Trias

Trias – najstarszy okres ery mezozoicznej. Trwał od 251,9 do 201,3 milionów lat temu. Dzieli się na trzy epoki:

• późny trias
• środkowy trias
• wczesny trias

Czasami dla triasu z terenu Polski i Niemiec wprowadza się tradycyjny podział oparty na dominującym typie skał, a nie na wieku: pstry piaskowiec, wapień muszlowy, kajper i retyk. Jednostki te w dużym stopniu pokrywają się odpowiednio z dolnym, środkowym i górnym (kajper i retyk) triasem.

Nazwa trias pochodzi z języka greckiego tryas - trójdzielny. Została wprowadzona w 1835 r. przez geologa niemieckiego Albertiego dla podkreślenia wyraźnej trójdzielności osadów tego okresu w środkowej Europie.

Mapa przedstawiająca ułożenie lądów przed około 230 mln lat

Stratygrafia

Podstawowymi skamieniałościami przewodnimi są amonity i konodonty. Trias dzieli się na 3 oddziały: trias dolny i trias środkowy i trias górny z piętrami^[1]:

Zmiany geologiczne

Zaczęła się rozpadać Pangea. W Afryce centralnej, w dorzeczu Kongo zaznaczyła się orogeneza katangijska^[2].

Po wielkim wymieraniu permskim we wczesnym triasie nastąpiła szybka radiacja ewolucyjna fauny i flory. Okres ten zakończyło wymieranie triasowe, o mniejszej skali, lecz wciąż zaliczające się do pięciu największych masowych wymierań w fanerozoiku.

Flora triasu

We florze lądowej pospolite były rośliny nagonasienne, głównie szpilkowe oraz paprocie nasienne. Powstają pierwsze benetyty, występowały, choć rzadko, miłorzęby i sagowce. Równie pospolite były także rośliny zarodnikowe, w tym drzewiaste skrzypy, widłaki i paprocie. Te ostatnie, wraz z widłakami, stanowią główną grupę roślin zielnych. Pod koniec środkowego triasu zaczyna się stopniowy upadek widłaków i skrzypów, szczególnie drzewiastych. Dominującą rolę we florze obejmują rośliny nagonasienne.

Fauna lądowa triasu

W triasie zaznacza się drugi okres prosperity płazów tarczogłowych, niektóre z nich osiągały wówczas do 5 m długości i 0,5 tony. We wczesnym triasie powstały pierwsze płazy bezogonowe. Olbrzymie zmiany zachodzą w świecie gadów. Pojawiają się pierwsze krokodyle (w tym okresie wyłącznie lądowe), jaszczurki i żółwie. We wczesnym i środkowym triasie główną grupą gadów były gady ssakokształtne, które jednak od triasu środkowego (drapieżcy) i triasu późnego (roślinożercy) są wypierane przez tekodonty i zanikają wraz z końcem triasu. W późnym triasie pojawiają się pierwsze dinozaury i szybko się różnicują na trzy podstawowe grupy: dinozaury gadziomiedniczne (zauropody i teropody) oraz dinozaury ptasiomiednicze. Pod koniec triasu pojawiają się też pierwsze ssaki wywodzące się z gadów ssakokształtnych. Z późnego triasu pochodzą też pierwsze latające gady – pterozaury.

Fauna morska triasu

Prawie wszystkie rzędy bezkręgowców morskich są nowe w stosunku do form paleozoicznych. Dochodzi do szybkiego rozwoju małży, choć ramienionogi w dalszym ciągu są pospolite. Szybko rozwijają się liliowce łodygowe, stanowiąc jedną z najczęstszych skamieniałości triasu. Powszechne są także ślimaki. Bardzo ważną i liczną grupą są amonity. Dopiero z triasu środkowego znani są pierwsi przedstawiciele koralowców. Są to Scleractinia, które jednak w tym okresie występowały dość nielicznie, zarówno formy osobnicze jak i rafotwórcze. W Polsce, na Śląsku Opolskim, występują jedne z najstarszych na świecie raf skleraktiniowych. Relatywnie rzadkie są gąbki i mszywioły, choć gąbki były ważnym składnikiem pierwszych, nielicznych raf triasowych (koralowcowo – gąbkowych) triasu środkowego. Wśród niezbyt rozpowszechnionych jeżowców spotyka się tylko formy regularne.

Wśród ryb szczególnie pospolite są drobne rekiny o płaskich koronach zębów, miażdżące muszle bezkręgowców. Pod koniec okresu powstają pierwsze rekiny współczesne Neoselachi. Pospolite są także ryby kostnochrzęstne i przejściowce. Pojawiają się pierwsze Teleostei. W obrębie dwóch ostatnich grup, zaliczanych do Neopterygii, zaznaczają się tendencje w budowie charakterystyczne dla większości dzisiejszych promieniopłetwych (np. symetria płetwy ogonowej). W całym triasie istniały jeszcze zwierzęta konodontonośne, wymierają one jednak z końcem okresu. W triasie pojawiają się liczne wielkie grupy gadów morskich, z których notozaury i plakodonty wymierają pod koniec okresu. Ziemnowodne notozaury były dominującą grupą gadów morskich w triasie. Z początkiem okresu pojawiają się plezjozaury, a wkrótce potem także ichtiozaury. Te ostatnie pod koniec triasu były już bardzo liczne i osiągały duże rozmiary.

Trias na terenach Polski

W triasie na terytorium Polski panuje klimat ciepły, półsuchy i suchy, niekorzystny dla rozwoju roślinności; roślinność porastająca obszary lądowe jest uboga. Powstają piaskowce o czerwonej barwie, które występują w Sudetach (niecka północnosudecka, niecka śródsudecka) i wokół Gór Świętokrzyskich. W Tatrach powstają piaskowce kwarcowe i mułowce. Wskutek transgresji pod koniec wczesnego triasu dochodzi do powstania rozległego, choć płytkiego morza na terenie Polski i Niemiec. Na dnie morskim osadzają się wapienie odsłonięte na Górnym Śląsku i w rejonie świętokrzyskim. Inny płytki zbiornik istniał na południu, dzięki któremu powstały wapienie i dolomity budujące znaczną część Tatr. W późnym triasie powracają lądowe warunki i pustynny klimat, dzięki czemu powstają czerwonawe mułowce i iłowce.

Główne bogactwa z okresu triasowego to rudy cynku i ołowiu oraz surowce węglanowe. W skałach triasowych Polski, w Krasiejowie, znajduje się jedno z najbogatszych na świecie stanowisk szkieletów wielkich płazów i gadów kopalnych, w tym przedstawiciela kladu Dinosauriformes (obejmującego dinozaury i formy najbliżej z nimi spokrewnione) z rodzaju Silesaurus. W rejonie świętokrzyskim znanych jest kilka stanowisk z bardzo bogatym zespołem tropów płazów i gadów wczesnego triasu. W późnotriasowych osadach w Lisowicach odnaleziono m.in. kości dwóch nieopisanych jeszcze naukowo teropodów oraz największego znanego dicynodonta - Lisowicia bojani ^[3].

Zobacz też

• tabela stratygraficzna

Przypisy

Bibliografia

• Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski: Geologia historyczna dla geografów. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.

Linki zewnętrzne

• ICS-Chart/Time Scale (ang.). Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2016-12-13].
• Ronald Blakey: Late Triassic (220 Ma). W: Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].
• Ronald Blakey: Early to Middle Triassic (240 Ma). W: Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].
• Mapa paleogeograficzna dla 210 mln lat temu w Kazmin V. G. i Natapov L. M.: The paleogeographic atlas of northern Eurasia. Institute of Tectonics of the Lithospheric Plates, Russian Academy of Natural Sciences, 1998. [dostęp 2018-11-29]. Dla 240 mln lat temu. Legenda