Triduum Paschalne

Ten artykuł od 2020-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Triduum Paschalne w układzie całego roku liturgicznego

Święcenie ognia przed kościołem Panny Marii, w Warszawie - 1894

Triduum Paschalne, triduum paschalne^[1] (z łac. triduum, „trzy dni”) – najważniejsze wydarzenie w roku liturgicznym rzymskich katolików oraz starokatolików, którego istotą jest celebracja misterium paschalnego: męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Rozpoczyna się wieczorną Mszą w Wielki Czwartek (msza Wieczerzy Pańskiej), kończy zaś nieszporami Niedzieli Wielkanocnej.

Święta Wielkanocy wiążą się z żydowską Paschą. Święto to jest wspomnieniem niewoli narodu izraelskiego w Egipcie. Wyjście z Egiptu poprzedziło rytualne spożycie baranka paschalnego. Chrześcijanie wierzą, że Chrystus, kiedy spożywał ostatnią wieczerzę paschalną, wypełnił symbole starotestamentowe i był Barankiem Paschalnym, który dopełnił zbawczej ofiary.

Pierwsze wzmianki o celebracji Wielkiego Tygodnia pochodzą z IV wieku. Do 1929 r. na określenie Triduum Paschalnego stosowano termin Triduum Sacrum. Obecnie używana nazwa pojawiła się w 1924 r.

Triduum u rzymskich katolików

By przejrzeć dokładnie obrzędy, zobacz konkretne uroczystości zapisane pogrubioną czcionką.

Wielki Czwartek

Ostatnia Wieczerza – pierwsza Msza święta

W tym dniu może być sprawowana rano tylko jedna ofiara eucharystyczna, msza krzyżma świętego, celebrowana w kościele katedralnym przez biskupa i prezbiterów danej diecezji. Podczas tej mszy biskup konsekruje oleje chorych, katechumenów i krzyżmo. Kapłani zabierają nowe oleje do swoich parafii, stare zaś się spala.

Wieczorem odprawia się uroczystą mszę Wieczerzy Pańskiej, która rozpoczyna Triduum Paschalne. Jest ona sprawowana na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, podczas której Chrystus ofiarował Bogu Ojcu pod postaciami chleba i wina swoje ciało i krew, a następnie dał apostołom do spożycia oraz nakazał im, by czynili to na jego pamiątkę. Podczas tego wydarzenia Jezus ustanowił dwa sakramenty – kapłaństwo i Eucharystię. W czasie nabożeństwa po raz pierwszy od rozpoczęcia Wielkiego Postu śpiewany jest hymn Chwała na wysokości Bogu^[2]. Msza Wieczerzy Pańskiej pozostaje niezakończona – nie ma podczas niej błogosławieństwa wiernych i rozesłania, a Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do kaplicy adoracji, nazywanej zwyczajowo ciemnicą^[3]. Liturgia jest kontynuowana w Wielki Piątek.

Wielki Piątek

Śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu

Tego dnia kontynuowana jest liturgia rozpoczęta i przerwana w Wielki Czwartek. Jest to dzień powagi, skupienia i postu, w którym szczególnie czci się drzewo krzyża. Od rana trwa adoracja Najświętszego Sakramentu w kaplicy adoracji. Odprawia się drogę krzyżową. Wieczorem pod przewodnictwem papieża odbywa się droga krzyżowa w Koloseum. Centrum tego dnia jest liturgia Męki Pańskiej.

Ołtarz jest tego dnia obnażony: bez krzyża, kwiatów, świeczników i obrusów.

Liturgię powinno się sprawować około godziny 15:00, jeśli racje duszpasterskie nie przemawiają za późniejszą porą. Kapłan ubrany w szaty mszalne czerwonego koloru udaje się do ołtarza, po czym następuje prostracja i modlitwa (bez wezwania Módlmy się). Jeżeli w liturgii uczestniczą inni kapłani, zakładają oni białe komże, do udzielania komunii zakładają czerwone stuły.

W tradycji katolickiej w Wielki Piątek miała miejsce tzw. Msza darów uprzednio poświęconych (Missa præsanctificatorum), gdzie kapłan, ubrany w czarny ornat odprawia szczególny rodzaj Mszy św., na której nie zachodzi konsekracja i nie ma też miejsca na komunię wiernych. Jednakże, jeszcze przed Soborem watykańskim II, Papież Pius XII w 1955 roku promulgował radykalne zmiany w celebracji Wielkiego Tygodnia, odrzucając starożytną tradycję. Liturgia Wielkiego Piątku po zmianach z 1955 roku jest celebrowana w większości miejsc w ramach tzw. nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego. Podczas zreformowanych obrzędów kapłan ubiera czarną kapę, którą zdejmuje na czas adoracji krzyża, zaś na obrzędy komunijne zdejmuje także czarną stułę i wkłada fioletowe szaty mszalne. Na procesję do grobu zdejmuje ornat i wkłada fioletową kapę^[4]. Prowizoryczność i chaotyczny charakter zmian z 1955 roku spowodował, że wraz z wprowadzeniem tzw. "Nowej Mszy" w 1969 roku, główny architekt tych zmian Annibale Bugnini (który wcześniej stał za zmianami liturgicznymi Piusa XII) wycofał się z części niefortunnych pomysłów prowizorium z 1955 roku.

W tym dniu rozpoczyna się również nowenna do Miłosierdzia Bożego, która trwa 9 dni i służy jako przygotowanie do Niedzieli Miłosierdzia Bożego^[5]. Po liturgii można odśpiewać (bez akompaniamentu organów) trzy części gorzkich żalów.

Wielka Sobota

Święcenie potraw wielkanocnych

W Wielką Sobotę Kościół trwa przy grobie Pańskim, rozważając mękę. Ołtarz pozostaje obnażony. Istnieje też zwyczaj odwiedzania symbolicznych grobów Pańskich w kościołach, a także grobów bliskich osób na cmentarzach. Formalnie Wielka Sobota posiada tylko teksty liturgii godzin, nie ma natomiast formularza mszy, a liturgia wigilii paschalnej (patrz niżej) należy już do Niedzieli Zmartwychwstania (z uwagi na żydowski system dat, według którego po zachodzie słońca w sobotę rozpoczyna się niedziela). Podczas wigilii paschalnej święcone są woda i ogień oraz ponownie rozbrzmiewają dzwony i organy.

W Polsce i niektórych sąsiednich krajach tradycyjnie wierni przynoszą w tym dniu w koszach potrawy wielkanocne (święconka), aby je poświęcić albo zapraszają kapłana do domostwa, gdzie poświęcony zostaje stół z potrawami.

Wigilia paschalna i Niedziela Wielkanocna

Starożytny symbol Chrystusa Zmartwychwstałego

Uroczystość rezurekcyi w kościele metropolitalnym sw. Jana w Warszawie - 1897 r.

Jest to czas świętowania zmartwychwstania Chrystusa. Dawniej Wielka Niedziela rozpoczynała się poranną mszą, rezurekcją (łacińskie resurrectio oznacza zmartwychwstanie), którą zapowiadało uroczyste bicie w dzwony, głoszące, że Chrystus zmartwychwstał. W związku z odnową liturgii i przywróceniem dawnych ceremonii Triduum celebracja ta traci na znaczeniu na rzecz nocnej liturgii wigilii paschalnej.

Liturgia wigilii paschalnej jest najważniejszą celebracją w roku liturgicznym. Zgodnie z bardzo dawną tradycją noc poprzedzająca Niedzielę Zmartwychwstania powinna być czuwaniem na cześć Pana (Wj 12, 42). Wierni, posłuszni upomnieniu Ewangelii (Łk 12, 35 nn), trzymają w rękach zapalone świece. Wszystkie obrzędy wigilii paschalnej odbywają się w nocy: nie wolno ich rozpocząć, zanim nie zapadnie noc, a należy je zakończyć przed świtem niedzieli. Kapłani ubierają się w szaty mszalne koloru białego.

Ceremonię kończy uroczysta procesja rezurekcyjna z Najświętszym Sakramentem, wokół kościoła, który okrąża się raz lub trzy razy. Procesja jest radosnym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w triumfie Zmartwychwstałego. Jeśli odbywa się po wigilii paschalnej, ma miejsce bezpośrednio po modlitwie po komunii. Następnie udzielane jest błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem.

W niektórych kościołach procesja następuje nie po wigilii paschalnej, a przed pierwszą mszą poranną w niedzielę. Rozpoczyna się ona wtedy przy grobie Pańskim, przy którym kapłan śpiewem oznajmia zmartwychwstanie Chrystusa. Po powrocie do kościoła odśpiewuje się hymn Chwała na wysokości. Po rozdaniu komunii wiernym śpiewa się uroczysty hymn Te Deum (Ciebie, Boga wysławiamy).

Od tej niedzieli przy ołtarzu krzyż jest ozdobiony czerwoną stułą, znajduje się tam także paschał oraz figura Chrystusa zmartwychwstałego. Przez całą oktawę wielkanocną (od niedzieli zmartwychwstania do II niedzieli wielkanocnej) w obrzędach zakończenia mówi się^[6]:

• kapłan: Idźcie w pokoju Chrystusa. Alleluja, alleluja.
• wierni: Bogu niech będą dzięki. Alleluja, alleluja.

Triduum Paschalne u mariawitów

Kościół Starokatolicki Mariawitów Triduum Paschalne sprawuje w języku polskim w sposób podobny do rytu rzymskokatolickiego sprzed soboru watykańskiego II – na przykład w czasie wigilii paschalnej (odprawianej zazwyczaj rano) od rozpalonego przed kościołem ognia zapala się trianguł (świecznik trójramienny), symbol objawienia Trójcy Świętej w ewangelii Chrystusa, a dopiero potem przy bocznym ołtarzu od triangułu zapala się paschał. Grób Pański ubierany jest zawsze w głównym ołtarzu, a uwaga wiernych ma koncentrować się na adoracji Przenajświętszego Sakramentu.

Kościół Katolicki Mariawitów zniósł wszelkie dodatkowe obrzędy. W Wielki Czwartek uroczystą mszę łączy się z uroczystą adoracją Przenajświętszego Sakramentu, przez cały dzień i noc. W Wielki Piątek – w odróżnieniu od innych kościołów – odprawia się uroczystą mszę o Krwi Przenajdroższej Zbawiciela z 23 sierpnia. Po nabożeństwie wielkopiątkowym nie ma błogosławieństwa Przenajświętszym Sakramentem, zaś monstrancję po mszy nakrywa się welonem, który pozostawia się do rezurekcji. Zrezygnowano ze wszelkich ceremonii wielkosobotnich i poświęceń, na rzecz uroczystej Mszy Świętej połączonej z adoracją Przenajświętszego Sakramentu. Podczas nabożeństwa czyta się Mękę Pańską według św. Marka (rozdziały 14 i 15), odmawia się Litanię o Najsłodszym Imieniu Jezus i Koronkę do Miłosierdzia Bożego. Nabożeństwo kończy się uroczystym trzykrotnym odśpiewaniem Alleluja i nieszporów^[7].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• O Triduum Paschalnym w Portalu Opoka. opoka.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-04)].
• Przewodnik po Triduum Paschalnym
• Święte Triduum Paschalne