Trickster

Ten artykuł od 2013-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Trickster (pol. szachraj, przechera) – w religioznawstwie nazwa archetypu boga-żartownisia, przechery, czasem również półboga lub śmiertelnika, który przeciwstawia się ustalonym normom, działa wbrew ustalonemu porządkowi. Słowem tym określa się również przez analogię typ postaci literackiej lub nawet, w świecie realnym, typ osoby, która pełni podobną rolę w danym środowisku.

Trickster w różnych mitologiach i religiach

Rolą, jaką pełni trickster w różnych mitologiach jest łamanie zasad i dbanie o powtarzanie się cyklu tworzenia i niszczenia. Trickster to łotrzyk, który zmienia swoją postać, kłamie, oszukuje lub kradnie, będąc jednak często pozytywną lub przynajmniej ambiwalentną postacią mitów. Zwykle, choć nie zawsze, przynosi również humor i śmiech, jest autorem dowcipów drwiących z autorytetów.

W niektórych mitologiach niedoskonałości świata materialnego tłumaczy się tym, że to szachraj:

• stworzył świat wbrew woli głównego bóstwa,
• stworzył świat niezgodnie z poleceniami głównego bóstwa,
• w jakiś sposób przeszkodził w tym, by dzieło stworzenia było doskonałe.

W różnych mitologiach funkcję tę pełnią:

• nordycki Loki,
• słowiański Weles,
• grecki Hermes i Prometeusz,
• rzymski Merkury,
• indiański Kojot i Kruk,
• afrykański Anansi,
• inkaski Lis

W mitach związanych z chrześcijaństwem rolę trickstera pełnią np. ludowe diabły.

Bohaterowie literaccy i filmowi

W literaturze rozpoznaje się trickstera w takich postaciach jak szekspirowski Puk ze Snu nocy letniej, Piotruś Pan, czy w różnych wcieleniach błazna, albo nawet w kreskówkowym Króliku Bugsie czy trampie granym przez Charliego Chaplina.

Personifikacja Trickstera pojawia się również w niektórych serialach, m.in. w spin-offie Doktora Who pod tytułem Przygody Sary Jane (w polskim dubbingu występuje on pod nazwą Kawalarz lub też Nikt Chaosu)^[a], a także w serialu Nie z tego świata^[b].

W literaturze polskiej modelową postacią trickstera jest Wirus, wykreowany przez Andrzeja Ziemiańskiego w powieści fantasy Achaja.

Postać Trickstera odgrywała znaczącą rolę w grze Thief: The Dark Project, gdzie bóg natury i chaosu (w polskim przekładzie Oszust lub Szachraj) jest głównym antagonistą.

Uwagi