Transhumancja

Transhumancja (inaczej: pasterstwo transhumancyjne) – rodzaj pierwotnej, ekstensywnej formy pasterstwa, niesłusznie czasem zwanej koczownictwem. W odróżnieniu od klasycznego koczownictwa transhumancja polega na sezonowych, stałych przegonach stad między pastwiskami zimowymi (na równinach podgórskich, w dolinach itp.) i pastwiskami letnimi (górskimi), jednak jego ośrodkiem pozostaje stała osada – wieś, gdzie część ludności trudni się uprawą roli.

Gospodarka

Społeczności transhumancyjne ze względu na niezupełną samowystarczalność utrzymywały wymianę gospodarczą z innymi społecznościami, np. z ludnością rolniczą z nizin czy z miastami, gdzie zaopatrywano się w wyroby rzemieślnicze, oferując na wymianę (sprzedaż) własne nadwyżki produkcyjne. Tradycyjne produkty kultur transhumancyjnych, które w nadwyżkach przeznaczane były do wymiany, to: ser, skóry i wyroby skórzane, zwierzęta rzeźne (pierwotnie owce i kozy, później również woły i świnie), drobna snycerka. Wraz ze wzrostem zaludnienia i pogarszaniem się możliwości utrzymania tylko z samego pasterstwa (oraz ewentualnie drobnego rzemiosła) ludność nadwyżkowa, zwłaszcza mężczyźni, migrowała na stałe lub sezonowo jako pracownicy najemni, a także jako wędrowni rzemieślnicy-handlarze oferujący specyficzne produkty wytwarzane w sezonie zimowym w rodzimych wioskach, np. dziegieć.

Tożsamość

Stado owiec przemieszczające się wzdłuż drogi publicznej w Masywie Centralnym we Francji

Ze względu na zajmowanie trudno dostępnych obszarów górskich oraz na ograniczone kontakty, społeczności transhumancyjne cechowało duże poczucie tożsamości (jeśli nie etnicznej, to na pewno rodowej), zwłaszcza w stosunku do ludności nizin. Odrębność ta była zaakcentowana innym językiem, wyznaniem, strukturą społeczną. Dobrym i najlepiej znanym w Polsce przykładem jest odrębność Arumunów na Bałkanach, czy też reliktowa już zupełnie społeczność Karakaczanów (greckojęzyczni górale w Bułgarii). Reliktem poczucia odrębności jest też wciąż żywa kultura polskiego Podhala.

Transhumancja współcześnie

W Europie pasterstwo transhumancyjne zanikło kilkadziesiąt lat temu. Tradycyjne społeczności transhumancyjne wobec spadku opłacalności ekstensywnego pasterstwa zostały gospodarczo zmarginalizowane, górskie wioski wyludniły się w wyniku masowych migracji do miast, które oferowały pracę w przemyśle i usługach. Doskonałym przykładem jest zanik rodzimej kultury arumunskiej na Bałkanach, m.in. w Grecji, gdzie transhumancja sprowadzona została do roli skansenu, a i sama ludność porzuciła swój język i przejęła grekę.

Pewne formy transhumancji występują jeszcze między innymi na Bałkanach, w Skandynawii, Prowansji (Saint-Rémy-de-Provence – „Fête de la transhumance”) i na Półwyspie Iberyjskim, gdzie stosuje się ekstensywny system wypasu na „dehesas”, polegający na pędzeniu bydła wiosną na łąki położone w górach poprzez tzw. canadas. Reliktem transhumancji w Polsce jest redyk.

Poza Europą trahshumancja jest wciąż sposobem ekstensywnego gospodarowania w rejonach górskich – można ją spotkać m.in. w górach Atlas, w Jordanii, Turcji (społeczność Juruków).

Zobacz też

• redyk
• Wołosi
• Górale

Bibliografia

• Wace A.J.B., Thompson M.S., „The nomads of the Balkans an account of life and customs among the Vlachs of Northern Pindus”, Londyn 1914