Troja

Stanowisko archeologiczne w Troi[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Fragment ruin tzw. Bramy Wschodniej (Troja VI)
Państwo

 Turcja

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

II, III, VI

Numer ref.

849

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

1998
na 22. sesji

Położenie na mapie Turcji
Mapa konturowa Turcji, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stanowisko archeologiczne w Troi”
Ziemia39°57′23,184″N 26°14′20,400″E/39,956440 26,239000
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

Troja, Ilion (gr. Τροία oraz Ἴλιον lub Ἴλιος Ilios, łac. Ilium) – starożytne miasto położone w Troadzie u zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej nad rzeką Skamander. Współcześnie stanowisko archeologiczne w Turcji, na wzgórzu Hisarlık w pobliżu wsi Tevfikiye, w prowincji Çanakkale.

W warstwie mitologicznej

Powstałe na trawiastej równinie Troady, u podnóża góry Ida i w pobliżu rzeki Skamander, miasto starożytne założone zostało przez Ilosa, syna Trosa. Sami bogowie – Apollo i Posejdon, mieli pomagać we wznoszeniu jego potężnych murów obronnych za panowania syna Ilosa – Laomedonta, którego następcą był Priam[1].

Klasyczny mit trojański znalazł późniejsze odbicie i swoistą kontynuację w mitologii brytańskich Celtów, w której prawnuk ocalałego z Troi Eneasza – Brutus, uznany jest za protoplastę Brytów i pierwszego ich władcę. Według podań miał on przypadkowo zabić swego ojca i jako banita, po tułaczce, wraz ze swymi trojańskimi towarzyszami dotrzeć z Grecji do Albionu, gdzie pokonał wojska olbrzymów i nad Tamizą założył „drugą Troję” (Troia Nova, Trinovantum). Również Apollo, opiekuńcze bóstwo Trojan, występuje w mitologii Brytów jako Mabon (Maponus), a odległym następcą wieszczki Kasandry jest wróżbita brytańskich potomków Trojan – Taliesin[2]. W legendarnej tradycji walijskiej Brutus to Prydain, Tamiza – Temus, a „nowe miasto Troja” – Caerdroi Newydd (przekształcone na Troinovant/Trinovantum, a następnie zamienione na Caerludd i ostatecznie przekręcone na Lun-dun). Poglądy o takim pochodzeniu miasta i Anglików jeszcze w XVI wieku podtrzymywał elżbietański poeta panegiryczny Edmund Spenser w swym eposie Królowa wieszczek (III, 9)[3].

Poza Londynem, na obszarze kontynentalnym nazwę Troi łączono przede wszystkim z prastarym nadreńskim Xanten, w średniowieczu zwanym Troia Minor albo Troia Francorum, którego założenie przypisywano Hektorowi (= Hagenowi) z Troi, na gruncie błędnego wywodzenia rzymskiej nazwy osadniczej Colonia Ulpia Traiana. W tym okresie odnoszono ją także do francuskiego Troyes, wskutek mylnego wywiedzenia od starofrancuskiego treis (współcześnie trois = 3), a nawet względem Paryża i Bonn, uważanych fundacyjnie za kolonie trojańskich uchodźców[4].

W literackiej tradycji antyku

Miasto znane jest przede wszystkim z wojny opisanej w starogreckim poemacie epickim Iliada przypisywanym Homerowi. Najprawdopodobniej powstał on w VIII lub IX wieku p.n.e. (choć z zawartością starszego materiału). Odniesienia do Troi można znaleźć także w innym eposie Homera – Odysei. Homerycką legendę o Troi wykorzystał z kolei rzymski poeta Wergiliusz w poemacie epickim Eneida[a].

Według legendy miasto zostało zdobyte za pomocą podstępu z koniem trojańskim (łac. equus Trojanus), który w kulturze europejskiej stał się pojęciem przysłowiowym[b]. Pamięć o zagładzie Homerowej Troi zachowała się w przysłowiowym powiedzeniu nec locus ubi Troia fuit! (nie ma śladu gdzie była Troja), oznaczającym kompletne zniszczenie, likwidację, anihilację. Podobne skojarzenia łączą się też z symbolicznymi wyrażeniami: iam seges est ubi Troia fuit (teraz jest niwa, gdzie niegdyś była Troja – z Heroid Owidiusza I, 53) czy campos ubi Troia fuit (pola, gdzie była Troja – z Eneidy III, 11). Zbliżoną wymowę ma powiedzenie fuimus Troes, fuit Ilium (byliśmy Trojanami, było Ilium – z Eneidy II, 325), oznaczające, że coś należy do bezpowrotnej przeszłości[5].

Odkrycia archeologiczne

Obwarowania bramy głównej wraz z podejściem (Troja II)

Obecnie przyjęto, że Troja była miastem usytuowanym na wzgórzu Hisarlık w dzisiejszej Turcji. Pierwsze badania na tym terenie przeprowadził w latach 1871-1894 niemiecki archeolog amator Heinrich Schliemann z asystującym mu od 1882 Wilhelmem Dörpfeldem[c]. Na wzgórzu odkryto wówczas pozostałości 9 miast zakładanych w tym samym miejscu. Późniejsze badania z udziałem Carla Blegena w latach 1932-1938 przyniosły pierwsze poważne opracowanie naukowe. W 1989 roku pracę na tym terenie rozpoczęła misja Manfreda Korfmanna z Tybingi. Dopiero wtedy rozpoczęto działania wykopaliskowe nie tylko na cytadeli, lecz także w tzw. dolnym mieście, które znajdowało się u jej podnóża i zajmowało kilkakrotnie większą powierzchnię.

Zgodnie z obecnym stanem badań, miasto opisane przez Homera odpowiada warstwie VIIa na wzgórzu Hisarlık, datowanej na okres 1250-1200 p.n.e. Jego zburzenie w połowie XIII wieku p.n.e. albo na początku XII wieku p.n.e., przypisuje się przedstawicielom kultury mykeńskiej, która w niedługim czasie sama uległa zagładzie; w dzisiejszej nauce nie ma jednak zgodności co do tego, czy zniszczeniu uległa wcześniej Troja VIIa, czy pałace mykeńskie[6][d]

Niektórzy uczeni utożsamiają Troję z miastem zwanym przez Hetytów Wilusa. Ostatnie historycznie miasto (Troja IX) zostało założone za cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta w I stuleciu n.e. i upadło ostatecznie 300 lat później w czasach bizantyjskich.

W kulturze europejskiego średniowiecza

Zainteresowanie Troją i wojną trojańską w średniowieczu skutkowało w zachodniej Europie powstawaniem od XI wieku poświęconych temu tematowi utworów poetów łacińskich. Z połowy XII wieku pochodzi licząca 30 tysięcy wersów epopeja La destruction de Troie autorstwa francuskiego trubadura Benoita de Sainte-Maure. Ok. 1280 Konrad z Würzburga napisał większą od niej (choć nieukończoną) Der Trojanische Krieg, a Guido delle Colonne wydał powieść prozą Historia destructionis Troiae (1287). Ich kanwę fabularną czerpano głównie z dzieła Historia de excidio Troiae, fałszywego autorstwa niejakiego Daresa z Frygii, rzekomo współczesnego tym historycznym wydarzeniom[7].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Stamtąd pochodzi sentencja timeo Danaos et dona ferentes (obawiam się Greków nawet przynoszących dary), wyrażające nieufność wobec podstępów nieprzyjaciół (księga II, w. 49).
  2. ↑ Pierwszy użył tej przenośni Cyceron w zwrocie intus est equus Trojanus (wprowadzono konia trojańskiego) w konsularnej mowie wygłoszonej w obronie Mureny (Pro Murena 37, 78).
  3. ↑ Poszukiwania przez H. Schliemanna homeryckiej Troi sugestywnie w beletrystyce przedstawił H.A. Stoll w biograficznej powieści Sen o Troi (Der Traum von Troia), Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1988.
  4. ↑ Szczegółowe odtworzenie fortyfikacji Troi na podstawie najnowszych danych archeologicznych wraz z naszkicowaniem wydarzeń historycznych stanowiących tło poematów Homera, przedstawiono w: Nic Fields, Donato Spedaliere: Troy c. 1700-1250 BC. Oxford: Osprey Publishers (seria "Fortress"), 2004, ISBN 978-1-84176-703-1.

Przypisy

  1. ↑ Podręczna miniencyklopedia mitologii. Grecy, Rzymianie, Celtowie. Warszawa: RTW, 2001, s. 161.
  2. ↑ John i Caitlin Matthews: Mitologia Wysp Brytyjskich. Poznań: Rebis, 1997, s. 50, 194.
  3. ↑ Paolo Santarcangeli: Księga labiryntu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 65.
  4. ↑ Paolo Santarcangeli: Księga labiryntu, dz. cyt., s. 64.
  5. ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1997, s. 1203, 401.
  6. ↑ Oswyn Murray: Narodziny Grecji. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 20, 25.
  7. ↑ Paolo Santarcangeli: Księga labiryntu, dz. cyt., s. 64-65.

Bibliografia

  • Zenon Kosidowski: Gdy słońce było bogiem. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo ISKRY, 1977.
  • Joachim Latacz: Troy and Homer: Towards a Solution of an Old Mystery. Oxford / New York: Oxford University Press, 2004. ISBN 0-19-926308-6.
  • Joel Levy: Zaginione miasta starożytności. Poznań: Elipsa Publicat, 2008. ISBN 978-83-245-9557-0.
  • Paolo Santarcangeli: Księga labiryntu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982. ISBN 83-214-0278-X.

Linki zewnętrzne

Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Turcji

Flag of UNESCO.svg

Kulturowe
Kulturowe i przyrodnicze

Turcja

Media użyte na tej stronie

Turkey location map.svg
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Turkey
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Troy archeological site (8708438455).jpg
Autor: Jorge Láscar from Australia, Licencja: CC BY 2.0

Troy was a city, both factual and legendary, in northwest Anatolia in what is now Turkey, south of the southwest end of the Dardanelles / Hellespont and northwest of Mount Ida. It is best known for being the setting of the Trojan War described in the Greek Epic Cycle and especially in the Iliad, one of the two epic poems attributed to Homer. Metrical evidence from the Iliad and the Odyssey seems to show that the name Ἴλιον (Ilion) formerly began with a digamma: Ϝίλιον (Wilion). This was later supported by the Hittite form Wilusa.

A new city called Ilium was founded on the site in the reign of the Roman Emperor Augustus. It flourished until the establishment of Constantinople and declined gradually during the Byzantine era.

In 1865, English archaeologist Frank Calvert excavated trial trenches in a field he had bought from a local farmer at Hisarlık, and in 1868, Heinrich Schliemann, wealthy German businessman and archaeologist, also began excavating in the area after a chance meeting with Calvert in Çanakkale. These excavations revealed several cities built in succession. Schliemann was at first skeptical about the identification of Hissarlik with Troy, but was persuaded by Calvert and took over Calvert's excavations on the eastern half of the Hissarlik site, which was on Calvert's property. Troy VII has been identified with the Hittite Wilusa, the probable origin of the Greek Ἴλιον, and is generally (but not conclusively) identified with Homeric Troy.

Today, the hill at Hisarlik has given its name to a small village near the ruins, supporting the tourist trade visiting the Troia archaeological site. It lies within the province of Çanakkale, some 30 km south-west of the provincial capital, also called Çanakkale. The nearest village is Tevfikiye. The map here shows the adapted Scamander estuary with Ilium a little way inland across the Homeric plain.

Troia was added to the UNESCO World Heritage list in 1998 [Wikipedia.org]
Troja mury obronne RB.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0