Truskawka

Truskawka
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

poziomka

Gatunek

poziomka ananasowa

Nazwa systematyczna
Fragaria × ananassa Duchesne ex Rozier
Cours compl. agric. 5:52, t. 5, fig. 1. 1785 (A. N. Duchesne in J. B. A. P. M. de Lamarck, Encycl. 2:538. 1788)[3]
Synonimy
  • Fragaria cuneifolia Nutt. ex Howell
  • Fragaria × magna auct.
  • Potentilla × ananassa (Duchesne ex Rozier) Mabb.[3]
Pokrój
Liście
Kwiat
Owoce

Poziomka truskawka (Fragaria × ananassa Duchesne) – roślina mieszaniec dwóch gatunków poziomki z rodziny różowatych (Rosaceae Juss.). Ma wiele nazw zwyczajowych: poziomka ananasowa, poziomka wielkoowocowa, najczęściej jednak nazywana jest po prostu truskawką. Mieszaniec ten został uzyskany w Europie przez skrzyżowanie pochodzącej ze wschodniej Ameryki Północnej poziomki wirginijskiej (F. virginiana Mill.) z chilijską (F. chiloensis (L.) Mill.), które zaszło przypadkiem na początku XVIII wieku[4]. Jako pierwszy opisał ją Antoine Nicolas Duchesne. Uprawiana ze względu na jadalne owoce, w warunkach Europy Środkowej wyjątkowo i przejściowo dziczeje (efemerofit).

Morfologia

Pokrój
Bylina o wysokości 15–45 cm.
Łodyga
Krótka o małym przyroście na długość, ale mająca przyrost na grubość, tworząca rozłogi zwane „wąsami”, za pomocą których rozprzestrzenia się i rozmnaża wegetatywnie.
Liście
Trójlistkowe, na górnej stronie nagie i lśniące.
Kwiaty
Obupłciowe, złożone z 5 białych płatków korony lub ich krotności oraz różnej liczby działek kielicha ułożonych w dwóch okółkach i kieliszka. Zewnętrzny okółek ma mniejsze działki, wewnętrzne są dłuższe i szersze. Po przekwitnieniu przylegają do owocu. Na wypukłym dnie kwiatowym znajduje się ok. 20 słupków i 20–30 pręcików. W czasie kwitnienia kwiatostan łukowato przygięty do ziemi.
Owoce
Po zapyleniu kwiatu rozrasta się dno kwiatowe, tworząc jadalny owoc zbiorowy będący jagodą pozorną. Na jej powierzchni zawiązują się liczne orzeszki, będące właściwymi owocami (wieloorzeszkowiec). Kolor orzeszków od kremowego poprzez czerwonawy do purpurowego, w zależności od odmiany. Niektóre kultywary mogą owocować kilka razy w roku.

Biologia

Truskawka jest oktaploidem o liczbie chromosomów 2 n = 8 x = 56 i przybliżonej wielkości genomu 1C = 708–720 Mb. Oba gatunki (Fragaria virginiana i Fragaria chiloensis), z których powstała w wyniku naturalnej hybrydyzacji w wieku XVIII także były oktaploidami[5]. Szczegółowa analiza genomu doprowadziła do wniosku, że genom pochodzi od trzech dzikich gatunków diploidalnych. Cztery z subgenomów pochodzą od diploidalnego osobnika F. vesca, dwa od diploidalnego osobnika F. iinumae oraz kolejne dwa od nieznanego przodka spokrewnionego z F. iinumae[6].

Zastosowanie

  • Roślina uprawna: uprawiana we wszystkich krajach klimatu umiarkowanego oraz w chłodniejszych rejonach podzwrotnikowych ze względu na smaczne owoce. Truskawki w produkcji najczęściej rozmnażane są wegetatywne poprzez rozłogi. Początki uprawy datuje się na 1817 rok w Wielkiej Brytanii, ale rozwój nastąpił w połowie XIX wieku w Stanach Zjednoczonych[4].
  • Sztuka kulinarna. Ubogokaloryczna, zawartość węglowodanów na poziomie 6–9%, a wody na poziomie 80%. Zawiera cenne substancje: minerały (cynk, fosfor, magnez, mangan, potas, wapń, żelazo), witaminy (A, B1, B2, B3, B6, B9, E oraz w szczególności C – 66 mg/100g), pektyny, fitocydy, kwas elagowy, kwasy fenolowe, flawonoidy, błonnik[7], antocyjany, bromelinę (dojrzałe owoce). Owoce nadają się do bezpośredniego spożycia i na przetwory. Z owoców truskawki wytwarza się dżemy, kompoty oraz mrożonki a liście suszy na herbatkę. Z owoców można przyrządzać desery.
Wartość odżywcza
Truskawka, owoc surowy
(100 g)
Wartość energetyczna140 kJ (33 kcal)
Białka0,7 g
Węglowodany7,6 g
Tłuszcze0,4 g
Woda90,5 g
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]
Wartość odżywcza
Truskawka, owoc mrożony
(100 g)
Wartość energetyczna140 kJ (33 kcal)
Białka0,7 g
Węglowodany7,6 g
Tłuszcze0,4 g
Woda90,5 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]

Uprawa

Odmiany uprawne

Wśród odmian uprawnych wyróżnia się między innymi:

  • Odmiany owocujące kilka razy (powtarzające): ‘Capri’, ‘Elsinore’, ‘Selva’, ‘Albion’, ‘Everest’, ‘Promise’.
  • Odmiany bardzo wczesne: ‘Clery’, ‘Honeoye’.
  • Odmiany wczesne: ‘Laxton’s Utylity’, ‘Królowa Luiza’, ‘Senga Precosa’, ‘Sensation’ (smak ananasa), ‘Sonata’.
  • Odmiany średniowczesne: ‘Elsanta’, ‘Delicatesse’, ‘Dukat’ (PL)' i Senga Sengana'.
  • Odmiany średniopóźne: ‘Marmolada’.
  • Odmiany późne: ‘Madame Moutot’, ‘Elista’, ‘Louis Gauthier’ (ananasowa, powtarzająca).

Choroby

  • choroby wirusowe: cętkowana plamistość truskawki, czarcie miotły truskawki, łagodna żółtobrzeżność liści truskawki, marszczyca truskawki, otaśmienie nerwów truskawki, utajona pierścieniowa plamistość truskawki
  • bakteryjne: bakteryjna kanciasta plamistość liści truskawki, bakteryjna zgorzel liści truskawki, zielenienie płatków truskawki
  • choroby wywołane przez lęgniowce i grzyby: antraknoza truskawki, biała plamistość liści truskawki, brunatna zgnilizna owoców truskawki, czarna zgnilizna korzeni truskawki, czerwona plamistość liści truskawki, czerwona zgnilizna korzeni truskawki, fuzarioza truskawki, mączniak prawdziwy truskawki, mokra zgnilizna truskawki, twarda zgnilizna owoców truskawki, skórzasta zgnilizna owoców truskawki, szara pleśń truskawki, werticilioza truskawki, zamieranie liści truskawki, zgnilizna korzeni truskawki, zgnilizna ogonków liściowych truskawki[11].

Produkcja

Produkcja truskawek na świecie wykazuje tendencję rosnącą. Według danych FAO w 2020 roku wyniosła 8,9 mln ton[12]. Wielkość jednego miliona produkcja przekroczyła w 1966 roku, dwóch milionów w 1985, trzech w 1999, a w 2009 wyniosła 3,8 mln ton. Zdecydowanie największym producentem są Chiny (prod. w 2020 3,3 mln ton). Kolejnym krajem jest USA z produkcją około 1,1 mln ton, a następnie Egipt, Meksyk i Turcja (wszystkie 500–600 tys.). Produkcja w Polsce w 1978 roku przekroczyła po raz pierwszy 200 tys. ton i do chwili obecnej kształtowała się zawsze w przedziale pomiędzy 170 a 340 tys. ton (167 tys. ton w 2020)[13].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
  3. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
  4. ↑ a b James J. Luby, James F. Hancock, Adam Dale, Sedat Serçe. Reconstructing Fragaria × ananassa utilizing wild F. virginiana and F. chiloensis: inheritance of winter injury, photoperiod sensitivity, fruit size, female fertility and disease resistance in hybrid progenies. „Euphytica”. 163 (1), s. 57–65, 2008. DOI: 10.1007/s10681-007-9575-3. (ang.). 
  5. ↑ Hirakawa H, Shirasawa K, Kosugi S, Tashiro K, Nakayama S, Yamada M et al. Dissection of the octoploid strawberry genome by deep sequencing of the genomes of Fragaria species. „DNA Res”. 21 (2), s. 169–181, 2014. DOI: 10.1093/dnares/dst049. PMID: 24282021. (ang.). 
  6. ↑ Tennessen JA, Govindarajulu R, Ashman TL, Liston A. Evolutionary origins and dynamics of octoploid strawberry subgenomes revealed by dense targeted capture linkage maps. „Genome Biol Evol”. 6 (12), s. 3295–3313, 2014. DOI: 10.1093/gbe/evu261. PMID: 25477420. (ang.). 
  7. ↑ Truskawki [dostęp 2017-06-09] (pol.).
  8. ↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 628. ISBN 978-83-200-5311-1.
  9. ↑ a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  10. ↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 635. ISBN 978-83-200-5311-1.
  11. ↑ Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
  12. ↑ FAO. [dostęp 2022-06-01].
  13. ↑ Baza danych statystycznych FAO.

Media użyte na tej stronie

Strawberry closeup.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Enochlau (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0

Close up of ripe and unripe strawberries

Taken by Enoch Lau on 7 December 2004. As a courtesy, please let me know if you alter this image or this image description page. Original filename was 100_3821.JPG.
Fragaria × ananassa 'Korona' flower.jpg
Autor: Rasbak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Fragaria × ananassa 'Korona' flower
Maduixera al jardí botànic de València.JPG
Autor: Joanbanjo, Licencja: CC BY-SA 4.0
Maduixera al jardí botànic de València.
Leaves of Fragaria × ananassa.JPG
Autor: Alpsdake, Licencja: CC BY-SA 3.0
Leaves of Fragaria x ananassa Duchesne ex Rozier, [step 4]