Trembowla

Trembowla

Теребовля

Widok na zamek oraz Podzamcze w Trembowli
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Rejon	trembowelski
Prawa miejskie	1389[1]
Powierzchnia	10,69 km²
Wysokość	270 m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności	13 595[2]
Nr kierunkowy	+380-3548
Kod pocztowy	48100
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Trembowla
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Trembowla
Położenie na mapie Polski w 1939 r. (c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0 Trembowla
49°18′N 25°43′E/49,300000 25,716667
Portal Ukraina

Trembowla (ukr. Теребовля, Terebowla) – miasto rejonowe na zachodniej Ukrainie w obwodzie tarnopolskim, nad rzeką Gniezna, dopływem Seretu.

Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[3].

Do 17 września 1939 miasto powiatowe w województwie tarnopolskim w Polsce.

W mieście rozwinął się przemysł mleczarski, obuwniczy oraz cegielniany^[1].

Historia

Trembowla to jedna z najstarszych osad ziemi halickiej. W 1097 miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana w kronikach. W XI wieku była siedzibą księstwa Rościsławowiców. W 1340 (według Mychajła Hruszewskiego w 1349^[4]) przeszła w posiadanie króla Kazimierza Wielkiego, który zbudował tu zamek, o czym wspominają kroniki Janka z Czarnkowa i Jana Długosza. Trembowla pełniła również rolę siedziby dla miejscowego królewskiego urzędnika – starosty.

Panowanie Jagiellonów

W 1389 Władysław Jagiełło wydał w Sieradzu dokument (znany z kopii z 1766), w którym nadał Trembowli prawo magdeburskie, z tym zastrzeżeniem, że w sprawach cywilnych, których wójt i rajcy rozstrzygnąć, by nie zdołali, odnosić się mają do magistratu lwowskiego, celem ostatecznego rozpoznania i uzyskania wyroku. Nadanie to potwierdzali i rozszerzali następni królowie. Król Kazimierz Jagiellończyk, wracając z Kamieńca Podolskiego, zatrzymał się tu 14 września 1448.

W XV w. Trembowla stała się siedzibą sądów szlacheckich dla okolicznej szlachty: sądu ziemskiego i sądu grodzkiego, które funkcjonowały do rozbiorów^[5].

W 1498 miasto ucierpiało podczas najazdu hospodara mołdawskiego Stefana III, który pojmanych jeńców kazał stracić w Podhajcach. Po najeździe miasto otrzymało od Jana Olbrachta zwolnienie od podatków na osiem lat.

Gdy 13 marca 1515 Tatarzy napadli na ziemię halicką, przeciw nim ruszył z Buczacza hetman polny koronny Jan Tworowski, prowadząc siedmiuset jezdnych i obronił miasto. W rok później stoczyli tu walkę z czambułami tatarskimi^[6] wojewoda podolski Marcin Kamieniecki i wojewoda sandomierski, Stanisław Lanckoroński. W 1534 kasztelan krakowski Andrzej Tęczyński wzniósł tu nowy zamek.

W I Rzeczypospolitej

Podczas najazdu tatarskiego z 1575 Trembowla, broniona przez Jakuba Pretwicza, uległa zniszczeniu.

Oblężenie Trembowli

Za Zygmunta III Wazy, w 1594, kozacy Semena Nalewajki wkroczyli na Podole, dotarli do Trembowli i obrabowali mieszczan, zabierając im 160 koni, żywność, zapasy broni, prochu, towarów. W XV, XVI i XVII wieku miasto było niszczone podczas kolejnych wypraw Turków, Tatarów i Kozaków.

20 września 1675 10 tys. Turków przystąpiło do oblężenia zamku w Trembowli. Załoga zamku składała się z 80 żołnierzy piechoty oraz z niewielkiej liczby szlachty wraz z ok. 200 chłopami i mieszczanami z miasteczka i okolicy. Całością obrony dowodził kapitan Jan Samuel Chrzanowski. Załoga, zagrzewana przez żonę komendanta Annę Dorotę^[7], stawiła Turkom zacięty opór i odparła wszystkie szturmy armii tureckiej.

Konfederacja barska zawiązana została przez starostę trembowelskiego Joachima Karola Potockiego i szlachtę w 1768.

Panorama Trembowli na litografii wg rysunku Napoleona Ordy (1880)

Pod zaborami

Trembowla na początku XX w.

Na skutek I rozbioru Polski w 1772 miasto zostało zajęte przez Austriaków, zachowując funkcję miasta powiatowego^[8]. W 1809 przeszedł na mocy traktatu w Schönbrunn we władanie Imperium Rosyjskiego. W 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego powrócił do Cesarstwa Austriackiego.

W 1913 miasto liczyło 10 tysięcy mieszkańców, w tym 4 tys. Polaków, 3,2 tys. Rusinów i 2,8 tys. Żydów. W okresie austro-węgierskim poprowadzono przez Trembowlę linię kolejową, wybudowano również stację kolejową. Od 18 listopada 1918 do 9 czerwca 1919 miasto znalazło się we władaniu ZURL.

Powrót do Polski i II wojna światowa

Przedwojenny herb

W II Rzeczypospolitej Polskiej była to siedziba powiatu trembowelskiego w województwie tarnopolskim. W koszarach w tym czasie stacjonował 9 Pułk Ułanów Małopolskich. W 1939 nadano jej ponownie prawa miejskie.

Od 17 września 1939 do czerwca 1941 i w latach 1944–1991 w ZSRR. W latach 1941–1944 zajęta przez Niemców. W połowie 1941 w Trembowli mieszkało około 1700 Żydów. Do likwidacji getta przystąpiono w 1943. Sipo z Trembowli przy pomocy niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji dokonała trzech akcji eksterminacyjnych w pobliżu wsi Plebanówka (getto w Trembowli).

W czasie II wojny światowej oddziały UPA, przy czynnym udziale miejscowej cywilnej ludności ukraińskiej, na terenie powiatu trembowelskiego wymordowały około 3000 Polaków^[9]. W 1945 niemal cała polska ludność Trembowli została zmuszona do opuszczenia swego miasta.

W 1989 liczyło 13 622 mieszkańców^[10].

Od sierpnia 1991 Trembowla znajduje się na Ukrainie. Rada Miejska Trembowli nadała honorowe obywatelstwo miasta Trembowli Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi^[11].

W 2013 liczyło 13 783 mieszkańców^[12].

Zabytki

Dawny kościół karmelitów (po lewej), cerkiew św. Mikołaja (po prawej)

• zamek w ruinie, położony na krawędzi jaru rzeczki Gniezny. Zamek zbudował król Kazimierz Wielki w drugiej połowie XIV wieku w miejscu wcześniejszego drewnianego gródka. W 1534 zamek rozbudował kasztelan krakowski Andrzej Tęczyński, a w 1631 przebudował starosta trembowelski Andrzej Bałaban. Kozacy zdobyli go w 1648, lecz po odzyskaniu go przez Polaków stawiał często skuteczny opór Kozakom, Turkom i Tatarom. Zamek stał się ważną twierdzą po zaborze Podola przez Turcję i zasłynął w 1675 bohaterską obroną przed Tatarami i Turkami. Został podstępnie zdobyty 9 maja 1687, a następnie zniszczony przez Tatarów. Z obronnego zamku pozostały jedynie zewnętrzne mury i wały ziemne. U stóp wzgórza zamkowego znajdował się kiedyś pomnik Anny Doroty Chrzanowskiej, zniszczony w 1944 i odtworzony w 2013^[13];
• kościół i klasztor oo. karmelitów ufundowany w roku 1635 przez Piotra Ożgę z Ossy (budowa trwała do 1639) – dawna fara trembowelska i sanktuarium Matki Boskiej. Po II wojnie światowej obraz znalazł się w kościele św. Katarzyny w Gdańsku; klasztor natomiast przekształcono w fabrykę ozdób choinkowych, a następnie dom kultury. Obecnie jest to cerkiew Trójcy Przenajświętszej, do której w 1990 dobudowano wieże.
• cerkiew pw. św. Mikołaja z przełomu XVI i XVII wieku, przebudowana w 1734 roku;
• ratusz w Trembowli
• ruiny obronnego monasteru bazylianów z 1716 roku (w Podgórzynach, 3 kilometry na południe od miasta przy ujściu Gniezny do Seretu), fundowanego w XVI wieku i służącego nawet 200 mnichom. Zachowała się cerkiew, budynek klasztorny, wieża bramna, dwie baszty narożne oraz inne umocnienia;
• kościół św. Piotra i Pawła z 1927 roku według projektu prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, z charakterystyczną kolumnadą; w czasach ZSRR – kino

• 

  Ruiny zamku

• 

  Ratusz

• 

  Kościół św. Piotra i Pawła

• 

  Monastyr bazylianów

• 

  Willa Zakrzewskiego

Sport

W czasach II RP w mieście istniał klub piłkarski Sparta Trembowla.

Pobliskie miejscowości

• Buczacz
• Budzanów
• Czortków
• Grzymałów
• Kobyłowłoki
• Mikulińce
• Wiśniowczyk

Okolice

Trembowlę okalały kiedyś polskie wioski: Podgórzany, Zieleńcze, na zachód Zaścinocze^[14], na północy wioska Mikulińce i Łoszniów z kościołem oraz zamkiem Dulskich.

Ludzie urodzeni w Trembowli

• Ołeh Kupczynśkyj (Kupczynski) – prezes Towarzystwa Naukowego im. Tarasa Szewczenki
• Joanna Jędryka – aktorka
• Longina Trudzińska - siostra służebniczka starowiejska, zamordowana w 1944 r. w Sahryniu przez ukraińskich policjantów.

Ludzie związani z miastem

Honorowi obywatele

• Kazimierz Badeni^[15]
• Jan Potocki – c.k. starosta powiatowy trembowelski^[16]

Burmistrzowie

• Teichmann (ok. 1871)^[17].

Zobacz też

• Trbovlje
• Wolica

Przypisy

Bibliografia

• Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński: Trębowla. [W:] Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym, i statystycznym. T. 2. Cz. 2. Warszawa, 1845, s. 726–732.

Linki zewnętrzne

• Fragment filmu dokumentalnego o byłym polskim mieszkańcu Trembowli
• Trembowla, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 459 .
• Trembowla, miasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 662 .
• zdjęcia z Trembowli
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona