P. Shattuck, Carl H. Ganter oraz główny menadżer RCA David Sarnoff.
• 1922 początek budowy przez „Towarzystwo Akcyjne Fabryki Machin i Odlewów >>K. Rudzki i S-ka<<":
  • Stacji Odbiorczej w Grodzisku Mazowieckim
  • Stacji Nadawczej przy Forcie „Babice", na terenach między wsiami Stare Babice, Gać, Klaudyn i Wawrzyszew
• 1 października 1923 uruchomienie radiostacji
• 17 listopada 1923 uroczyste otwarcie z udziałem Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego oraz Ministra Poczt i Telegrafów Jana Moszczyńskiego
• 1926 przejście z własnego zasilania na prąd z Elektrowni Okręgowej w Pruszkowie
• 1932 instalacja nowych lampowych nadajników produkcji Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych
• 1933 organizacyjnie w składzie Urzędu Telekomunikacyjnego
• 1935 powstanie Urzędu Radiotelegraficznego Babice, od 1936 Urzędu Radiotelegraficznego Boernerowo
• 1938 instalacja dwóch nadajników w koszarach Fortu "Babice", dwa nowe maszty antenowe, z fortu transmitowano audycje Polskiego Radia dla Polonii
• 8 września 1939 zawieszenie nadawania
• 16 września 1939 obsadzenie radiostacji przez 3. Batalion 26. Pułku Piechoty, uzbrojony w trzy armaty przeciwpancerne, oraz 5. Baterię 54. Pułku Artylerii pod dowództwem mjr. Jacka Decowskiego
• 27 września 1939 zajęcie radiostacji przez oddział z niemieckiej 19. Dywizji Piechoty
• 1939-1945 radiostacja służy Niemcom do utrzymywania łączności z okrętami podwodnymi Kriegsmarine
• jesień 1944 włączenie radiostacji do pasa umocnień Warszawy - instalacja na jednym z masztów opancerzonego stanowiska obserwacyjnego
• 16 stycznia 1945 wysadzenie przez Niemców masztów obu stacji
• po 1945 uruchomienie w Grodzisku Mazowieckim Stacji Nadawczo-Odbiorczej, działającej do 1956
• 1 grudnia 2017 pozostałości Transatlantyckiej Centrali Nadawczej zostały wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego nr. rejestru 1524

Dane techniczne

Stacja Nadawcza

• Lokalizacja: Warszawa-Boernerowo, Fort "Babice" ("Radiowo"), prostopadle do obecnej ul. Radiowej 52°15′53″N 20°52′46″E/52,264722 20,879444
• Powierzchnia terenu: pas długości 4 km i szerokości 0,5-1,2 km
• Liczba masztów (wież): 10
• Rodzaj masztów (wież): kratownicowe stalowe, nitowane
• Wysokość masztów (wież): 126,5 m
• Nadajniki: 2 x 200 kW systemu Alexandersona (USA)
• Producent: Radio Corporation of America
• Zasilanie: własna elektrownia z silnikiem Diesla z generatorem 500 kW
• Liczba anten: 2 nadawcze typu wielo-strojonego
• Częstotliwość: 16,4 kHz i 14,29 kHz
• Znaki wywoławcze: AXL i AXO

Obok masztów (wież) wzniesiono fundamenty dla cewek i budki strażnicze z napisem „Czuwaj”, strzegące drogę idącą wzdłuż obiektu. Pomiędzy masztami (wieżami) 5 i 6 ulokowano budynki stacji. Oprócz dwóch niezależnych anten zawieszonych na masztach (wieżach), pod ziemią rozpięte było dodatkowe uziemienie.

Stacja Odbiorcza

Zabudowania dawnej stacji w Grodzisku Mazowieckim

• Lokalizacja: Grodzisk Mazowiecki, willa "Czerwony Dwór", rejon obecnej ul. Radiowej 52°06′23″N 20°38′19″E/52,106389 20,638611
• Liczba masztów: 3
• 

  Fundament nogi jednej z wież
  Rodzaj masztów: drewniane
• Zasilanie: własna elektrownia z silnikiem Diesla z generatorem
• Liczba anten: 1 odbiorcza

Stan w XXI wieku

Pas zapór przeciwpancernych (jeży) z II wojny światowej, zagubiony w Lesie Bemowskim

Maszty w Grimeton

Budynki Stacji Nadawczej zostały zniszczone, a urządzenia techniczne pocięte na złom i wywiezione. W lesie, na północny i południowy zachód od osiedla Boernerowo, znajdują się zachowane fundamenty masztów, cewek, budki strażnicze i ruiny budynków technicznych, oraz pas żelbetowych zapór przeciwpancernych (jeżów) z II wojny światowej. Ocalały też bloki mieszkalne dla personelu, przebudowane około 2000 r.

W Grodzisku zachował się jedynie budynek portierni oraz zadrzewienie wzdłuż granicy parceli.

Stacja Nadawcza w Babicach miała swój bliźniaczy, zachowany obecnie odpowiednik - Radiostacja Varberg w Grimeton w Szwecji, w 2004 wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

W maju 2018 r. przy ulicy Radiowej w Warszawie odsłonięto trzymetrowy pomnik upamiętniający antenę Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej^[1].

Zobacz też

• Transatlantycki kabel telegraficzny

Przypisy

Bibliografia

• Boguszewski Przemysław, „Centrala transatlantycka”, [w:] „Spotkania z Zabytkami”, nr 4 (170), wydawcy: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami i «Argraf» Sp. z o.o., Warszawa 2001, s. 31-33. (ISSN 0137-222X)
• Marcin Łada, Aneta Kołaczyńska. Zapomniana rocznica, Ponad 80 lat temu w Gminie Stare Babice uruchomiono jedną z największych radiostacji na świecie!. „Gazeta Babicka”. nr 11/2004. ISSN 1428-1198. [dostęp 2009-06-28]. 

Linki zewnętrzne

• Nadajnik Babice – śladami historii
• Stowarzyszenie Park Kulturowy Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza