Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty

Przywódca ZSRR, Sekretarz Generalny KC KPZR Michaił Gorbaczow i prezydent Stanów Zjednoczonych Ronald Reagan podczas podpisania traktatu INF w 1987 roku

Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty^[1][2], w skr. INF Treaty^[1][2]; ofic. Treaty Between the United States of America and the Union of Soviet Socialist Republics on the Elimination of Their Intermediate-Range and Shorter-Range Missiles^[3] (pol. „Traktat o całkowitej likwidacji pocisków rakietowych krótkiego i średniego zasięgu”^[4], „Traktat INF”^[4]) – umowa międzynarodowa zawarta 8 grudnia 1987 roku w Waszyngtonie pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim, dotycząca całkowitej likwidacji uzbrojenia w postaci rakietowych pocisków balistycznych krótkiego (ang. SRBM), średniego (ang. MRBM) oraz pośredniego (ang. IRBM) zasięgu obu traktatowych stron, a także zakazu jego produkcji, przechowywania i używania^[1][5]. Podpisana przez prezydenta USA Ronalda Reagana i przywódcę ZSRR, Sekretarza Generalnego KC KPZR Michaiła Gorbaczowa została ratyfikowana przez Senat Stanów Zjednoczonych 28 maja 1988 roku, z kolei jej wejście w życie miało miejsce 1 czerwca tego roku^[3].

Bezpośrednim powodem przystąpienia przez Związek Radziecki do rozmów nad zakazem pocisków balistycznych średniego i pośredniego zasięgu, było rozpoczęcie w 1984 roku rozmieszczania w Europie pocisków balistycznych średniego zasięgu Pershing II o zwiększonym zasięgu i doskonałej jak na owe czasy celności z dokładnością CEP 50 m. Osiągnięte w wyniku rozmów porozumienie zakładało zlikwidowanie odpalanych z lądu termojądrowych i konwencjonalnych pocisków balistycznych i pocisków manewrujących o zasięgu od 500 do 5500 km.

Traktat INF zawierał niezwykle obszerne i nachalne ustalenia dotyczące inspekcji weryfikacyjnych oraz monitoringu obu będących jego sygnatariuszami stron. Był przy tym pierwszym i jedynym tego rodzaju traktatem, który faktycznie eliminował całą klasę broni jądrowej^[6]. Eliminując głównie pociski rakietowe stacjonujące w Europie, układ znacznie zmniejszył ryzyko wybuchu wojny nuklearnej na Starym Kontynencie i utorował drogę do negocjacji w sprawie taktycznej broni nuklearnej oraz chemicznej, a także negocjacji w sprawie sił konwencjonalnych w Europie^[6]. W ramach wykonywania jego postanowień do 1 czerwca 1991 roku zniszczono w sumie 2692 pociski rakietowe, 889 pocisków średniego zasięgu i 957 pocisków krótkiego zasięgu po stronie radzieckiej oraz 677 pocisków średniego zasięgu i 169 pocisków krótkiego zasięgu po stronie amerykańskiej^[5][6]. Traktat jest powszechnie uznawany za jedno z głównych porozumień kończących zimną wojnę^[7].

Traktat utracił ważność 2 sierpnia 2019 roku za sprawą wycofania się z niego Stanów Zjednoczonych^[4][8].

Tło historyczne

W 1975 roku ZSRR rozpoczął rozmieszczanie w Europie nowego typu rakiet średniego zasięgu RSD-10. W założeniu miały one zastąpić przestarzałe systemy rakiet R-12 i R-14. Zachwiana została tym samym równowaga strategiczna z państwami Europy Zachodniej, ponieważ nowe rakiety stanowiły broń ofensywną pierwszego uderzenia posiadając większą siłę rażenia, zasięg i były odpalane z wyrzutni mobilnych.

Symetryczną odpowiedzią NATO było rozpoczęcie rozmieszczania począwszy od 1983 roku amerykańskich 464 pocisków manewrujących BGM-109G i 108 rakiet balistycznych Pershing. Równocześnie jednak, w 1980 roku w Genewie rozpoczęto negocjacje z ZSRR, dotyczące obustronnego wycofania tej broni z Europy. Podstawą do negocjacji był przedstawiony we wrześniu 1981 roku amerykański plan zerowy, zakładający całkowite wycofanie Pershingów, RSD-10, R-12 i R-14. W listopadzie 1983 roku z rokowań wycofała się Wielka Brytania i Francja, które uznały, że ich rakiety pośredniego i średniego zasięgu są bronią typowo defensywną (oba kraje posiadały w tym czasie pochodzące jeszcze z lat 50. XX wieku pociski oparte na przestarzałej technologii o znikomej wartości ofensywnej). Jednak w odpowiedzi nieoczekiwanie strona radziecka zawiesiła swój udział w dalszych negocjacjach. Przed końcem 1983 roku rozpoczęło się rozmieszczanie pocisków w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, a w 1984 roku w Niemczech Zachodnich i we Włoszech.

W marcu 1985 roku ZSRR wznowił rozmowy, próbując je tym razem połączyć z rokowaniami na temat redukcji strategicznej broni jądrowej (START I) i amerykańskim programem wojen gwiezdnych (SDI).

Po serii spotkań dwustronnych w sierpniu i wrześniu 1986 roku nastąpił przełom w rokowaniach w czasie amerykańsko-radzieckiego szczytu w Reykjavíku(ang.), gdzie Reagan i Gorbaczow zgodzili się na wzajemne wycofanie broni średniego i pośredniego zasięgu oraz ustalili limit 100 głowic termojądrowych, które mogły być instalowane na innych pociskach tego typu, m.in. bazowania morskiego. Decyzja została wsparta w sierpniu 1987 roku przez kanclerza Niemiec Helmuta Kohla, który jednostronnie wypowiedział USA umowę o stacjonowaniu starszych rakiet Pershing IA w Niemczech Zachodnich. Dodatkowe negocjacje w sprawie amerykańskiej i radzieckiej polityki zbrojeniowej przeprowadzono także podczas szczytu w Waszyngtonie(ang.) w grudniu 1987 roku, na którym ostatecznie podpisano traktat INF^[6].

Skutki

Obie strony zniszczyły pociski:

• USA
  • Pershing I
  • Pershing II
  • Gryphon
• ZSRR
  • R-12
  • R-14
  • 9K76
  • R-400
  • RSD-10
  • RK-55

Zamiar wycofania się stron i kres traktatu

Ustami najwyższych przedstawicieli Ministerstwa Obrony, Rosja, będąca prawną i międzynarodową sukcesorką zlikwidowanego w 1991 roku ZSRR, wielokrotnie wyrażała opinię, że likwidacja w myśl postanowień traktatu INF pocisków R-400 (których następcą jest pocisk 9M723 Iskander M i jego odmiany, pocisk balistyczny systemu 9K720 Iskander o określanym w czasie ważności traktatu zasięgu <500 km) była błędem, zaś wraz ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki są jedynymi państwami na świecie objętymi zakazem posiadania pocisków średniego zasięgu^[9]. Spowodowało to z jednej strony dążenie Rosji do wycofania się z Traktatu INF, z drugiej zaś podjęcie zastąpienia pocisków zwanych Kodem NATO Scud, pociskami głoszonymi jako dozwolone przez traktat INF. To jest pociskami krótkiego zasięgu (nie przekraczającymi dozwolonych w traktacie 500 km). Faktyczny zasięg tej broni jest wiele większy, domniemają obcy analitycy zasięg 1000 km z głowicą termojądrową. Jako pocisk skrzydlaty, model 9M728 i 9M729 zasięg jest tożsamy bądź zbliżony z odmianą konwencjonalną i termojądrową modelu 3M14^[10][11][12].

Po zakończeniu zimnej wojny temat pocisków rakietowych średniego zasięgu nie był poruszany przez ponad 15 lat. W międzyczasie Francja, która nie była sygnatariuszem traktatu INF z 1987 roku wycofała swoje rakiety pośredniego zasięgu S3 ze służby w 1996 roku, co ówcześnie wyeliminowało tego typu broń w Europie^[7]. W 2005 roku rosyjskie media podały, że minister obrony Rosji Siergiej Iwanow zapytał amerykańskiego sekretarza obrony Donalda Rumsfelda o jego zdanie na temat ewentualnego wycofania się Rosji z traktatu INF. Rok później Iwanow nazwał traktat „reliktem zimnej wojny”^[13]. W 2007 roku, kiedy zaczynały się prace nad pociskiem RS-26 (piątej generacji pocisk przeznaczony do niszczenia strategicznych celów na dystansach kilku tysięcy kilometrów), rosyjscy wojskowi i politycy – z prezydentem Władimirem Putinem na czele – wypowiadali się krytycznie o traktacie INF^[14]. 10 lutego 2007 roku Putin oświadczył, że traktat nie odpowiada już interesom Rosji, zaś kilka dni później Iwanow stwierdził, że Rosja jest znacznie słabsza z powodu traktatu, a szef Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej gen. Jurij Bałujewski zasugerował, że Rosja może od traktatu jednostronnie odstąpić^[14][13]. Wypowiedzi te padły krótko po ujawnieniu planów administracji prezydenta Stanów Zjednoczonych George’a W. Busha rozmieszczenia w Polsce i Czechach baz systemu obrony antybalistycznej (tarczy antyrakietowej)^[14]. Niedługo później Władimir Putin zaproponował, aby Stany Zjednoczone i Rosja ponownie przeanalizowały traktat w świetle podejmowanych przez inne państwa prac nad produkcją pocisków średniego zasięgu. W październiku 2007 roku rosyjski prezydent zaproponował, aby traktat INF stał się wielostronny, czyli oznaczał globalny zakaz dla pocisków, których dotyczy. Później w tym samym miesiącu, na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ, przedstawiciele USA i Rosji wspólnie potwierdzili przestrzeganie traktatu przez swoje państwa i wezwali inne kraje do wyeliminowania pocisków krótkiego oraz średniego zasięgu^[13].

Władze Stanów Zjednoczonych od lat wysuwały wobec Rosji zarzuty o złamanie postanowień traktatu INF^[15]. 16 grudnia 2014 roku Kongresowe Biuro Analiz (ang. Congressional Research Service) przygotowało raport, zgodnie z którym Rosja budowała i testowała pociski balistyczne oraz samosterujące, zdolne do przenoszenia głowic jądrowych, a także była bliska ich rozmieszczenia na swym europejskim terytorium, co stanowiło zagrożenie przede wszystkim dla Europy (a przy tym również dla amerykańskich baz w Europie i członków NATO), bo zasięg objętych traktatem INF pocisków wynosi od 500 do 5500 km^[14]. Jeszcze w 2013 roku administracja prezydenta Stanów Zjednoczonych Baracka Obamy rozpoczęła starania o skłonienie Rosji do powrotu do przestrzegania traktatu. 4 grudnia 2018 roku administracja Donalda Trumpa dała Rosji 60 dni na zniszczenie łamiących umowę pocisków manewrujących 9M729, jednak warunki te nie zostały spełnione, w związku z czym 2 lutego 2019 roku USA zawiesiły stosowanie traktatu oraz rozpoczęły sześciomiesięczną procedurę jego wypowiedzenia^[4]. 4 marca tego roku Władimir Putin podpisał z kolei dekret o zawieszeniu przestrzegania umowy przez Rosję^[16]. 2 sierpnia 2019 roku administracja Donalda Trumpa oficjalnie ogłosiła wycofanie Stanów Zjednoczonych z traktatu INF^[15]. Niemały wpływ na decyzje administracji Trumpa miało przekonanie, że traktat, mający zmniejszyć ryzyko użycia broni jądrowej w Europie, jest nie tylko nieskuteczny, ale i utrudnia Stanom Zjednoczonym konwencjonalne odstraszanie Chin – nie będąc stroną umowy, rozwinęły one duży arsenał zakazanych nią pocisków, zagrażających siłom i sojusznikom USA w Azji^[4].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Tekst w języku angielskim
• Tekst w języku rosyjskim