Transpłciowość

Grafika przedstawia flagę składającą się z pięciu poziomych pasów takiej samej szerokości w trzech kolorach. Kolory pasów (od góry): jasnoniebieski, jasnoróżowy, biały, jasnoróżowy, jasnoniebieski.
Flaga osób transpłciowych

Transpłciowość (ang. transgender, od łac. trans- „przez, poza, poprzez” oraz ang. -gender „rodzaj, płeć”) – określenie zbiorcze na osoby, których tożsamość płciowa, ekspresja płciowa i/lub zachowania różnią się od tych kulturowo związanych z płcią, do której zostały przypisane w momencie urodzenia[1][2][3][4]. Oprócz osób o tożsamości płciowej przeciwnej do przypisanej im płci (transmężczyźni i transkobiety), może ono obejmować osoby, które nie są wyłącznie męskie lub żeńskie (osoby niebinarne lub genderqueer, w tym osoby bigender, pangender, genderfluid lub agender)[5][6]. Inne definicje transpłciowości obejmują również osoby, które należą do trzeciej płci lub też definiują osoby transpłciowe jako trzecią płeć[7][8]. Termin „transgender” sporadycznie definiowany jest bardzo szeroko, tak, że obejmuje również transwestytów[9].

Osoby transpłciowe mogą określać się jako osoby rodzaju zarazem męskiego, jak i żeńskiego albo usytuowane w kilku miejscach w przebiegu któregokolwiek z tradycyjnych kontinuów trans-rodzajowych lub też szerzej ogarniających kontinuów, które zostały opracowane w odpowiedzi na znacznie bardziej szczegółowe badania przeprowadzone w ostatnich latach[10]. Niektóre osoby mają płeć, która nie jest ani mężczyzną, ani kobietą oraz mogą identyfikować się zarówno jako mężczyzna, jak i kobieta w jednym momencie, jako inne płcie w innym czasie, jako nie mające żadnej płci lub kwestionować samą ideę istnienia tylko dwóch płci[11].

Definicje

Według autorów książki „Psychospołeczne, prawne i medyczne aspekty transpłciowości”, termin transpłciowość jest pojęciem szerokim i w swoim zakresie znaczeniowym obejmuje między innymi pojęcia transseksualizmu i transwestytyzmu (crossdressing). Transseksualizm dotyczy tych osób transpłciowych, które chcą przejść proces korekty płci, a transwestytyzm – tych, którzy nie odczuwają takiej potrzeby. Natomiast słowa „transpłciowość”, „transgenderyzm” i „transgender” bywają używane jako synonimy, chociaż nie zawsze definiuje się je tak samo[12]. Autorzy tak opisują relacje między tymi słowami:

W języku polskim zamiast terminu „transpłciowość” czasem stosuje się jako synonim określenie „transgenderyzm” – odpowiednik anglojęzycznego słowa transgenderism. Bywa ono jednak krytykowane za to, że końcówka -ism (-izm) budzi u odbiorców skojarzenia z patologią medyczną. Termin „transgenderyzm” stosowany bywa też w języku polskim jako pojęcie o węższym znaczeniu – nie jako kategoria nadrzędna, obejmująca wszystkie osoby transpłciowe (włącznie z transseksualnymi), lecz jako kategoria równorzędna transseksualności, obejmująca tylko te osoby transpłciowe, które nie wpisują się w medyczne kryteria pozwalające na jednoznaczne przypisanie ich do kategorii transseksualności lub transwestytyzmu. Taki – węższy – sposób definiowania transgenderyzmu wydaje się w Polsce częstszy wśród osób postrzegających transpłciowość zgodnie z utrwalonym w medycynie, esencjalistycznym sposobem rozumowania. Na jego mocy wśród ludzi transpłciowych da się wyróżnić przynajmniej dwie rozłączne, sztywno zdefiniowane i ostro odgraniczone kategorie transwestytów i transseksualistów, a dla pozostałych, „nieokreślonych”, należy wymyślić jakąś nazwę – dlatego określa się ich transgenderystami.

Kłonkowska Anna, Bojarska Katarzyna, „Psychospołeczne prawne i medyczne aspekty transpłciowości”

Dokładna definicja angielskiego terminu „transgender” również wciąż ulega zmianom[13][14][15][16].

Poniżej kilka przykładów:

  • „Określenie osoby, której tożsamość nie pokrywa się z konwencjonalnymi poglądami na temat rodzaju męskiego i żeńskiego, ale łączy oba rodzaje lub przemieszcza się pomiędzy nimi” – Oxford English Dictionary, 2004[17].
  • „Ludzie, którzy zostali przypisani do określonego rodzaju, zazwyczaj po urodzeniu i w oparciu o ich organa rozrodcze, którzy jednak czują, że to jest błędny albo niekompletny opis ich samych” – Union of Students in Ireland, 2010[18].
  • „Określenie osoby, której poczucie własnej tożsamości i płci nie odpowiada jej płci w chwili urodzenia, lub która w inny sposób odbiega od konwencjonalnych koncepcji dotyczących płci. [...] Transgender umbrella – szereg nietradycyjnych tożsamości płciowych wchodzących w zakres stosowania terminu transgender jako terminu nadrzędnego i inkluzywnego” – Oxford English Dictionary, 2019[19].

Sytuacja prawna

Grafika przedstawiająca mapę świata na której kraje zostały oznaczone różnymi kolorami w zależności od przepisów w nich obowiązujących.
Przepisy dotyczące tożsamości płciowej i wyrażania jej według kraju lub terytorium:

     Legalna zmiana tożsamości, operacja nie jest wymagana.

     Legalna zmiana tożsamości, operacja wymagana.

     Nie ma możliwości prawnej zmiany tożsamości

     Brak danych lub niejednoznaczność

Niektóre państwa przewidują procedury prawne, które pozwalają obywatelom na zmianę ich płci prawnej lub imienia, aby odzwierciedlić ich tożsamość płciową. Wymagania dla tych procedur mogą być różne, począwszy od wyraźnej formalnej diagnozy transseksualizmu, poprzez diagnozę zaburzeń tożsamości płciowej, aż po zaświadczenie od lekarza poświadczające zmianę płci lub przyjęcie innej roli płciowej[20]. W 1994 r. wpis DSM IV został zmieniony z „transseksualizm” na „zaburzenia identyfikacji płciowej”. Na ogół osoby transpłciowe nie są prawnie chronione przed dyskryminacją w miejscu pracy lub w miejscach publicznych[21], wiele z nich spotyka się z dyskryminacją w miejscu pracy[22], w opiece zdrowotnej[23] i przy uzyskiwaniu pomocy społecznej[24]. Zgodnie z raportem opublikowanym w lutym 2011 r. 90% osób transpłciowych spotkało się z dyskryminacją w miejscu pracy, a ich poziom bezrobocia był dwukrotnie wyższy niż w ogólnej populacji. Ponad połowa z nich była prześladowana lub odrzucona podczas próby uzyskania dostępu do usług publicznych[24]. Ponadto osoby należące do środowisk transpłciowych spotykają się z wysokim poziomem dyskryminacji w opiece zdrowotnej[25].

W Europie 36 państw wymaga diagnozy zdrowia psychicznego w celu prawnego potwierdzenia płci, a 20 państw nadal wymaga sterylizacji[26]. W kwietniu 2017 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że wymóg sterylizacji w celu prawnego uznania płci narusza prawa człowieka[27][28]. Decyzja ta oznacza, że 20 pozostałych krajów europejskich stosujących wymóg niepłodności musi zmienić swoje przepisy prawne. Oznacza to również, że państwa planujące wprowadzenie nowych przepisów dotyczących uznawania płci nie będą zawierać wymogu niepłodności[29].

W Danii począwszy od 2014 r. dorośli mogą, bez konieczności przeprowadzania oceny psychiatrycznej, leczenia medycznego lub chirurgicznego, rozwodu lub kastracji, zmienić po sześciomiesięcznym „okresie refleksji” swój numer ubezpieczenia społecznego i zgodnie z prawem zmienić płeć[30][31].

W Szwajcarii od 2022 r. ułatwiono procedurę zmianę płci w dokumentach. Od tamtego momentu jedynym wymogiem jest ukończenie 16 lat. Zmiana płci w dowodzie osobistym możliwa jest podczas wizyty w tamtejszym Urzędzie Stanu Cywilnego, po złożeniu odpowiedniego wniosku[32].

Transpłciowość a religia

Chrześcijaństwo

Kościół katolicki odradza dokonywania zmian operacyjnych w kierunku zmiany ciała na ciało osoby płci przeciwnej od tej przypisanej przy urodzeniu. Duchowni wypowiadają się również krytycznie w kwestii tranzycji społecznej. Osoby podejmujące się tranzycji obowiązują ograniczenia członkostwa w Kościele, nie mogą one, np. zawrzeć związku małżeńskiego, czy przystąpić do święceń i życia zakonnego. W 2015 roku Kongregacja Nauki i Wiary, podkreśliła, że "osoba transpłciowa nie powinna być rodzicem chrzestnym"[33].

Kościół anglikański w 2017 roku przedstawił stanowisko, w którym zaakceptował osoby transpłciowe. Na stronie internetowej zaproponowano, by każdej osobie podejmującej się tranzycji, przekazać darmowy egzemplarz Biblii, z wygrawerowanym jej nowym imieniem, w celu okazania wsparcia[34].

Islam

W przeciwieństwie do homoseksualizmu, w islamie łatwiej o akceptację transpłciowości - wynika to z wiary, iż "transpłciowość jest cechą obecną u człowieka od urodzenia, a homoseksualizm jest wyborem"[35]. Niektóre republiki islamskie, np. Iran, zezwalają osobom transpłciowym na przejście tranzycji, jednakże zmiana roli płciowej dozwolona jest tylko po przejściu operacji korekty płci. Pomimo wydanej w 2019 r. fatwy, opiniującej sprawę korekty płci w Iranie, osoby jej dokonujące mierzą się z powszechną dyskryminacją[36].

W post-modernistycznych odmianach islamu, często wyrażana jest pełna akceptacja dla procedury korekty płci. Tradycyjne jego odłamy potępiają jednak zarówno transpłciowość, jak i nieheteronormatywność, optując nawet za karaniem wszystkich osób należących do LGBT[37].

Buddyzm

W buddyźmie postrzeganie osób transpłciowych znacząco różni się w poszczególnych jego odmianach, co w niektórych przypadkach może prowadzić do braku ich akceptacji. Istnieją jednak przekonania, że transpłciowość nie musi być przeszkodą w osiąganiu szczęścia i oświecenia[38].

Coming out

Osoby transpłciowe różni sposób w jaki ujawniają swoją tożsamość między rodziną, znajomymi, partnerem. Problem nienawiści i braku tolerancji dla osób transpłciowych obecny wśród niektórych środowisk może utrudnić proces ujawnienia się. W Polsce największym problemem społeczności osób trans jest brak akceptacji - tylko co czwarta z nich jest akceptowana przez najbliższe grono osób. Osoby transpłciowe są średnio narażone na przemoc o 30% bardziej niż osoby cispłciowe. Najczęstsze formy przemocy, której doświadczają osoby LGBTQ+ to przemoc werbalna (67%, z czego aż 14% doświadczyło przemocy seksualnej), groźby (33%) oraz wandalizm i odmowa dostępu do usług (24%)[39].

Niekiedy osoby transpłciowe, na krótko po ujawnieniu się, zmuszane są do podjęcia się tzw. terapii konwersyjnej. Nie potwierdzono jednak skuteczności jej działania i jest ona uznawana m. in. przez organizacje zajmujące się obroną praw człowieka za formę tortur[40].

Orientacja seksualna

Orientacja seksualna u osób transpłciowych nie jest ściśle określona i jest cechą indywidualną dla każdej z nich. Mogą to być zarówno osoby heteroseksualne, jak i homo-, bi-, panseksualne lub aseksualne[41].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Terry Altilio, Shirley Otis-Green, Oxford textbook of palliative social work, New York: Oxford University Press, 2011, s. 380, ISBN 978-0-19-983827-1, OCLC 710993070 [dostęp 2019-06-12], Cytat: „Transgender is an umbrella term for people whose gender identity and/or gender expression differs from the sex they were assigned at birth (Gay and Lesbian Alliance Against Defamation [GLAAD], 2007).”.
  2. ↑ Craig J. Forsyth, Heith Copes, Encyclopedia of social deviance, Los Angeles, s. 740, ISBN 978-1-4833-4046-3, OCLC 871568120 [dostęp 2019-06-12], Cytat: „Transgender is an umbrella term for people whose gender identities, gender expressions, and/or behaviors are different from those culturally associated with the sex to which they were assigned at birth.”.
  3. ↑ Marla Berg-Weger, Social work and social welfare: an invitation, wyd. 4, New York, s. 229, ISBN 978-1-317-59202-0, OCLC 945553923 [dostęp 2019-06-12], Cytat: „Transgender: An umbrella term that describes people whose gender identity or gender expression differs from expectations associated with the sex assigned to them at birth.”.
  4. ↑ Transgresja płci, tranzycja ciała, transwersja tożsamości. Czym jest transpłciowość?, [w:] Kłonkowska i inni, Psychospołeczne, prawne i medyczne aspekty transpłciowości, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2014, s. 63-82, ISBN 978-83-7865-236-6, OCLC 903363952 [dostęp 2019-06-12].
  5. ↑ GLAAD Media Reference Guide – Transgender, Gay and Lesbian Alliance Against Defamation GLAAD, 9 września 2011 [dostęp 2019-06-12], Cytat: „Transgender – An umbrella term for people whose gender identity and/or gender expression differs from what is typically associated with the sex they were assigned at birth. People under the transgender umbrella may describe themselves using one or more of a wide variety of terms – including transgender. Some of those terms are defined below.[...] Non-binary and/or genderqueer – Terms used by some people who experience their gender identity and/or gender expression as falling outside the categories of man and woman. They may define their gender as falling somewhere in between man and woman, or they may define it as wholly different from these terms.” (ang.).
  6. ↑ Brent Bilodeau, Beyond the Gender Binary: A Case Study of Two Transgender Students at a Midwestern Research University, „Journal of Gay & Lesbian Issues in Education”, 3 (1), 2005, s. 29–44, DOI: 10.1300/J367v03n01_05, ISSN 1541-0889, Cytat: „Yet Jordan and Nick represent a segment of transgender communities that have largely been overlooked in transgender and student development research – individuals who express a non-binary construction of gender” (ang.).
  7. ↑ Susan Stryker, Stephen Whittle, The transgender studies reader, New York: Taylor & Francis, 2006, ISBN 978-0-203-95505-5, OCLC 139802151 [dostęp 2019-06-12], Cytat: „The authors note that, increasingly, in social science literature, the term "third gender" is being replaced by or conflated with the newer term "transgender.”.
  8. ↑ Joan C. Chrisler, Donald R. McCreary, Handbook of gender research in psychology. Volume 1, Gender research in general and experimental psychology, New York: Springer, 2010, ISBN 978-1-4419-1465-1, OCLC 630057607 [dostęp 2019-06-12], Cytat: „Transgender is a broad term characterized by a challenge of traditional gender roles and gender identity[. ...] For example, some cultures classify transgender individuals as a third gender, thereby treating this phenomenon as normative.”.
  9. ↑ Sari L. Reisner i inni, Comparing In-Person and Online Survey Respondents in the U.S. National Transgender Discrimination Survey: Implications for Transgender Health Research, „LGBT health”, 1 (2), 2014, s. 98–106, DOI: 10.1089/lgbt.2013.0018, ISSN 2325-8306, PMID: 26789619 [dostęp 2019-06-12].
  10. ↑ L. Layton, In Defense of Gender Ambiguity: Jessica Benjamin. , I, 1996. Pp. 27-43, „Gender & Psychoanalysis. I 1996. Pp. 27-43. Psychoanal Q.,”, 1998, s. 341 [dostęp 2019-06-12].
  11. ↑ Christina Richards i inni, Non-binary or genderqueer genders, „International Review of Psychiatry”, 28 (1), 2016, s. 95–102, DOI: 10.3109/09540261.2015.1106446, ISSN 0954-0261 [dostęp 2019-06-12], Cytat: „In the current Western context, however, some people may identify as predominantly male, but with aspects of the ‘other’ gender and use the identity term ‘male’ generally; or may identify as predominantly female, but with aspects of the ‘other’ gender and use the identity term ‘female’ generally – but both groups of people may define additionally as ‘genderqueer’ when necessary – for example in accepting environments or when neither a male nor female identity suits. Those people who incorporate aspects of both male and female, but who have a fixed identity, may identify as ‘androgynous’, ‘mixed gender’ or sometimes ‘pangender’ as the latter is a flexible term. In contrast, people who move between genders in a fluid way may identify as ‘bigender’, ‘gender fluid’ or sometimes ‘pangender’ again. Some people move between more than two genders and so identify as ‘trigender’, and sometimes ‘pangender’ as it is a flexible term. Some people identify as a specific additional gender (either between female and male or otherwise additional to those genders) and identify as ‘third gender’, ‘other gender’, and sometimes again as ‘pangender’. Then there are those people who disrupt the gender dichotomy though challenging its very ontology and/or veracity and so identify as ‘genderqueer’ or ‘genderfuck’. And there are also people who have no gender and so identify as ‘agender’, ‘gender neutral’, ‘non-gendered’, ‘genderless’, ‘neuter’, or ‘neutrois’.” (ang.).
  12. ↑ transgenderyzm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-02].
  13. ↑ transgender, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  14. ↑ TRANSGENDER | meaning in the Cambridge English Dictionary, dictionary.cambridge.org [dostęp 2019-06-13] (ang.).
  15. ↑ What's the difference between being transgender or transsexual and having an intersex condition? | Intersex Society of North America, www.isna.org [dostęp 2019-06-13].
  16. ↑ Transgender definition and meaning | Collins English Dictionary, www.collinsdictionary.com [dostęp 2019-06-13] (ang.).
  17. ↑ „...Transgender, adj. Of, relating to, or designating a person whose identity does not conform unambiguously to conventional notions of male or female gender, but combines or moves between these...” Definition of transgender from the Oxford English Dictionary, draft version March 2004.
  18. ↑ Transgender Campaign. www.usilgbt.org. [dostęp 2010-12-07]. (ang.).
  19. ↑ Transgender – definition, Oxford English Dictionary [dostęp 2019-06-13] (ang.).
  20. ↑ Paisley Currah, Richard M. Juang, Shannon Minter, Transgender rights, Minneapolis: University of Minnesota Press, 2006, s. 51–73, ISBN 0-8166-4311-3, OCLC 68221085 [dostęp 2019-06-13].
  21. ↑ Stephen Whittle, Respect and equality: transsexual and transgender rights, London: Cavendish Pub, 2002, ISBN 1-85941-743-4, OCLC 50840863 [dostęp 2019-06-13].
  22. ↑ Emilia L. Lombardi i inni, Gender Violence, „Journal of Homosexuality”, 42 (1), 2002, s. 89–101, DOI: 10.1300/J082v42n01_05, ISSN 0091-8369 [dostęp 2019-06-13].
  23. ↑ Judith Bradford i inni, Experiences of Transgender-Related Discrimination and Implications for Health: Results From the Virginia Transgender Health Initiative Study, „American Journal of Public Health”, 103 (10), 2012, s. 1820–1829, DOI: 10.2105/AJPH.2012.300796, ISSN 0090-0036, PMID: 23153142, PMCID: PMC3780721 [dostęp 2019-06-13].
  24. ↑ a b Groundbreaking Report Reflects Persistent Discrimination Against Transgender Community, GLAAD, 14 września 2011 [dostęp 2019-06-13] (ang.).
  25. ↑ IN THE LIFE Follows LGBT Seniors as They Face Inequality in Healthcare, GLAAD, 14 września 2011 [dostęp 2019-06-13] (ang.).
  26. ↑ – Trans Rights Europe Map & Index 2017 [dostęp 2019-06-13] (ang.).
  27. ↑ – Human Rights Victory! European Court of Human Rights ends Forced Sterilisation [dostęp 2019-06-13] (ang.).
  28. ↑ HUDOC – European Court of Human Rights, hudoc.echr.coe.int, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2019-06-13].
  29. ↑ No more forced sterilization for trans people in Europe, but trans pathologisation remains, www.lgbti-era.org [dostęp 2019-06-13].
  30. ↑ Transkønnede får mulighed for at få tildelt nyt personnummer, cpr.dk [dostęp 2019-06-13] (duń.).
  31. ↑ Executive Order on the Civil Registration System Act, cpr.dk, 19 października 2017 [dostęp 2019-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-19].
  32. ↑ Szwajcaria: Do legalnej zmiany płci wystarczy wizyta w USC, Rzeczpospolita [dostęp 2022-10-29] (pol.).
  33. ↑ Pytania o transseksualizm, DEON.pl, 13 lipca 2021 [dostęp 2022-10-29] (pol.).
  34. ↑ Guidance for welcoming transgender people published, The Church of England [dostęp 2022-10-25] (ang.).
  35. ↑ Paweł Borto, „Pismo mówi, że On ma powstać z martwych” (J 20,9). Znaczenie odwołania się do Pisma w najwcześniejszych formach wyznania wiary w Zmartwychwstanie. Analiza teologicznofundamentalna, „Roczniki Teologiczne”, 66 (9), 2019, s. 19–34, DOI: 10.18290/rt.2019.66.9-2, ISSN 2543-5973 [dostęp 2022-10-29].
  36. ↑ Iran's transgender people face discrimination despite fatwa, AP NEWS, 26 kwietnia 2021 [dostęp 2022-10-29] (ang.).
  37. ↑ Transpłciowość a religia, www.angrytrans.net [dostęp 2022-10-29] (pol.).
  38. ↑ Konrad Witek, Różnorodne spojrzenia na zagadnienie transpłciowości - Miscellanea Anthropologica et Sociologica 15/4, 176-179, 2014.
  39. ↑ Sytuacja osób LGBTA w Polsce: Depresja, przemoc i brak akceptacji [RAPORT] - GazetaPrawna.pl, prawo.gazetaprawna.pl [dostęp 2022-10-25].
  40. ↑ u, Czym jest „terapia konwersyjna”? Wyjaśniamy, KrytykaPolityczna.pl, 4 kwietnia 2022 [dostęp 2022-10-25] (pol.).
  41. ↑ Ka, Seksualność osób transpłciowych - istnieje?, Blog Ka, 4 kwietnia 2019 [dostęp 2022-10-25] (pol.).

Bibliografia

  • Anna Kłonkowska, Bojarska Katarzyna: Psychospołeczne prawne i medyczne aspekty transpłciowości. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2014. ISBN 978-83-7865-236-6.

Linki zewnętrzne

Płeć, tożsamość płciowa i orientacja seksualna
Płeć biologiczna
Zgodność tożsamości płciowej
z płcią przypisaną przy narodzinach
Tożsamości płciowe (gender)
Binarne
Trzecia płeć
Inne
Orientacje i tożsamości seksualne
Orientacje seksualne
Alternatywne określenia
Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Translation icon.svg
Autor: MGalloway (WMF), Licencja: CC BY-SA 3.0
Translation icon. Text on icon: "文A"
Laws concerning gender identity-expression by country or territory.svg
Autor: AHC300, Licencja: CC BY-SA 4.0
Laws concerning gender identity-expression by country or territory
Transgender Pride flag.svg
The Transgender Pride flag was designed by Monica Helms, and was first shown at a pride parade in Phoenix, Arizona, USA in 2000.

The flag represents the transgender community and consists of five horizontal stripes, two light blue, two pink, with a white stripe in the center.

Monica describes the meaning of the flag as follows:

"The light blue is the traditional color for baby boys, pink is for girls, and the white in the middle is for those who are transitioning, those who feel they have a neutral gender or no gender, and those who are intersexed. The pattern is such that no matter which way you fly it, it will always be correct. This symbolizes us trying to find correctness in our own lives".