Tryńcza
| Artykuł | 50°09′29″N 22°32′59″E |
|---|---|
| - błąd | 39 m |
| WD | 50°12'N, 22°35'E |
| - błąd | 19572 m |
| Odległość | 332 m |
| wieś | |
 Kościół parafialny pw. św. Kazimierza | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna | 16 |
| Kod pocztowy | 37-204[3] |
| Tablice rejestracyjne | RPZ |
| SIMC | 0612140[4] |
Położenie na mapie gminy Tryńcza _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Tryńcza") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przeworskiego  | |
 50°09′29″N 22°32′59″E/50,158056 22,549722 | |
.jpg)
.jpg)
Tryńcza – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, siedziba gminy Tryńcza[5][4].
Miejscowość leży na prawym brzegu Wisłoka, przy drodze krajowej nr 77 prowadzącej od Przemyśla w kierunku Sandomierza, w pobliżu linii kolejowej nr 68 łączącej Lublin z Przeworskiem. Przystanek kolejowy Tryńcza zlokalizowany jest w sąsiedniej wsi, Wólka Małkowa. Oprócz toru głównego zasadniczego, znajduje się tu także tor mijankowy.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Integralne części wsi
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0612157 | Ćwierć | część wsi |
| 0612163 | Do Dworu | część wsi |
| 0612192 | Podchodaczów | osada |
| 0612200 | Podwólcze | osada |
| 0612170 | Sieniawka | część wsi |
| 0612186 | Zadworze | część wsi |
| 0612217 | Zawisłocze | osada |
Historia
Początki Tryńczy w dokumentach źródłowych są datowane na początek XV wieku[6]. Już przed 1400 rokiem pleban z Krzeszowa pobierał „mostowe” z Wisłoka pomiędzy Dębnem i Tryńczą[7]. Najstarsza wzmianka o Tryńczy występuje w zapisach Sądu Przeworskiego z 15 maja 1437 roku (występuje Szymcio de Crinicza) i następne z lat 1441,1443,1444,1445 i 1446. Właścicielami tych terenów od 1387 roku była Jarosławska linia Tarnowskich herbu Leliwa, której ostatni przedstawiciel Jan Krzysztof Tarnowski zmarł w 1567 roku w Gorliczynie, a jego żona Zofia ze Sprowy Odrowąż w 1575 roku poślubiła Jana Kostkę. Córka z tego małżeństwa Anna Ostrogska w 1592 roku poślubiła Aleksandra Ostrogskiego. Córka z tego małżeństwa Zofia Ostrogska w 1613 roku poślubiła Stanisława Lubomirskiego. Po śmierci Zofii Ostrogskiej w 1622 roku, dobra Przeworskie (w tym także Tryńcza) przeszły na własność Lubomirskich. W 1580 roku parafia w Gniewczynie została przekazana Bożogrobcom.
Tryńcza jest wzmiankowana w regestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej z lat: 1515[8], 1589[9] (w 1589 roku Tryńcza posiadała 12 łanów gruntów rolnych, młyn o dwóch kamieniach, 13 ogrodników i 1 rybaka), 1628[10], 1651[11], 1658[12], 1674[13]. W 1674 roku w Tryńczy było 142 domy i folwark z 21 domami (całość wsi liczyła 163 numerów domów, łącznie z terenem Ubieszyna, Głogowca i Wólki Małkowej).
W 1624 roku był najazd Tatarów na ziemię przemyską. 22 marca 1656 roku przez Tryńcze wycofywały się wojska Szwedzkie. W 1669 roku istniał już port rzeczny na Wisłoku. W latach 1703–1707 przez Tryńczę przechodziły wojska Szwedzkie i Rosyjskie uczestniczące w wojnie północnej. Jak podawała Generalna Rewizja ziemi przemyskiej w 1715 roku w Tryńczy, Ubieszynie, Wólce Ogryskowej i Wólce Zalotowej (Małkowej) było 115 chałup, 5 karczmy,20 chałupników i 48 kmieci[14].
W latach 1577–1746 Gromada Tryniecka prowadziła księgi gromadzkie[15], według których wójtami Tryńczy byli:
- Bartosz Baran (1623, 1666, 1678, 1714),
- Mateusz Lalik (1637, 1687, 1689),
- Sebastian Partyka (1683, 1696, 1701),
- Krzysztof Czarny (1700),
- Maciej Wojtyna (1697, 1723),
- Kazimierz Stawarski (1713, 1714).
- Mateusz Lalik (1637, 1687, 1689),
W latach 1579–1713 pańszczyzna w Trynieckim folwarku wynosiła trzy dni w tygodniu, produkty były kierowane na handel poprzez port na Wisłoku.
W 1817 roku dobra Trynieckie zakupił hr. Wojciech Mier, który zmarł w 1831 roku. W latach 1831–1835 właścicielką była jego żona Karolina Mier; a następnie Feliks Mier. Od 1843 roku właścicielem Tryńczy był Antoni Kellerman[16]. W 1879 roku właścicielem Tryńczy, Gorzyce II, Ubieszyna i Wólki Małkowej była Domicella Kellerman; a w 1905 roku właścicielem był Józef Banhidy (posiadłość liczyła ogółem 201 hektarów, w tym 166 ha roli i 11 ha lasów)[17]. W 1908 roku Folwark Tryniecki sprzedano Bronisławowi Nowińskiemu za sumę 100 tys. koron, za które wybudowano murowany kościół pw. Świętego Kazimierza i w 1910 roku powstała parafia w Tryńczy. W 1922 roku folwark objął jego syn Marian Nowiński.
W 1881 roku powstała Gromadzka Kasa Pożyczkowa, a w 1885 roku rozpoczął działalność Urząd Pocztowy, którym kierowała Waleria Skibińska. W 1889 roku wybudowano szosę Przemyśl-Rozwadów, a w latach 1896–1900 wybudowano linię kolejową Przeworsk-Rozwadów. Tryńcza od XV wieku do 1866 roku należała do powiatu przeworskiego, następnie do łańcuckiego; powiat przeworski reaktywowano w 1899 roku. W 1931 roku z inicjatywy kierownika szkoły Juliana Martynowskiego wybudowano budynek Spółdzielni Mleczarskiej, a w 1933 roku zbudowano obecny most na Wisłoku. W 1936 roku powstało koło Stronnictwa Ludowego. W 1921 roku w Tryńczy było 266 domów.
10 września 1939 roku do Tryńczy weszły wojska Niemieckie i prowadzona była obrona mostu na Wisłoku, w której polegli: mjr Tytus Dunin i podchorąży Konstanty Ostrowski.
W latach 1944–1945 na terenie Gminy Tryńcza, a także w wielu miejscach na podkarpaciu działały oddziały tzw. „dzikiej partyzantki”. Oddziały te w lesie trynieckim dokonywały mordów na polskich cywilach powracających z robót przymusowych z Niemiec[18].
W latach 1953–1973 istniała Gromada Tryńcza, a od 1973 roku ponownie Gmina Tryńcza.
W 1965 roku w budynku byłego dworu szlacheckiego utworzono dom dziecka, który istniał kilkanaście lat[19].
W 2006 roku zbudowano rondo na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 77 z drogą wojewódzką nr 835, w lesie obok Tryńczy[20], które oddano do użytku 15 września 2006 roku.
Kościół
Tryńcza najpierw należała do rzymskokatolickiej parafii w Gniewczynie Łańcuckiej. W 1774 roku sprowadzono z Rakszawy drewnianą kaplicę i postawiono ją przy szlacheckich budynkach dworskich. W 1908 roku Kazimiera z Kellermanów Banhidy sprzedała folwark Bronisławowi Nowińskiemu, a za uzyskane ze sprzedaży pieniądze, w 1909 roku zbudowała murowany kościół. 23 marca 1910 roku została erygowana parafia w Tryńczy i został poświęcony kościół pw. św. Kazimierza[21]. Podczas I wojny światowej kościół został uszkodzony, a gdy nie nadawał się do remontu, został rozebrany i zbudowany ponownie, a w 1931 roku poświęcony.
Oświata
Szkoła ludowa powstała w 1882 roku jako „niezreorganizowana” (z systemu parafialnego na państwowy). W 1887 roku szkoła w Tryńczy stała się filialna, a w 1893 roku 1-klasowa. W 1907 roku szkoła Tryniecka z 1-klasowej, została zmieniona na 2-klasową. W 1909 wybudowano nowy budynek szkolny, obecnie istniejący[22].
W 1923 roku szkołę zmieniono na 5-klasową, a w latach 1926–1927 szkoła była 4-klasowa. W latach 1927–1929 szkoła ponownie była 5-klasowa. W latach 1929–1932 szkoła była 4-klasowa. W 1932 roku szkołę zmieniono na 7-klasową. W latach 1973–1984 była tzw. Zbiorcza Szkoła Gminna. W latach 1973–1990 patronem szkoły był Ladislav Novomeský(cz.).
W 1999 roku utworzono 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum[23]. 20 czerwca 2006 roku szkoła otrzymała sztandar i patrona św. Jana Kantego. W 2017 roku przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.
Zabytki
- Kościół parafialny z 1910 roku wystawiony kosztem Kazimiery z Kellermanów Banhidy. Zniszczony w czasie I wojny światowej, odbudowany i poświęcony w 1931 roku.
- Dwór szlachecki.
- Spichlerz dworski (XVIII w.) – murowany, nakryty dachem łamanym polskim.
- Most kolejowy na linii nr 68 wraz ze strażnicą kolejową „Tryńcza” (na terenie Chodaczowa w gminie Grodzisko Dolne[24]),
- Wieś została wymieniona w kronice Jana Długosza: Potem Wisłok, wypływający z gór Sarmackich, wpada do Sanu niedaleko wsi Trynczy.
Miejsca pamięci
3 maja 2010 roku w Tryńczy posadzono 96 Dębów Pamięci, tworzących „Las Katyński” i upamiętniających ofiary katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku; radni gminy Tryńcza zdecydowali, że będzie to park noszący imię prezydenta Lecha Kaczyńskiego[25]. W parku znajdują się również Dęby Pamięci poświęcone ofiarom zbrodni katyńskiej pochodzącym z gminy Tryńcza[25].
Sport
W Tryńczy działa klub sportowy LKS Wisłoczanka Tryńcza, który został założony w 1957 roku. Od sezonu 2015/2016 „Wisłoczanka” gra w B-klasie grupy przeworskiej[26][27].
Przypisy
- ↑ Wieś Tryńcza w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2018-05-17] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-05-16].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1296 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 18, 2013-02-13. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2013-04-24].
- ↑ O Tryńczy. www.zstryncza.itl.pl/?id=tryncza. [dostęp 2016-02-08]. (pol.).
- ↑ Między Sanem a Wisłokiem. Biuletyn Informacyjny Gminy Tryńcza Z kart historii (s. 19) [dostęp 2017-12-16].
- ↑ Aleksander Jabłonowski. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Źródła dziejowe. Tom XVIII, część 1. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (s. 136) [dostęp 2018-10-13]
[Cytat: Tryncza, lan. 12, tab. des.] - ↑ Aleksander Jabłonowski. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Źródła dziejowe. Tom XVIII, część 1. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (s. 6) [dostęp 2018-1016]
[Cytat: Tryncza, lan. 12¼, mol. 2 rot., hort. c. agr. 13, inq. c. pec. 16, inq. paup. 6, art. 4, pisc. 1.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (s. 160–161)
[Cytat: Trynca: de laneis 12 per gr 30; et 1 quarta agri per gr 30; molendinum walnik 2 rotarum per gr 24; hortulani in agris residentes 13 per gr 6; inquilini pecora habentes 17 per gr 8; inquilini pauperes 6 per gr 2; artifices 4 per gr 4; Piscator 1 gr 8..................21/17/9[22/5/9]]. - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom 1, część 2. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1651. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (s. 115)
[Cytat: Tryncza: de laneis 12 et 1 quarta agri per gr 30, molendinum korecznik 2 rotharum per gr 24, hortulani in agris 13 per gr 6, inquilini cum pecore 16 per gr 8, inquilini pauperes 6 per gr 2, artifices 4 per gr 8, Piscator 1 gr 8.............22/13/9.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 3. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1658. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (s. 180)
[Cytat: Trincza; de laneis 12 et 1 quarta agri per gr 30, molendinum walnik 2 rotarum per gr 24, hortulani in agris 13 per gr 6, inquilini cum pecore 17 per gr 8, inquilini pauperes 6 per gr 2, artifices 4 per gr 8, Piscator 1 per gr 8...........22/13/9[22/21/0]]. - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (s. 44)
[Cytat: Tryncza: a curia fl. 21, a personis subditorum n[umer]o 142, facit summa fl. ........163/0]. - ↑ Historia Okolicy. www.zsgniewczyna.pl. [dostęp 2016-02-08]. (pol.).
- ↑ Księgi gromadzkie wsi „Tryńcza” 1577-1746. Libri Iudicorum Bannitorum. Villae Quae Nuncupatur „Tryncza” ab an. 1577 – ad an. 1746 (s. 105–138) [dostęp 2018-10-16].
- ↑ Karol Wild: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: 1855, s. 224. [dostęp 2017-04-12].
- ↑ Skorowidz Dóbr Tabularnych w Galicji z W. Ks. Krakowskim. 1905 [dostęp 2017-04-12].
- ↑ Tadeusz Markiel. Alina Skibińska. „Jakie to ma znaczenie, czy zrobili to z chciwości?” Zagłada domu Trynczerów. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011. ISBN 978-83-932202-6-7
[Cytat: ...Wywiezieni na roboty przymusowe do Niemiec, wracali pośpiesznie wszelkimi sposobami, pieszo, rowerami, „na okazję”, wozami konnymi, wojskowymi pociągami i samochodami ciężarowymi, aby teraz na drodze z Gniewczyny do Sieniawy przed progami własnych domów, doczekać okrutnej śmierci z rąk miejscowych dzikich partyzantów dysponujących nielegalną bronią... - ↑ Zbigniew Wawszczak [[...„musi zastąpić im dom rodzinny” Widnokrąg: tygodnik społeczno-kulturalny. Nr 28 z 12 lipca 1969.
- ↑ Przebudowa skrzyżowania drogo krajowej nr 77 – Tryńcza.
- ↑ Między Sanem a Wisłokiem. Biuletyn Informacyjny Gminy Tryńcza Początki Parafii w Tryńczy (s. 19) [dostęp 2017-12-16].
- ↑ O Tryńczy. www.zstryncza.itl.pl. [dostęp 2016-02-09]. (pol.).
- ↑ Biuletyn Informacyjny Gminy Tryńcza Między Sanem a Wisłokiem Aby czas nie ćmił w niepamięć (s. 22–23) [dostęp 2018-06-04].
- ↑ Linia: Linia: Austro-węgierska ufortyfikowana strażnica kolejowa. OpenStreetMap. [dostęp 2020-05-18].
- ↑ a b Park w Tryńczy nosi imię Prezydenta Lecha Kaczyńskiego. nowiny24.pl, 2010-05-03. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
- ↑ LKS Wisłoczanka Tryńcza – strona oficjalna.
- ↑ O klubie – Ludowy Klub Sportowy Wisłoczanka Tryńcza.
Bibliografia
- Między Sanem a Wisłokiem. Biuletyn Informacyjny Gminy Tryńcza. Meandry Wisłoka (s. 16–17)
Linki zewnętrzne
- Tryńcza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 532.
- Strona Internetowa Gminy Tryńcza
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 50.9 N
- S: 48.95 N
- W: 21.03 E
- E: 23.66 E
Flaga województwa podkarpackiego
Autor: In eegent, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szkoła podstawowa w Tryńczy
Autor: In eegent, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tabliczka informacyjna na głazie pamięci - rtm. Tytusa Dunina i kpr. pchor. Konstantego Ostrowskiego poległych w obronie mostu w Tryńczy
Autor: Thorsten Molkentien, Licencja: CC BY-SA 2.5
The church of Tryńcza in Poland
Autor: In eegent, Licencja: CC BY-SA 4.0
Park im. Lecha Kaczyńskiego w Tryńczy
Autor: In eegent, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rondo w lesie obok Tryńczy (skrzyżowanie drogi krajowej nr 77 z drogą wojewódzką nr 835)