Triticum dicoccoides
| ||
 | ||
| Systematyka[1][2] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Podkrólestwo | rośliny zielone | |
| Nadgromada | rośliny telomowe | |
| Gromada | rośliny naczyniowe | |
| Podgromada | rośliny nasienne | |
| Nadklasa | okrytonasienne | |
| Klasa | Magnoliopsida | |
| Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | |
| Rząd | wiechlinowce | |
| Rodzina | wiechlinowate | |
| Rodzaj | pszenica | |
| Gatunek | Triticum dicoccoides | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Triticum dicoccoides (Körn. ex Asch. & Graebn.) Schweinf. Ber. Deutsch. Bot. Ges. 26a(4): 309, 31 1908[3] | ||
Triticum dicoccoides (Körn. ex Asch. & Graebn.) Schweinf. – gatunek pszenicy z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Rośnie dziko w Izraelu, Syrii, Libanie i Jordanii, Turcji, Iraku i Iranie[4].
Morfologia
Kłosy tego gatunku pszenicy mają ziarniaki zrośnięte z ościstą plewą, a osadka dojrzałych kłosów jest bardzo łamliwa, wskutek czego po dojrzeniu kłos ulega samorzutnemu rozpadowi[5].
Historia udomowienia
Triticum dicoccoides był najwcześniej przez ludzi wykorzystywanym gatunkiem pszenicy. Nasiona początkowo zbierano z siedlisk naturalnych. Pszenica ta jest też przodkiem niemal wszystkich obecnie uprawianych pszenic, w tym najważniejszych: pszenicy zwyczajnej (Triticum aestivum) i pszenicy płaskurki (Triticum dicoccum)[5]. Wskazują na to genetyczne badania ich genomów. Najstarsze znaleziska ziarniaków T. dicoccoides pochodzą sprzed 23 tysięcy lat znad brzegów Jeziora Galilejskiego (stanowisko Ohalo II w obecnym Izraelu). Ziarniaki te były mielone i wykorzystywane do wypieku chleba. Uprawę rozpoczęto w rejonie Żyznego Półksiężyca. Wykopaliska w Netiv Hugdud (na terenie obecnej Jordanii) wskazują, że zaczęto ją uprawiać przynajmniej 11 300 lat temu (okres neolitu)[4].
Obecnie pszenica T. dicoccoides nie jest już uprawiana, gdyż ma zbyt małą wydajność, a jej kłosy są zbyt łamliwe i rozpadają się już na polu. Może być jednak wykorzystywana do krzyżowań międzygatunkowych[4].
Genetyka
Triticum dicoccoides jest tetraploidem (liczba chromosomów 2n = 28), powstałym w wyniku skrzyżowania roślin należących do różnych rodzajów: Triticum urartu i Aegilops speltoides[6]. Zlokalizowano gen NAM-B1, który hamuje dojrzewanie ziarna i powoduje większy rozmiar ziarniaków, ale jednocześnie zmniejsza ilość azotu, żelaza i cynku w liściach i nasionach roślin. Gen ten występuje zarówno wśród dzikich, jaki udomowionych form T. dicoccoides, ale brak go u współcześnie uprawianych pszenic. Do niedawna wierzono, że zniknął on podczas procesu udomowienia. Najnowsze jednak badania historycznych odmian (Asplund i współpracownicy), wykazały, że gen ten był obecny w pszenicach uprawianych w północnej Europie do połowy XIX wieku. Asplund z współpracownikami twierdzi, że gen ten w tych regionach mógł się tak długo utrzymać ze względu na potrzebę wczesnej dojrzałości w regionach o krótkim okresie wegetacji[4].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2012-06-02] (ang.).
- ↑ Triticum dicocoides (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2015-01-29].
- ↑ a b c d Emmer Wheat – The Domestication History of Triticum dicoccoides. [dostęp 2015-01-29].
- ↑ a b K. Wasylikowa. Początki uprawy roślin: gdzie, kiedy, jak i dlaczego. Wiadomości Botaniczne vol. 45, nr ½, Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN Kraków, 2001
- ↑ Wild emmer wheat, Triticum dicoccoides, occupies a pivotal position in wheat domestication process. [dostęp 2015-01-29].
Media użyte na tej stronie
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Triticum dicoccoides, , seeds