Trzecia brama

Trzecia brama – wydana w 1987 w serii „Fantastyka polska” Wydawnictwa Literackiego antologia polskich opowiadań fantastycznonaukowych[1].

15 tekstów wybranych przez pięcioosobowe jury z 689 prac nadesłanych na konkurs miesięcznika „Fantastyka” przedstawia kilkanaście indywidualności nowej fantastyki polskiej z lat 1982-1983.

Z „Posłowia” Macieja Parowskiego: „Jest to aż reprezentacja i tylko reprezentacja – na pewno nie całość. Reprezentatywne są niektóre grzechy tych opowiadań – na przykład brak szacunku dla pięknego pisania, wspólny całej generacji (...) [ale] też zalety: rozległość zainteresowań, refleksyjność, związki z wieloma nurtami kultury i literatury, rozbijanie schematów tradycyjnej opowiastki sf, literacka gra serio w autentyczne problemy i pomysłowość. Ta proza, sprawiająca chwilami wrażenie mniej sprawnej, mniej profesjonalnej od tego, co publikowaliśmy w «Fantastyce» (..), wydaje się jednocześnie literaturą pełną dojrzałej powagi – literaturą z obliczem”[2].

Krytyka

Według Antoniego Smuszkiewicza, analogia ta „rejestruje 'zapasy narodowej wyobraźni'” lat 80. i, jako wynik konkursu (a nie decyzji jednej osoby – redaktora), reprezentuje najlepsze utwory swego czasu. Jej odpowiednikiem dla lat 60. była antologia Posłanie z piątej planety, a w latach 70. antologia Wołanie na Mlecznej Drodze. Smuszkiewicz zauważa, że analogia ta pokazuje ewolucję polskiej fantastyki poza klasyczną fantastykę naukową, równocześnie jednak krytykując ją – subiektywnie – jako reprezentującą niższy poziom artystyczny niż ten z Wołania.... Smuszkiewicz pisze też, że fantastyka polska lat osiemdziesiątych, której ta antologia jest dobrą reprezentacją, wyszła już poza kontestowanie (a także kontynuowanie[a]), jako że w jej konwencji „wszystko wolno”, więc antologia ta reprezentuje poszukiwanie nowych formuł twórczości literackiej[3].

Zdaniem Roberta Klementowskiego w tomie zaprezentowano „prace nie obawiające się eksperymentu językowego; pojawi się nurt ekologiczny, fantasy, a autorzy będą czerpać natchnienie z mistycyzmu, surrealizmu, romantyzmu”[4].

Zawartość tomu

I. Taki był początek

  • Jerzy Strusiński – Bariera
  • Jacek Martynik – Okrąg czasu
  • Dariusz Romanowski – Świat za szkłem
  • Leszek Kraskowski – Inspekcja
  • Michał Szarzec – Taki był początek

II. Człowiek publiczny

  • Feliks W. Kres – Mag
  • Marek Hemerling – Droga
  • Grzegorz Stefański – Kawałek końca
  • Andrzej Tuziak – Człowiek publiczny
  • Maciej Gałaszek – Manuał skazanego

III. Trzecia brama

  • Marek Hemerling – Deneb III
  • Andrzej Augustynek – Atak
  • Dariusz Tomasz Lebioda – Piloci ultrafioletowych dali
  • Jan Wojewódzki – Dziedzictwo
  • Andrzej Bogusław Boryczko – Trzecia brama

Uwagi

  1. ↑ Pojęcia użyte w temacie konferencji naukowej „Kontynuatorzy czy kontestatorzy", zorganizowanej wiosną 1988 przez Uniwersytet Warszawski i miesięcznik „Fantastyka” w Pałacu Kazimierzowskim, gdzie Smuszkiewicz wygłosił swój tekst

Przypisy

  1. ↑ Trzecia brama. Andrzej Augustynek, Andrzej Bogusław Boryczko i inni. lubimyczytac.pl. [dostęp 2022-02-24]. (pol.).
  2. ↑ Maciej Parowski: Czwarta generacja (Posłowie). W: Trzecia brama. Opowiadania nagrodzone w konkursie miesięcznika „Fantastyka” 1982/83. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1987, s. 301-302, seria: Fantastyka polska. (pol.).
  3. ↑ Antoni Smuszkiewicz, Kontynuatorzy czy kontestatorzy? Rzecz o trzech antologiach fantastyki, „Nowa Fantastyka”, 11, 1998, s. 60-61.
  4. ↑ Robert Klementowski: Modelowe boksowanie ze światem. Polska literatura fantastyczna na przełomie lat 70. i 80.. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003, s. 88. ISBN 83-7322-608-7. (pol.).