Truso

Europa według anglosaskiego opisu świata Alfreda Wielkiego. Widoczne Estum, czyli Osti, Witland, Estmere i Truso (mapa z 1773).
Szlaki handlowe wikingów od Waregów do Greków (źródło: Marika Mägi)
Rekonstrukcja domu halowego z Truso (Muzeum w Elblągu)
(c) Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, CC BY 3.0
Wizualizacja Truso

Truso – nazwa istniejącego od końca VIII do końca X wieku (lub połowy XI wieku) wikińskiego portu i osady handlowej[1] (emporium) na południowym wybrzeżu Bałtyku, w okolicach ujścia Wisły i rzeki Elbląg.

Historia

Miejsce zostało opisane przez anglosaskiego podróżnika Wulfstana, który dotarł tam z portu Hedeby (Dania) ok. 890. Opis podróży, portu, obyczajów zamieszkującego w okolicy ludu Estów (najprawdopodobniej Prusów) został umieszczony w Chorografii Orozjusza, przełożonej na język staroangielski przez króla Alfreda Wielkiego[2][3].

Dokładne położenie Truso było przez długi czas nieznane, pomimo że źródła wskazują dosyć precyzyjnie na okolice ujścia Wisły do Zalewu Wiślanego. Jednak zmiany topograficzne Żuław Wiślanych utrudniły rekonstrukcję geografii tych ziem w X wieku. W ramach akcji Archeologiczne Zdjęcie Polski archeolog dr Marek Jagodziński rozpoczął w latach 80. XX wieku badania archeologiczne na wschodnim brzegu jeziora Druzno, na wysokości wsi Janów, kilka kilometrów na południe od Elbląga. Po kilku sezonach badawczych, dzięki uzyskanemu obfitemu materiałowi i przekonującym datacjom dendrochronologicznym, przyjęto, że odkryte zostało długo poszukiwane Truso[3].

Odkrycia doktora Marka Jagodzińskiego dowiodły, że Truso stanowiło część systemu handlowego duńskich Skandynawów (wikingów) na Bałtyku i wykorzystywało lokalizację pogranicza pomiędzy plemionami pruskimi i słowiańskimi a morzem. Obraz archeologiczny osady jawi się jako duże emporium (port handlowy) z osadą rzemieślniczą i kupiecką. Istotną wytwórczość rzemieślniczą stanowiły produkty z poroży i kości zwierząt, w szczególności grzebieni[4][5]. Rozmiary Truso były porównywalne do największych ówczesnych nadbałtyckich osad portowych, takich jak Hedeby, Birka czy Wolin. Stanowiło zatem najważniejsze centrum handlu dalekosiężnego na ziemiach pruskich[3]. Na terenie osady odkryto liczne przedmioty wytworzone m.in. w Nadrenii i Bizancjum.

Handlowa rola Truso podupadła w X wieku, na co miały wpływ pożary i działania wojenne, prawdopodobnie na tle zmian politycznych w państwie pierwszych Piastów. Z czasem rolę Truso przejął założony w drugiej połowie X wieku Gdańsk[3]. Istnieje projekt odtworzenia części osady dla celów turystycznych i edukacyjnych.

W historiografii obecna była teza, że na tym terenie prowadził swą ostatnią działalność misyjną święty Wojciech[6][7].

Opracowania naukowe

  • Marek Franciszek Jagodziński, Truso. Między Weonodlandem a Witlandem (tekst polski i angielski), przedm. Maria Kasprzycka; posł. Władysław Duczko; tł. Urszula Chybowska; Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Wydawnictwo Tekst, Elbląg-Bydgoszcz 2010, ISBN 978-83-7208-208-4
  • Marek Franciszek Jagodziński, Truso – legenda Bałtyku. The legend of the Baltic Sea, katalog z wystawy w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu, Elbląg 2015, ISBN 978-83-919291-6-2

Powieści związane tematycznie z Truso

Przypisy

  1. 7 niezwykłych miejsc, do których dotarli wikingowie, histmag.org [dostęp 2022-09-01].
  2. Marek Jagodziński: Truso. pradzieje.pl. [dostęp 2013-06-18].
  3. a b c d Andrzej Markert. Truso – zaginiony port. „Sprawy Nauki”. Nr 12/2004, 2004-12-22. Biuletyn Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 
  4. Co nam mówią grzebienie z Truso?. archeowiesci.pl. [dostęp 2015-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-24)].
  5. Amulety skandynawskie z Wolina i Truso
  6. Gerard Labuda Droga biskupa praskiego Wojciecha do Prus, ZH XXXIV (1969), z. 3, s. 9-28
  7. Stanisław Mielczarski, Misja pruska św. Wojciecha, 1967.
  8. Pan Samochodzik i Truso - oceny i opinie w serwisie lubimyczytac.pl

Media użyte na tej stronie

A Map of Europe for the Illustration of King Alfred's Anglo-Saxon translation of Orosius. Engraved by J. Bayly.jpg
Folding engraved map published in: Daines Barrington (ed./transl.), King Ælfred’s Orosius: The Anglo-Saxon Version, from the Historian Orosius. By Ælfred the Great. Together with an English Translation from the Anglo-Saxon. London: printed by W. Bowyer and J. Nichols: and sold by S. Baker and G. Leigh; T. Payne; and B. White, 1773, II, after p. 260.

Drawn up by Johann Reinhold Forster and his son Georg Forster (uncredited, see: Johann Reinhold Forster, Geschichte der Entdeckungen und Schiffahrten im Norden. Frankfurt an der Oder: Carl Gottlieb Strauß, 1784, pp. XIII–XIV, and: Walter Goffart, Historical Atlases: The First Three Hundred Years, 1570–1870. Chicago/London: The University of Chicago Press, 2003, pp. 197, 200). Engraved by John Bayly.
Republished, with some corrections, as “Karte von Europa zur Erläuterung der Erdbeschreibung des Mittel Alters, und von König Alfred’s Angel Säxischer Uebersetzung des Orosius. von Johann Reinhold Forster” in: Forster, op. cit.
English version, “A Map of Europe for the Illustration of the Geography of the Middle Age and of King Alfred’s Anglo-Saxon translation of Orosius. by John Reinhold Forster”, engraved by Thomas Bowen, published in: John Reinhold Forster, History of the Voyages and Discoveries Made in the North. London: printed for G G. J. and J. Robinson, 1786, after p. 74.

Description of the map (Barrington, op. cit., I, p. xxiv):
"I have therefore annexed a map, which contains the names of most of the Europæan places mentioned in this geographical chapter, and have also traced the voyage of Ohthere and Wulfstan, in these Northern Seas. […]
The pricked line describes Ohthere’s voyage, from Halgoland to the Cwen Sea, and back again; after which, he is supposed to sail for Sciringe’s-Heal, whence he went to Heathum.
The plain line traces Wulfstan’s voyage, from Hæthum to Truso.
The numbers in Roman capitals shew the places where these travellers stopped, after so many days sail.
All the names of countries and towns, to the Northward of the Mediterranean, are in this map spelt precisely according to the Anglo-Saxon Orthography.

I might, indeed, have inserted some additional places, mentioned in other parts of the Version; but as they are only taken notice of transiently, without any boundaries, there is, in most instances, only a very wide field for conjectures. As I advanced in the Translation also, I thought upon the whole it might render the English Version more intelligible, if I conformed to the more common orthography, both of places and persons."
02016 Visualization of Truso Settlement.jpg
(c) Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, CC BY 3.0
Visualization of Truso Settlement
Kaubateed varjaagide juurest kreeklasteni.gif
Autor: Minnekon, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kaubateed varjaagide juurest kreeklasteni / Idatee / Austrvegr. Allikad: *Marika Mägi (2011). "Viking Age and early medieval Eastern Baltic between the West and the East"; *Mauri Kiudsoo (2016). "Viikingiaja aarded Eestist: Idateest, rauast ja hõbedast."
Truso rekonstrukcja chaty.jpg
Autor: Aleksander Durkiewicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rekonstrukcja domu halowego z Truso