Trześcianka

Trześcianka

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	hajnowski
Gmina	Narew
Wysokość	135-144 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	265[1][2]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	17-210[3]
Tablice rejestracyjne	BHA
SIMC	0036618[4]
Położenie na mapie gminy Narew Trześcianka
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Trześcianka
Położenie na mapie województwa podlaskiego Trześcianka
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego Trześcianka
52°56′22″N 23°26′55″E/52,939444 23,448611

Trześcianka (ros. Тростяница, białorus. Трасьцянка, w miejsc. gwarze Trościanka^[5] lub Tryścianka^[6]) – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Narew^[7][4]. Leży w dolinie rzek Rudnia i Małynka (prawe dopływy rzeki Narew), przy drodze wojewódzkiej nr 685, pomiędzy miejscowościami Żywkowo i Ancuty.

Pierwotnie miejscowość nazywała się Trościanica. Tę historyczną nazwę zniesiono i zastąpiono sztuczną i obcą kulturowo Trześcianką dopiero w 1967 r.^[8] Próba przywrócenia poprawnej historycznie nazwy spotkała się w 2009 z protestami społecznymi, w związku z czym od niej odstąpiono^[9].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego, a w latach 1954–1972 stanowiła siedzibę gromady Trześcianka.

Wieś jest siedzibą prawosławnej parafii św. Michała Archanioła, a wierni kościoła rzymskokatolickiego podlegają parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Narwi^[10].

Cerkiew parafialna św. Michała Archanioła

Zabytki

Cerkiew na cmentarzu

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Trześciance

Trześcianka stanowi jeden z punktów Szlaku Otwartych Okiennic: jeden z wielu bogato zdobionych drewnianych domów

• rozplanowanie wsi wraz z tradycyjną zabudową i unikatową architekturą drewnianą, XVI–XIX, nr rej.:691 z 25.03.1988
• drewniana parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Michała Archanioła, 1864–1867, nr rej.:784 z 9.03.1994
• drewniana prawosławna cerkiew cmentarna pod wezwaniem Ofiarowania Bogurodzicy, przeniesiona z Białowieży, 1. poł. XIX, nr rej.:412 z 12.11.1977^[11].

Obiekty niezachowane

• drewniany wiatrak koźlak z 1900 r., przeniesiony w 1987 r. do skansenu we wsi Stupniki, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego^[12]

Historia

Pierwsze informacje o miejscowości Trześcianka pochodzą z końca XV wieku, kiedy to istniał dwór Trościanica położony przy szlaku z Litwy do Korony. Założony został on między 1494 a 1504 rokiem, a obok niego osiedlono przed 1541 r. chłopów królewskich starostwa bielskiego, których osada dała początek dzisiejszej wsi^[13]. Jedynym śladem istnienia dworu jest niewielkie wzniesienie w pobliżu wsi nazywane Zamczyskiem.

W XIX wieku wieś znana była jako prężnie działający ośrodek oświaty cerkiewnej. W pobliskim uroczysku Stawok mieścił się kompleks zabudowań szkolnych słynnego w całym Imperium Rosyjskim Seminarium im. Świętych Cyryla i Metodego. Placówka działała do wybuchu I wojny światowej^[14]. Początkowo seminarium posiadało swą siedzibę w Trześciance, lecz po ukończeniu budowy rozległego kampusu szkolnego w uroczysku Stawok w 1893 r. uczelnię przeniesiono, zaś pokaźny budynek poseminaryjny w Trześciance przeznaczono dla potrzeb jednoklasowej szkoły cerkiewno-parafialnej z kursem rękodzielnictwa dla dziewcząt z prawosławnych, chłopskich rodzin. Placówki działały przy protekcji i nadzorze biskupa wileńskiego i litewskiego Aleksego, Diecezjalnej Rady Szkolnej w Wilnie oraz Rady Szkolnej przy Świątobliwym Synodzie z siedzibą w Sankt Petersburgu. Dyrektorem placówki w Trześciance i Stawku był do 1896 r. proboszcz cerkwi w Puchłach ks. Flor Sosnowski (cerkiew w Trześciance była do 1895 r. świątynią szkolną oraz filią parafii w Puchłach).

Z okolic Trześcianki pochodzi kamień, który stanowi podstawę pomnika Pomnika prawosławnych mieszkańców Białostocczyzny zabitych i zaginionych w latach 1939–1956 znajdującego się w Białymstoku^[15][16].

Demografia

W 1915 roku wszyscy mieszkańcy wsi zostali masowo ewakuowani przez władze carskie w głąb Rosji w ramach tzw. bieżeństwa. Powroty do rodzinnej wsi rozpoczęły się dopiero po 1919 roku i trwały z różną intensywnością przez następne dziesięciolecie. Należy zaznaczyć, że znaczna część mieszkańców już nigdy nie powróciła z Rosji. Podczas powszechnego spisu ludności przeprowadzonego w 1921 roku 98% mieszkańców Trześcianki (606 osób) zadeklarowało wyznanie prawosławne oraz białoruską przynależność narodową^[8], pozostali stanowili wyznawcy religii mojżeszowej (życie religijne Żydów z Trześcianki skupiało się głównie wokół synagogi w Zabłudowie^[17]). W latach 1944–1946 w ramach akcji deportacji ludności polskiej z terytorium Radzieckiej Białorusi i ludności białoruskiej z terytorium Polski Ludowej oraz w wyniku działalności wrogo nastawionego do miejscowej ludności białoruskiej polskiego podziemia zbrojnego kilkanaście rodzin z Trześcianki zdecydowało się na trwałą migrację do Związku Radzieckiego na zawsze opuszczając rodzinną wieś^[18]. Wyjazdy do Związku Radzieckiego nasiliły się szczególnie po pacyfikacji niedalekiej białoruskiej wsi Potoka przez pierwszy szwadron V Brygady Wileńskiej Armii Krajowej pod dowództwem Zygmunta Błażejewicza^[19] oraz po dokonaniu napadu na pobliską wieś Puchły przez oddział NSZ pod dowództwem Romulada Rajsa^[20]. Społeczność żydowska Trześcianki po zakończeniu II wojny światowej stopniała do zaledwie jednej osoby^[17]. W latach 60., 70. i 80. XX w. większość mieszkańców wsi emigrowała do aglomeracji miejskich. Na fali tych trendów demograficznych pod koniec lat 90. zlikwidowano w Trześciance szkołę podstawową. W 2011 roku wieś zamieszkiwało 265 osób^[1][2].

Ponad 90 procent rdzennych mieszkańców Trześcianki nosi nazwiska patronimiczne zakończone przyrostkiem -uk^[21]. Choć starsi mieszkańcy Trześcianki w większości deklarują białoruską tożsamość narodową, to określają się jako Tutejsi i w rzeczywistości używają unikatowego dialektu zachodniopoleskiego języka ukraińskiego (ukraińskiej gwary podlaskiej). Trześcianka, obok wsi Białki, stanowi najdalej wysuniętą na północ, a tym samym jedną z niewielu położonych na północ od rzeki Narew, miejscowości na mapie ziem ukraińskiego kręgu językowo-kulturowego^[22][23][24]. Aktualnie język ten używany jest już jedynie przez starsze pokolenie mieszkańców Trześcianki, w związku z czym przewiduje się jego całkowite wyginięcie w najbliższej przyszłości.

Inne

Domy mieszkalne z tradycyjnymi zdobieniami

• Od 2001 w Trześciance działa Prawosławny Dom Opieki, mieszczący się w budynku dawnej szkoły podstawowej.
• Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 685.
• Przez Trześciankę przebiega Podlaski Szlak Bociani, Podlaski Szlak Kulturowy "Drzewo i Sacrum" oraz Szlak Świątyń Prawosławnych. Ponadto ze względu na częściowo zachowaną unikalną architekturę drewnianą wieś włączono do szlaku Krainy Otwartych Okiennic. Część drewnianych domów posiada znaczną wartość artystyczną.
• Dnia 21 listopada 2015 roku podczas święta parafialnego Michała Archanioła, niebiańskiego patrona cerkwi w Trześciance, odsłonięty został pomnik upamiętniający mieszkańców Trześcianki, którzy w 1915 roku zmuszeni zostali przez władze carską do ewakuacji w głąb Imperium Rosyjskiego w ramach Bieżeństwa. Pomnik stanowi polny kamień pochodzący z cerkiewnego placu, na którym osadzony został żeliwny krzyż ośmioramienny, jaki przed remontem cerkwi zwieńczał jedną z jej kopuł. Poświęcenia obelisku dokonał prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Sawa^[25].

Związani z Trześcianką

• Piotr Tomaszuk – reżyser teatralny, dramaturg, scenarzysta. Założyciel i dyrektor Teatru Wierszalin. Z Trześcianką związany jest poprzez dziadków, którzy tu mieszkali i u których spędzał dzieciństwo. Sąsiadka dziadków z Trześcianki, będąca szeptuchą, była inspiracją dla wyreżyserowanej przez niego sztuki o nazwie Wziołowstąpienie^[26][27][28].
• Wiktor Stachwiuk – malarz, poeta, były redaktor naczelny Radia Racja nadającego w języku białoruskim, autor książki Siva zozula napisanej w gwarze mieszkańców Trześcianki, stanowiącej gruntowny zapis historii, tradycji, obyczajów, świąt i folkloru mieszkańców wsi Trześcianka^[29][30].

Kaplica (czasownia) za wsią (zdjęcie z ok. 1985 roku)

Zobacz też

• Parafia św. Michała Archanioła w Trześciance
• Soce
• Puchły
• Zdobnictwo drewnianych domów na Podlasiu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Gmina Narew – Trześcianka
• Polska Drewniana – Trześcianka. polskadrewniana.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-10)].
• Szlak kulturowy „Drzewo i Sacrum” – Trześcianka. drzewoisacrum.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)].